به گزارش خبرنگار مهر، نشست" خواجه نصیرالدین طوسی؛ فیلسوف گفت‌وگو" عصر دیروز چهارشنبه 22دیماه با سخنرانی دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در سرای اهل قلم برگزار شد.
دکتر دینانی که کتابی با عنوان "خواجه نصیرالدین طوسی؛ فیلسوف گفت‌وگو" نوشته است، خواجه را یکی از نوابغ جهان اسلام و شیعه خالص علی بن ابیطالب(ع) خواند و گفت: متفکری به خلوص شیعی خواجه نداریم و اگر داشته باشیم ملاصدرا است و ملاصدرا با همه عظمتی که دارد حسنه‌ای از حسنات خواجه است.
این استاد برجسته فلسفه، نسبت به ناشناخته بودن شخصیت عملی و تاریخی خواجه نصیر انتقاد کرد و گفت: یکی از دلایل ناشناخته بودن خواجه این است که جهان اهل سنت و عرب دشمن خونی این مرد هستند به این علت که وی بسیار شیعه خالصی است و تشیع را احیا کرد. اما آنچه بیش از هر چیزی موجب این دشمنی با خواجه است یک مسئله کاملاً سیاسی است چون خواجه با تدبیری حکیمانه به حاکمیت 6 قرنی حکومت عباسی پایان داد.
خواجه نصیرالدین تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد
وی افزود: شاید حضور نظامی کمی تأثیر داشت اما با تدبیر خواجه این سلسله منحوس منقرض شد؛ خواجه از طریق یک خان قلدری به نام هلاکوخان تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد و از طریق او به خلافت بغداد پایان داد و این برای اهل سنت بسیار گران تمام شد و او را به جای نصیرالدین "ممیت الدین" و "مخرب‌الدین" می گویند و ما هم ناآگاهانه تحت تأثیر این تبلیغات به خواجه و اندیشه های بلند وی نپرداخته ایم.
دکتر دینانی با اشاره به خدمات فرهنگی خواجه نصیرالدین طوسی تصریح کرد: خواجه با حمایت خان مغولی که اهل علم و فکر نبود رصدخانه مراغه را ساخت، امروز که بشر کهکشان را تسخیر کرده است دنیای غرب می‌داند ساخت رصدخانه مراغه در 800 سال پیش چقدر اهمیت دارد و نام خواجه امروز در ناسا ثبت شده است. او همچنین کتابخانه بزرگی ساخت؛ شاید الان 400 هزار کتاب برای یک کتابخانه رقمی نباشد اما در قرن هفتم 400 هزار کتاب خطی کم نیست.
وی به آثار متعدد خواجه نصیرالدین طوسی در علوم مختلف اشاره کرد و گفت: خواجه کتاب "اخلاق ناصری" را به دستور یکی از فرماندهان اسماعیلی به نام "ناصرالدین محتشم" نوشت که خود وی به این کتاب باور ندارد چون خواجه اخلاق ارسطویی را قبول ندارد و یک کتاب کوچک به نام "اوصاف الاشراف" نوشت و وی اخلاق را در عرفان می دید.
خواجه با دید عقلانی محض به اثبات عقاید می پردازد
عضو انجمن فلسفه و حکمت ایران به نقش خواجه در فلسفه اشاره کرد و گفت: برخی بر اساس عنوان کتاب "تجریدالعقاید" فکر می‌کنند که خواجه متکلم است در حالیکه او یک فیلسوف تمام عیار است. بر همین کتاب "تجریدالعقاید" تا کنون 70 شرح نگاشته شده است. البته "تحریرالعقاید" هم خوانده شده که هر دو عنوان درست است چون "تحریر” یعنی از نو نوشتن و بازاندیشی عقاید و "جرید" یعنی زدودن و عقاید را از خرافات زدودن.
وی افزود: کتاب جنبه کلامی دارد اما کلام نیست، کلامی از این جهت که به عقاید می‌پردازد اما خواجه با دید عقلانی فلسفی به عقاید پرداخته نه با دید عقلانی کلامی. متکلم سعی می‌کند عقاید خود را به هر قیمتی ثابت کند اما فیلسوف پیش داوری ندارد و عقاید خود را در کناری گذاشته و با عقل خود حقیقت را می‌یابد.
وی با بیان اینکه خواجه با دید عقلانی محض به اثبات عقاید می‌پردازد، تأکید کرد: مگر هر کسی که درباره توحید بحث کند متکلم است؟ باید دید چگونه بحث می کند اگر بخواهد به هر قیمتی ثابت کند متکلم است اما اگر فلسفی اثبات کند، فیلسوف است. مسئله مبدأ مهمترین مسئله بشر است و یک بحث کاملا فلسفی است چون فیلسوف از بنیادی ترین مسائل هستی بحث می کند.
خواجه نصیر کلام شیعی را به اوج عقلانیت برد
وی به تأثیرگذاری خواجه نصیر بر علم کلام تأکید کرد و گفت: علم کلام که تا زمان خواجه توسط اشاعره به انحطاط کشیده شد- که هنوز این مسئله رواج دارد- خواجه کلام منحط شده اشعری را به فلسفه اوج می دهد. اما قبل از خواجه نصیر دو نفر یکی ابوحامد غزالی و امام فخر رازی از بزرگان فلسفه اسلامی، فلسفه را به کلام تنزل دادند اما خواجه علم کلام شیعی را نجات داد و به اوج عقلانیت و فلسفه برد و این کار کمی نیست و دقیقا ملاصدرا گام در راه خواجه نهاد.
دکتر دینانی با اشاره به برخی شاگردان خواجه نصیر،علامه حلی را یکی از آنان خواند و با تأکید بر ارتباط ویژه خواجه با عالمان زمان خویش در دنیا تصریح کرد: خواجه با علمای جهان اسلام و غیراسلام ارتباط و مکاتبه داشته است اینکه نام کتاب را " فیلسوف گفت و گو" گذاشتم برای این بود که خواجه اهل گفتگو با موافق و مخالف بوده است.
خواجه نصیر قبل از ابن رشد از فلسفه دفاع کرد
وی درباره فلسفه خواجه نصیر نیز گفت: در تاریخ فلسفه ها- که معمولا غربیها نوشته اند- می گویند که بعد از غزالی با نوشتن "تهافت الفلاسفه"، فلسفه به خاک سپرده شد. به نظر من کتاب "تهافت الفلاسفه" از بدترین کتابها اما تأثیرگذارترین کتاب در جهان اسلام بوده است به گونه ای که ریشه فلسفه اسلام سنی و عرب را خشکاند اما در ایران نتوانست.
نویسنده" فلسفه و ساحت سخن" افزود: در عربستان سعودی و یمن ریشه فلسفه خشکید و هزار سال است که یک کتاب و یک فیلسوف ارائه نشد البته الان می روند به آمریکا و اروپا فلسفه می خوانند اما فیلسوف از نوع علامه طباطبایی و خواجه نصیر یک نفر ندارند و یکی دو نفر نظیر ابن رشد و ابن طفیل و... آندولسی هستند.
وی افزود: فرنگی ها می گویند چند قرن بعد از غزالی، ابن رشد از اندلس" تهافت التهافت" نوشت و به رد غزالی پرداخت اما دفاعی ضعیف از فلسفه کرد البته مستشرقان این مسئله را نفهمیدند که چند قرن قبل از ابن رشد، خواجه نصیر دفاع از فلسفه کرد و بر عکس ابن رشد دفاع خواجه از فلسفه مؤثر افتاد. ابن رشد در کشور خود یک شاگرد نداشت البته فلسفه او به غرب رفت و غوغا به پا کرد. اما خواجه نصیر فلسفه را در ایران احیا کرد.اگر خواجه نبود یقینا ملاصدرا و افرادی چون علامه طباطبایی نبود. خواجه از فلسفه اسلامی دفاع کرد در حالی که ابن رشد از ارسطو دفاع کرده است.
دکتر دینانی تفاوت فلسفه و حکمت را ظاهر و باطنی تعبیر کرد و کفت: فیلسوف اهل استدلال برهانی است. اما یک جاهایی است که انسان از استدلال برهانی فرا می رود که به آن "مقام حضور" می گویند. حکیم کسی است که نظرا و عملا وارسته و حکیم است اما فیلسوف چه بسا که در عمل پایبند نباشد.
فلسفه یعنی گفت گو
وی فلسفه را همان گفتگو دانست و افزود: فلسفه پرسش از بنیادی ترین مسائل هستی است که همان گفتگو است. چرا گفتگو فلسفه است؟ انسان بدون طرح پرسش جدی، فکر جدی نخواهد داشت. فکری که کشف فلسفی، معنوی و علمی در آن باشد بدون طرح پرسش امکان ندارد. پرسش و پاسخ، گفت و گو است چه با خود چه با دیگران چراکه ذات فلسفه گفتگو است. آنجا که پرسش نیست فلسفه نیست. در جامعه ای که پرسش ندارد فلسفه مرده است و جامعه ای که فلسفه ندارد مرده است. فلسفه یعنی دردمند فکر بودن.
این استاد برجسته فلسفه در پاسخ به سؤالی در مورد منطق معرفت گفت: ضرورت ذاتا متافیزیکی است اما در بایدها ضرورت نیست چون باید و نباید اختیار است. ضرورت یعنی خلاف آن شدنی نیست. اگر بایدها و نبایدها ضروری باشد پس اختیاز کجا می رود؟ اختیار است که پاداش و کیفر و... دارد.
ذات عشق، معرفت است
وی اختلاف فلاسفه و عرفا را رد کرد و افزود: هیچ فیلسوفی با عرفا مخالفت نکرده مگر ابن رشد اما برخی عرفا با فلاسفه مخالفت کرده اند. عقل و عشق مهمترین پرسش زندگی من بوده است. متأسفانه عرفان را مردم بد فهمیده اند. در عرفان واقعی چیزی فوق معرفت نیست و عشق منهای معرفت در واقع حماقت است. ذات عشق معرفت است. شناخت منهای عشق داریم اما عشق منهای معرفت نیست وعرفان بالاتر از فلسفه است.
وی ابوسعید ابوالخیر را بزرگ ترین عارف جهان اسلام دانست و تأکید کرد: عین القضات همدانی در کتاب تمهیدات خود از ابوسعید نقل می کند که گفت: مقام ابن سینا در معرفت و عشق از من بالاتر است چراکه بار تکفیر در راه معرفت را به دوش کشید. ابن سینا ارسطوی جهان اسلام است.
وی با تأکید بر اینکه میان عشق و معرفت مخالفتی نیست، افزود: عقل اقتصادی، سیاسی و... با عشق سازگار نیست اما عقل معرفت اندیش و الهی با عشق سازگار است. حتی عشقهای مجازی بدون معرفت نمی شود چون بالاخره کمالاتی در او دیده و بعد عاشق شده است. منظور ما از عقل هر عقلی نیست بلکه میان عشق و عقل معرفت اندیش مخالفتی وجود ندارد.
وی درباره فلسفه سیاسی خواجه نصیر نیز گفت: خواجه علما و عملا دارای فلسفه سیاسی است و از فلسفه سیاسی فارابی قوی تر است چراکه توانست به حاکمیت 600 ساله خلفای منحط عباسی پایان دهد.قدر خواجه نصیر هنوز ناشناخته است و باید او را از نو شناخت، او یک عالم و فیلسوف بزرگ شیعی خالص است که ما تا کنون مثل دیگر بزرگان خودمان او را نمی شناسیم و کتاب "خواجه نصیرالدین طوسی؛ فیلسوف گفت و گو " در واقع مقدمه ای بر شناخت این عالم بزرگ است.
نظر شما