به گزارش خبرنگار مهر، در نشست اول همایش "میراث علمی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی" که عصر چهارشنبه 4 اسفند در کتابخانه ملی ایران برگزار شد، دکتر سیدمحمد عمادی حائری، سید عبدالله انوار و یوب لمیر از هلند به ارائه مقاله پرداختند.
دکتر سیدمحمد عمادی حائری طی سخنانی به مقایسه آثار طوسی و متکلمان بعدی امامی، پرداخت و بر نقش ویژه و زمینه های ذهنی او در تحول گفتمان کلامی امامیه تأکید کرد و گفت: آثار کلامی- فلسفی خواجه نصیر را به دو دسته کلی می توان تقسیم کرد. یک دسته آثاری است که وی در هنگامی که در خدمت اسماعیلیه بود تألیف کرد و در آنها بنابر وظیفه محول یا از سر اعتقاد به تشریح آموزه های اسماعیلیان پرداخت، که مشهورترین آنها روضه تسلیم و آغاز و انجام (هر دو فارسی) است.
وی افزود: دسته دیگر کتابهایی است که طوسی آنها را پس از کناره گیری از اسماعیلیه تألیف کرد و در آنها به تبیین و اثبات عقاید شیعه امامی پرداخت، که از آن میان تجریدالاعتقاد، قواعد العقاید، تلخیص المحصل و فصول از بقیه مهمترند.
این پژوهشگر تأکید کرد: با آنکه نوشتارهای اسماعیلی طوسی و آثار امامی او اختلاف ماهوی شگرفی با یکدیگر دارند و در برخی مواضع کاملا در تضاد با یکدیگرند، باید پذیرفت که افزون بر شیوه استدلال و روش تبیین، موافقتهایی نیز در پاره ای آرا و ایده ها میان این دو دسته آثار وجود دارد. رد تفسیر رایج متکلمان امامی از آموزه بداء و عدم تأکید بر آموزه رجعت در آثار امامی طوسی، از جمله هماهنگی هایی است که میان نوشته های نزاری وی و کتابهای اثنی عشری او دیده می شود.
دکتر حائری روش کلی آثار کلامی خواجه طوسی را در هر دو دوره از حیات فکری و نوشتاری او یکسان خواند و گفت: پس از تألیف آثار طوسی در اثبات عقاید امامیه، شیوه کلامی وی در میان متکلمان امامی نهادینه گشت و استمرار یافت. به نظر می رسد طوسی در این شیوه از استدلال کلامی، از آثار اسماعیلی پیش از خود تأثیر پذیرفته است. با توجه به مجموعه ای از قرائن و شواهد، می توان گفت خواجه نصیر روش رایج در میان متکلمان فیلسوف اسماعیلی را برگرفته و عقاید امامیه را به شیوه مرسوم متکلمان و فیلسوفان اسماعیلی اثبات کرده است.
در این نشست علاوه بر سخنرانی سید عبدالله انوار در مورد "شکل چهارم قیاس از نظر خواجه نصیر" دکتر یوب لمیر نیز به ارائه مقاله خود با عنوان" منطق طوسی؛ حل مشکلات اشارات و تنبیهات سنت اولیه آموزش و تصحیح متن" پرداخت و گفت: خواجه نصیرالدین طوسی نویسنده و اندیشمندی بود که در شاخه های مختلف علم سرآمد بود. او که مدافع عقاید اسماعیلی، متکلم، ریاضیدان، منجم، منطق دان و فیلسوف بود، در زمینه های پرشماری کار می کرد و همه را به کمال رسانده بود. متون خطی او در بسیاری از کتابخانه ها در سراسر جهان حفظ می شود. یکی از این کتابخانه ها کتابخانه لیدن هلند است.
این پژوهشگر افزود: اغلب متون خطی مربوط به طوسی که در کتابخانه لیدن قرار گرفته اند به دست دو دانشمند به نام گولیوس و وارنر در قرن 17 به این کتابخانه انتقال یافته اند. این دو هرچند به خوبی ریاضیات و نجوم طوسی را بازنمایی می کردند، برای فلسفه او نیز ارزش خاصی قائل می شدند. در همین رابطه، علاقه گولیوس و وارنر به کتاب "اشارات و تنبیهات" ابن سینا نیز قابل توجه است.
وی اعلام کرد: در لیدن از کتاب اشارات چهار نسخه وجود دارد، برخی از این نسخ ناقص اند، فخر رازی بر اشارات شرحی نوشته است به نام" شرح اشارات" که طوسی با دیدن این شرح، و اینکه رازی به ابن سینا حمله کرده و بسیاری از دیدگاه های او را تحریف کرده است، در پی آن بر آمد که از ابن سینا در مقابل انتقادات پر شمار رازی که از نظر طوسی نا به جا بود، دفاع کند.
وی افزود: طوسی با این هدف شرحی بر اشارات نوشت که به شرح اشارات، یا "حل مشکلات الاشارات و التنبیهات" معروف است. این کار نه تنها به عنوان جوابی به رازی مهم است، بلکه از این نظر مهم است که طوسی گفته هدفش از نگارش این شرح، دفاع از ابن سینا است، و در این دفاع از آمیختن اندیشه های خود با اندیشه های ابن سینا خودداری می کند.
دکتر لیمر با بیان اینکه در کتابخانه لیدن دو نسخه از شرح طوسی وجود دارد، گفت: یکی از این نسخه ها در بغداد از متن نوشته شده به دست خود طوسی رونویسی شده است و دیگری رونوشتی است که 60 سال پس از مرگ او تدوین شده است.
وی در پایان با بررسی بخش منطق این دو رونوشت بر تأثیر حواشی طوسی در حفظ سنتهای آموزشی کهن موجود اشارات تأکید کرد.
نظر شما