محدود کردن تئاتر به هشت سالن تهران خیانت به هنر نمایش است

* در صحبت‌های خود به رشد کمی در تئاتر در سال 89 اشاره کردید. طبق آمار اجراهایی که در سال 89 بوده شاهد هیچ رشد خاصی نسبت به سال‌های گذشته نیستیم. در نشست خبری نیز اشاره به رشد بیش از 70 درصدی مخاطبان و تماشاگران کردید و این در حالی است که این رشد به دلیل برنامه ریزی خاصی نبوده و همواره وقتی آثاری از محمد یعقوبی، حسین کیانی یا هنرمندان دیگر به صحنه می‌رود مخاطبان از آن استقبال می‌کنند. پس این موضوع را به لحاظ آماری نمی‌توانیم یک رشد در نظر بگیریم. در بخشی دیگر از صحبت‌هایتان اشاره کردید که تا اسفندماه سال 89 یک میلیارد و 600 میلیون تومان از بودجه جشنواره بیست و نهم تئاتر فجر پرداخت شده و این در حالی است که بسیاری از گروه‌های حاضر در جشنواره مدعی هستند که بودجه‌های تعیین شده برای اجرا در جشنواره پرداخت نشده است. حتی هدایایی که برای بزرگداشت‌ها تعیین شده بود پرداخت نشده است.

شاه‌آبادی: انشاء‌الله آقای مسافرآستانه در نشست اصلی‌شان با آمار دقیقی که به من هم ارائه داده‌اند سؤال شما را پاسخ می‌دهند و می‌گویند که به چه دلیلی شاهد این افزایش بودیم. ما در حوزه آمار کمی عینک شهر تهران و هشت سالن تحت پوشش را باید کنار بزنیم. این هشت سالن در طول سال ظرفیت مشخصی دارند و همواره از نظر تعداد عناوین هم پر بوده‌اند.

بنابراین از نظر تعداد عناوین این سالن‌های بسته تأثیرگذار نیستند و اگر ما از افزایش کمی تعداد نمایش‌ها صحبت می‌کنیم منظورمان این است که در سال گذشته به دلایل مختلف بسیاری از فضاهای تهران و شهرستان‌ها درگیر شد که آمارها در این خصوص ارائه می‌شوند.

* شما می‌توانید به نمونه‌هایی در خصوص این موضوع در تهران و شهرستان اشاره کنید؟ چون اتفاق خاصی به لحاظ اجرای عمومی در شهرستان‌ها رخ نداده و تنها شاهد اجرای آثار خیابانی در برخی شهرها بوده‌ایم.

- اجراهای خیابانی بخشی از این موضوع بوده. فضاهایی چون فرهنگسرای نیاوران بیش از گذشته و مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی و بسیاری از فضاهایی که در آمارهای ما مؤثر است و این فضاها سالن‌های چند منظوره‌ای هستند که نهادهای دیگر از ما حمایت می‌گیرند. ما افزایش داشتیم و شاید چشمگیر نبوده ولی آمار هست و قابل مقایسه است.

ما باید به دو چیز دیگر افتخار کنیم. یکی تعداد مخاطبان و تماشاگران است زیرا حتی اگر به لحاظ عناوین افزایشی نداشته باشیم ولی تعداد مسأله بیشتر خانواده‌ها شده است. ما که نمی‌گوییم عملکرد سال 89 عملکرد نهایی و واقعی معاونت هنری و اداره‌کل هنرهای نمایشی است. اتفاقاتی در حوزه تئاتر در کشور افتاد که حتی اگر کیفیت تغییر نکرده باشد تئاتر برای خانواده‌های بیشتری مسأله شد.

ما سال 89 زیرساخت‌ها را آماده کردیم و تعهدات گذشته را انجام دادیم و فضا را مدیریت کردیم. اما اینکه افزایش بازدیدکنندگان صورت گرفت یعنی تئاتر برای خیلی‌ها دغدغه شد. یعنی سالنی که 100 نفر ظرفیت دارد وقتی با 150 نفر اجرا می‌رود نشان‌ دهنده انجام شدن کاری مثبت است.

در بخش کیفیت هم زمینه نقد برای همه فراهم شد. ما وقتی جریان دانشجویی را تشویق به تماشای کارها کردیم تا آثار را نقد کنند شاهد بودیم که چقدر چالش‌های محتوایی در حوزه تئاتر در سال 89 بیشتر بود. این‌ها آثار یک مدیریت کلان است که این مدیریت کلان بیشتر تئاتر را دغدغه می‌کند.

* آماری که شما به آن اشاره می‌کنید در سال 88 و 87 و سال‌های دیگر هم بوده. همیشه گروه‌هایی هستند که وقتی اجرا می‌کنند مخاطبی که به سالن می‌آید بیشتر از ظرفیت سالن است.

- نه اینگونه نیست. شما باید در سال 89 شاهد افزایش نسبی سال 88 باشید تا بتوانید مؤلفه‌ای که به اندازه خود مهم است به عنوان مؤلفه افزایش تماشاگران را به عنوان یکی از گزارش‌های کار در مجموعه عمل کنید. قطعا سال 88 نسبت به 87 بهتر بوده و مدیر سال 88 اشاره کرده که افزایش داشته‌اند. اما شاید در سال 89 ما باید با تعطیلی، کاهش و خیلی مسائل دیگر مواجه می‌شدیم اما نشدیم و تعداد عناوین، تماشاگران و اجرای یک اثر بیشتر است. همه اینها از نظر من بخش کوچکی از کاری است که باید در حوزه تئاتر انجام شود.

اینها چیزی نیست که من برای انجام آن‌ها آمده باشم. همه اینها باید ذیل یک مأموریت بزرگتری دیده شود. ما چون مسأله تئاتر کشور را شناختیم هر حرکتی که در سال 89 انجام دادیم ذیل این شناخت انجام دادیم. مسأله تئاتر کشور اجرای عمومی است و مسأله تئاتر کشور این است که آرام آرام هنرمندان این حوزه شغل‌شان تئاتر شود. ما باید مسأله اصلی تئاتر را بشناسیم.

ما باید در یک برنامه ریزی معین حداقل امسال تا پایان سال 10 درصد تعداد افراد شاغل در حوزه تئاتر را افزایش دهیم. مسأله تئاتر در کشور ما مغفول بود و به ظاهر توجه می‌شد. حتی خود شما هم به ظاهر توجه می‌کنید. در درجه اول من روی اینکه سال 89 نسبت به سال 88 بهتر بود ایستادگی می‌کنم. جشنواره تئاتر فجر را بهتر از گذشته برگزار کردیم، تعداد جشنواره‌ها را کم نکردیم و حوزه‌های مختلف تئاتری نظیر تئاتر کودک و نوجوان، عروسکی و مقاومت و غیره را هم با سال‌های گذشته مقایسه کنیم شاهد اقدامات خوبی هستیم.

ما وقتی آمدیم دیدیم که اداره تئاتر تبدیل شده است به دو مأموریت‌ معین. اولین مأموریت پر کردن هشت سالن تابعه بود و دومین مأموریت جشنواره‌ها را در طول سال برگزار کند. همه پذیرفتند که مأموریت تئاتر همین است و شما هم که اینجا نشسته‌اید این را پذیرفته‌اید و از من نمی‌پرسید که حرف جدیدم چیست. ما در این دو مأموریت کم نگذاشتیم ولی حرفم این است این دو مأموریت ظرفیت تئاتر ایران نیست.

این دو مأموریت یکی از کارهایی است که ما باید انجام دهیم و وظیفه‌مان است. ولی نمی‌توانیم بگوییم چون جشنواره تئاتر فجرمان بهتر از گذشته بود و هشت سالن نمایشی‌مان هم بهتر از گذشته پر بود پس کار تمام شده است. ما متکفل یک جامعه 100 هزار نفری هستیم. اگر در این جامعه 100 هزار نفری امسال فقط سه هزار نفر وارد این چرخه کنیم تا از این هنر ارتزاق کنند کار خود را کرده‌ایم.

ما معتقدیم که کار اصلی ما این چیزهایی نیست که از ما سؤال می‌کنند. اشکالی ندارد حال که سؤال نمی‌کنند ما هم به آن‌ها نمی‌پردازیم.

* کارهای جزیی وقتی به درستی انجام شود انسان می‌تواند به سرانجام رسیدن کارهای بزرگتر دل خوش کند.

- ما دو مأموریت در اداره تئاتر می‌دیدیم که یک مأموریت دیگر هم در کنار آن‌ها بود و آن دادن مجوز اجرای نمایش‌هایی بود که متقاضی اجرا در مکان‌های دیگر بودند که خودتان هم می‌دانید تعدادشان زیاد نبود. مأموریت کلان در اداره تئاتر و بودجه و منابع‌مان این بود. وقتی قرار بود جشنواره‌ای با بودجه 500 میلیون تومانی برگزار شود برآوردی 700 میلیون تومانی برای آن ارائه می‌شد و مدام بر دیون افزوده می‌شد.

نتیجه اینکه سال گذشته بودجه تئاتر هفت میلیارد و 200 میلیون تومان بوده و هشت میلیارد و 500 میلیون تومان گرفته و نزدیک دو میلیارد تومان بدهکار مانده است. ما امسال با یک بودجه 10 میلیاردی هم دیون گذشته را پرداختیم و هم کارهای تئاتر را انجام داده‌ایم.

من در دو موضوع با شما بحث می‌کنم، اول تداوم مأموریت سابق که در هر بخشی مدعی هستم شرایط بهتر از گذشته است. اینکه ما وارد این فضا شدیم و تئاتر مسأله گروه دیگری شد و راه باز شد تا ژانرهای دیگری در این حوزه دیده شود و ظرفیت‌ها شناخته شد حرکت خوبی است. خیلی‌ کارهای بهتر از این هم می‌شد که انجام داد و فکر نکنید ما می‌گوییم که معجزه کردیم. وقتی به استان‌ها سفر می‌کردیم شاهد بودیم که تئاتر ما در استان‌ها یعنی تنها جشنواره‌های منطقه‌ای و استانی. 

هر چقدر که برای اینگونه تئاتر هزینه شود هرگز برای مخاطب نیست و کاری است برای مشغول کردن خود اهالی تئاتر و اینکه فراموش نشوند و در عین حال هیچکدام تئاتر را شغل اصلی خود ندانند. امسال خواستیم سنگ بنای حرکت درست گذاشته شود و ورثه ما بعدها بگویند که این سنگ بنا درست بوده است. البته این سیستم در کمتر از 15 سال جواب نمی‌دهد با این جمعیت فارغ التحصیل تئاتر و نیازهای موجود. معتقدم در یک بازه زمانی سه ساله اتفاقات مهمی در این حوزه می‌افتد که راه را نشان می‌دهد.

این هشت سالن ما بسیار مهم است ولی وظیفه اداره تئاتر ایران تنها پر کردن این هشت سالن نیست. ساز و کار از حرکت شهرستان‌ها شروع شد و شما هم می‌دانید کانون توجه من تئاتر شهرستان‌ها است. چون هنوز این درخت میوه نداده و میوه آن را نچیده‌ایم این را از همین حالا می‌دانم که شما در پایان سال می‌آیید و می‌گویید آقای شاه‌آبادی 538 گروه شهرستانی هستند که امسال همه آن‌ها مدعی هستند و پولی به آن‌ها داده نشده است. قرار نیست برای این 538 گروه هر کدام 10 میلیون تومان پول پرداخت کنیم.

شما می‌دانید در شهرستان‌های ما چه خبر است؟ شما می‌دانید وقتی قرار است گروهی در شهرستان اجرا کند مدیرکل با 200 یا 500 هزار تومان اجرا را راه می‌اندازد؟ حال ما اینجا داد می‌زنیم که چرا یک گروه مبلغ 70 میلیون تومانی خود را شش ماه دیر دریافت کرده است.

من اینجا هر دو را می‌بینم ولی متأسفانه این سال‌ها تنها هشت سالن تئاتر تهران دیده شده است. من این را خیانت به تئاتر می‌دانم. کسی که تئاتر ایران را هشت سالن تئاتر بداند اصلا نمی‌فهمد که تئاتر چیست ولو اینکه 30 سال در تئاتر درس خوانده باشد. مسأله تئاتر همین است که خیلی‌ها فکر می‌کنند که تئاتر یعنی همین هشت سالن. تئاتر این نیست. وقتی ما بچه بودیم در مدرسه و مسجد تئاتر بود و آدم‌ها با تئاتر زندگی می‌کردند.

تئاتر در خون دانش آموز مدرسه‌ای است و وقتی بستری فراهم شود خود را نشان می‌دهد. البته حتما نباید این دانش آموز در آینده هنرمند شود. مگر من که در بچگی در مدرسه یا مسجد محل تئاتر کار می‌کردم تئاتری شدم؟ تئاتر قوه ناطقه انسان را افزایش می‌دهد و خلاقیت‌های هنری فرد را تحریک می‌کند. فردی که در مدرسه تئاتر بازی کند حداقل در آینده یک تماشاگر پای کار است و می‌تواند منتقد خوبی هم بشود.

ما چرا این حلقه را بسته‌ایم؟ چرا کسی از ما در این خصوص سؤال نمی‌کند؟ چرا همه همین 61 گروه و جشنواره‌ها را سؤال می‌کنند؟ من این موضوع را 10 درصد ظرفیت تئاتر هم نمی‌دانم.

* حال این سؤال را مطرح می‌کنم که آیا از این پس با تأیید شما هنرمندان آثار خود را به صحنه می‌برند؟

- هنرمندان همان کارهایی که تا به حال برای اجرای آثار خود می‌کردند باید انجام دهند. هیچ تغییری در ساز و کار جدید در روش هنرمند صورت نگرفته است. اتفاقات داخلی هم در داخل مجموعه روندش تعریف شده است. اصولا گردش داخلی ما تأثیری در حرکت هنرمند ندارد. هنرمند اثر خود را به رییس سالن می‌دهد و جوابش را که یا مثبت است یا منفی از رییس سالن می‌گیرد.

اگر با برآوردش موافقت شد و تفاهم نامه با انجمن هنرهای نمایشی ایران منعقد کرد به سراغ اجرای خود می‌رود و اگر نه که اجرا نمی‌شود. تنها تفاوتی که نسبت به شش ماه گذشته دارد این است که در شش ماه گذشته ما نسبت به اجراهای بدون قرارداد مصامحه کردیم. رسما اعلام می‌کنیم هر کسی به هر دلیلی بدون قرارداد نمایش خود را به صحنه برد دیگر سراغش را از ما نگیرد و نگوید بدون قرارداد اثرم را به صحنه برده‌ام.

شکل قرارداد معلوم است و کمیته برآورد چندین جلسه داشته و جلسه دارد، اعضای شورا حمایت مشخص هستند و صورت جلسات‌شان معین است. ظرفیت ما محدود است و از هر 100 تقاضا یکی را می‌توانیم بپذیریم و 99 متقاضی دیگر معترضند. کار اصلی باید صورت بگیرد تا مسأله 99 متقاضی دیگر هم حل شود. ساز و کار مشخص است و اعضای کمیته برآورد حداقل 100 مصوبه دارند.

اصولا ذهنمان درگیر مأموریت اصلی‌مان است که تا پایان سال بتوانیم 538 گروه شهرستانی را سامان دهیم ولو اینکه به هر گروه یک میلیون تومان بدهیم ولی شخصیت حقوقی بدهیم. قطعا پایان سال بخشی از این 538 گروه موفق شده و بخشی نشده‌اند، برخی پروانه اصلی گرفته‌اند و برخی متقاضی پروانه اصلی هستند. اگر کاری کردیم که سالی یک اجرای عمومی گروه تئاتری در شهرستان‌ها تا سه سال آینده به سه اجرای عمومی در سال برسد کارمان با آن گروه تمام است.

اگر 300 گروه هم تا پایان سال پروانه دائم بدهیم کار بزرگی کرده‌ایم ولی ظرفیت کشور سه هزار گروه است. می‌شود این کار را انجام داد و نشدنی نیست.

* طرح استقرار گروه‌های نمایشی ارائه شده. این در حالی است که در تهران گروه‌هایی چون گروه تئاتر "لیو" حسن معجونی و "پاپتی‌ها" حمید پورآذری بدون کمترین حمایت در عرصه تئاتر، پژوهش و آموزش به خوبی فعالیت می‌کنند. چرا با حمایت و استقرار این گروه‌ها طرح خود را آغاز نمی‌کنید تا در صورت مثبت بودن نتایج طرح آن را به سطح استان‌های مختلف کشور گسترش دهید؟

- مطلب شما درست است. شاید اگر 10 سال پیش قصد داشتیم کار را شروع کنیم به این نحوی که شما گفتید شروع می‌کردیم درست بود. اما واقعا عقب هستیم و زمان نداریم. نکته دیگر این است که جنس تهران و شهرستان متفاوت است و جنس گروه‌های حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای متفاوت است. همین طرح استقرار گروه‌های نمایشی در شهرستان‌ها برای گروه‌های حرفه‌ای اجرا نمی‌شود.

این طرح خیلی مشکلات دارد ولی گروه‌هایی که وارد این فضا می‌شوند مسائل‌شان مثل هم است. 538 گروه که توسط تیمی 13 نفره انتخاب شده‌اند نه گروه‌هایی آماتور و نه گروه‌هایی حرفه‌ای هستند. مسأله شهرستان با تهران به صورت بنیادی متفاوت است. به همین جهت است کاری که یک سال طول کشید و در پایان سال به پروانه موقت برای شهرستان انجامید امسال در بخش شهرستان ادامه پیدا می‌کند تا آزمون و خطا و اصلاح امور به گونه‌ای شکل بگیرد که تا پایان سال به پروانه دائم بیانجامد و با یک سال تأخیر در تهران آغاز به کار می‌کند.

یعنی ما در پایان سال جاری در تهران گروه‌های نیمه حرفه‌ای شهر تهران را داریم که پروانه موقت اجرا می‌گیرند. آفتی که در 30 سال گذشته در تئاتر وجود داشته این است که به تئاتر شهرستان نپرداخته‌ایم و هر کسی که قصد کار داشته جایی جز تهران را نمی‌دیده است. ما از محل صرفه‌جویی‌ها طرح استقرار گروه‌های نمایشی را حمایت می‌کنیم.

یکی از بهترین ظرفیت‌های ما بودجه یک هزار و پانصد میلیاردی سفر‌های استانی است. در اینجا گروه‌هایی که می‌توانند از این بودجه استفاده کنند را درگیر می‌کنیم. اتفاقی که شما در تهران می‌گویید خیلی زمان می‌برد که پیاده شود. جنس کار در تهران متفاوت است، سالن‌ها و بودجه گروه‌ها متفاوت است.

* از فضاهای مختلف می‌توانید برای استقرار گروه‌های تهران استفاده کنید.

- مانند کاری که در شهرستان‌ها شده در تهران هم انجام می‌شود. در تهران حداقل 36 سالن را برای انعقاد تفاهم آماده کرده‌ایم و فکر می‌کنیم ظرفیت شناسایی 100 سالن را در تهران داریم. در مجموع طرح استقرار گروه‌های تئاتری در شهر تهران از ظرافت‌ها و ویژگی‌های خاص خود برخوردار است. این طرح تا پایان سال جاری به تدریج جواب می‌دهد و با یک سال تأخیر همان کار در تهران اجرا می‌شود.

پیشنهاد شما هم به نوعی در این طرح لحاظ است. ما گروه‌های همسان و دارای شرایط یکسان را شناسایی کرده‌ایم.

* همواره شما در صحبت‌هایتان به استفاده درست از داشته‌های تئاتری‌مان در حوزه بودجه و امکانات اشاره کرده‌اید. این روزها شاهد این هستیم که بنای اداره برنامه‌های تئاتر تعطیل شده و قرار است بازسازی شود. قرار بود تمرینات گروه‌ها به مکانی استیجاری در خیابان فرصت منتقل شود. ولی با گذشت یک ماه از سال جدید هنوز این مکان استیجاری گرفته نشده و گروه‌ها فضای تمرین ندارند و در عین حال هم نمی‌شود از آن بنای فرسوده قدیمی به لحاظ ایمنی پایین استفاده کرد. وضعیت اداره تئاتر چگونه خواهد بود؟

- آقای عظیمی مشاور اجرایی بنده مسئول این پروژه است و جاهای مختلفی را برای این امر دیده‌اند. بخشی از این کار به دلیل اینکه کار دولتی است باید حتما از کانال تشریفات دولت بگذرد مثل اقدامی است که برای جابجایی اداره‌کل آموزش کردیم. برای اداره تئاتر هم این کار در دست انجام است و دوستان به صورت جدی پیگیر هستند و بعید می‌دانم که بیش از این طول بکشد.

فکر می‌کنم در هفته‌های آینده مسأله مکان موقت اداره تئاتر توسط آقای عظیمی حل می‌شود. صحبت از جای جدیدی است که ظرفیت‌های بالاتری دارد. از طرفی این فرصت برای بازسازی اداره تئاتر فرصت بسیار خوبی است.

* وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم دستور دادند که بنای مجاور اداره تئاتر خریداری و به فضای اداره تئاتر و خانه نمایش افزوده شود.

- وزیر ارشاد به تازگی بر دستور خود تأکید کردند که تا سقفی که ایشان تعیین کردند این کار انجام شود. این پروسه‌ها طولانی است و تصور می‌کنیم که این کار یک تا یک سال و نیم به طول می‌انجامد اما بعد از اتمام کار نیتجه خوب خواهد بود.

طی دو یا سه هفته آینده مشکل اداره تئاتر حل می‌شود و مکان موقت مورد استفاده قرار می‌گیرد. خیلی این موضوع در حوزه معاونت نیست. وقتی مکانی دولتی است فرآیندی فرامعاونتی می‌خواهد.