وقتي سر سفره بخت نشست نمي دانست كه دست روزگار قرار است او را به بازي يكنفره سرنوشت دعوت كند. از وقتي آن تصادف لعنتي شوهرش را از او گرفت، يكه و تنها بار زندگي را به دوش مي كشد، بچه هايش هنوز آنقدر بزرگ نشده اند كه بتوانند به او كمك كنند. او حالا هم نقش مادر را بايد براي بچه هايش بازي كند هم پدر. روزها پدرخانه است و بيرون از منزل كار مي كند تا بتواند لقمه ناني براي بچه هايش تهيه كند و شب ها مادر خانه مي شود، دست نوازش روي سر بچه هايش مي كشد، لقمه هاي نان را در دهانشان مي گذارد و لباسهايشان را وصله مي كند و...
اما امثال او در جامعه ما كم نيستند؛ مادراني كه دو نقش ايفا مي كنند، شيرزناني كه به تنهايي با مشكلات مي جنگند، اما در عين حال توان و ظرفيت همه آنها يكسان نيست. يكي چون كوه در برابر طوفان حوادث مي ايستد و ديگري چون ريگ هاي صحرا از جا كنده مي شود. اما هر چه هست زنان تنهاي سرزمين من نياز به حمايت دارند. زيرا زناني سرپرست خانواده اند و نان آور آن.
زنان خود سرپرست در تعاريف جامعه شناسي
در تعاريف جامعه شناسي به بسياري از زناني كه به دلايل متعددي مانند زنداني شدن يا از كار افتادگي همسر و طلاق ، سرپرستي خانواده خود را برعهده گرفته اند ، زنان سرپرست خانوار گفته مي شوند . براساس آمارهاي منتشر شده ، زنان، سرپرستي 4/9 درصد از خانواده هاي ايراني را برعهده دارند كه البته به نظر نمي رسد اين آمار به واقعيت موجود جامعه ما نزديك باشد ، همچنين 5/22 درصد از زنان سرپرست خانواردرشهر در بخش خدمات و در رستاها نيز در بخش كشاورزي مشغول به كار هستند.
بر اساس آمار موجود 4/ 31 درصد از زنان سرپرست خانواردر جامعه شهري و 2/44 درصد آنان نيز در جامعه روستايي داراي درآمد هستند و همچنين تنها 3/33 درصد اين زنان بيمه بازنشستگي و يا مستمري بگير هستند ومابقي در آمد ثابتي ندارند.
همچنين اطلاعات موجود حكايت از آن دارد كه اكثر زنان سرپرست خانوار كم سواد بوده و مهارت كافي برخوردار نيستند و به دليل افزايش سن و برعهده گرفتن مسئوليت زندگي قادر به اشتغال رسمي و منبع پر درآمدي براي خود نيستند. طبق آمار نسبت با سوادي بين زنان سرپرت خانوار 8/33 درصد بوده و نزديك به دو سوم از اين زنان بي سواد هستند و در اين ميان تنها 2/3 درصد آنان از تحصيلات عالي برخوردار بودند كه يك درصد از اين ميزان را خانوارهاي يك نفره تشكيل مي دهند ( عمدتا كساني كه به دليل تحصيل هنوز ازدواج نكرده اند ).
عملكرد مسئولان
علاوه بر سازمان تامين اجتماعي، سازمان بهزيستي كشور نيز كه حمايت از نيازمندان و زنان سرپرست خانوار را بر عهده دارند نتوانسته در اين زمينه به خوبي عمل كند ، همچنين كميته امداد با طرح شهيد رجايي نيز نمي تواند با بودجه اندك خود نيازهاي اين زنان را تامين كند.
بر اساس سرشماري هاي صورت گرفته از بين 12 ميليون خانوار در كشور 4/8 درصد از آنان داراي سرپرست زن مي باشند. سرپرستان زن خانوار در مناطق شهري 3/8 و در نقاط روستايي 6/8 درصد بوده اند و از ميان بيش از يك ميليون نفر زنان سرپرست خانوار در ايران 5/34 درصد به تنهايي سرپرستي خانوار را بر عهده دارند.
6/21 درصد از زنان سرپرست خانوار داراي همسر ، 5/70 درصد بي همسربر اساس فوت ، 4درصد بي همسر بر اساس طلاق ، و 5/3 درصد آنها هرگز ازدواج نكرده اند بنابراين بخش عمده اي از زنان سرپرت خانوار را را زنان بي همسر تشكيل مي دهد و زنان داراي همسر بيش از يك پنجم زنان سرپرت خانوار را تشكيل مي دهند .
مرگ زود هنگام مردان وقوع مصيبت هاي اجتماعي مانند جنگ و ... باعث شده تحميل سرپرستي خانوار بر دوش زنان باشد . اين درحالي است كه اكثر اين زنان از كمبود يك چتر حمايتي و تامين مالي زندگي رنج مي برند.
نبود تامين اجتماعي كارآمد از يك سو و ضعف وعدم حمايت كافي از سوي نهادهايي همچون كميته امداد، طرح شهيد رجايي و بهزيستي در پوشش فراگير و لازم خانوار بدون سرپرت مرد زمينه ايجاد بسترهاي سوء استفاده از اين گزوه زنان را بيش از بيش فراهم مي كند .
اين در حالي است كه طرح توانمند سازي زنان از مجلس ششم همچنان در دست بررسي است و هنوز هيچ كس نتوانسته ايرادهاي اين طرح را برطرف كرده و آن را تصويب كند.
طولاني شدن اين پروژه نشان دهنده اين است كه هنوز مسئولان با نگاهي جدي به مشكلات اين قشر آسيب پذير توجه ندارند. تصويب چنين طرح هايي مي تواند، گامي هر چند كوچك در رفع مشكلات زناني باشد كه مجبورند به تنهايي چرخ زندگي شان را بگردانند.
زنان سرپرست خانوار استرس بيشتري دارند
در تحقيقي كه بهزيستي استان تهران با همكاري معاونت پژوهشي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي انجام داده نشان مي دهد كه زنان سرپرست خانواده نسبت به ساير زنان ميزان استرس بيشتري را تجربه كرده و در مقابل از كيفيت زندگي پايين تري برخوردارند، همچنين تعدد نقش هايي كه زنان سرپرست خانوار به عهده مي گيرند تاثير مستقيمي بر ايجاد استرس ، تشديد اختلالات رواني و بروز بيماريهاي جسمي دارد .
اين تحقيق تحت عنوان "بررسي سلامت رواني زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزيستي استان تهران " بر روي 140 نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش از مناطق شرق، غرب ، شميرانات و شهرري و40 نفر از زنان سرپرست خانوار پشت نوبت تحت پوشش صورت گرفته و بيانگر اين واقعيت تلخ است كه اين زنان در تمام ابعاد سلامت رواني در وضعيت به مراتب بدتري نسبت به زنان تحت پوشش برخوردار بوده و افسردگي در اين زنان بسيار بيشتر از سايرين به چشم مي خورد .
زنان سرپرست خانوار ، از نظر سلامت رواني در وضعيت به مراتب بدتري نسبت به ديگر زنان قرار دارند و عمدتا يكي از علائم بيماريهاي رواني مانند افسردگي ، اضطراب ، وسواس و پرخاشگري در آنها به وضوح ديده مي شود.
در اين تحقيق آمده است كه زنان تحت پوشش به ترتيب شدت ، دچار علائم افسردگي ، شكايات جسماني ، حساسيت دررابط متقابل، افكار پارانوئيد ، اضطراب ، وسواس ، پرخاشگري ، اضطراب فوبيك و روان پريشي هستند كه در اين ميان فشارهاي اقتصادي ،اجتماعي و رواني نسبت به عامل ژنتيكي نقش بيشتري را در ظهور اين بيماريها ايفا كرده است .
اين زنان دايما با نگرش هاي فرهنگي منفي نسبت به خود و فرزندانشان مواجه شده ، نگرش هايي كه بسيار عذاب دهنده و موجب احساس حقارت ، درماندگي، ترس و خجالت در آنها مي شود كه با توجه به اين امر بالا بودن شدت علائم افسردگي، شكايات جسماني و حساسيت در روابط متقابل كاملا توجيه پذير است .
نيازي به قانون جديدي براي حمايت از اين زنان نيست
معاون امورحمايت خانواده كميته امداد مي گويد: براي حمايت از زنان سرپرست خانوار نيازي به نوشتن قانون جديدي نيست بلكه بايد قوانين قبلي را اجرا كرد ، قانوني به اين منظور درسال 74 به تصويب مجلس رسيد ولي تا به حال بدليل كمبود بودجه اعتباري اجرا نشده است.
حسين بحيرايي مي افزايد: از مجموع يك ميليون و500 هزارخانوار تحت حمايت كميته امداد ،51 درصد زنان سرپرست خانوار هستند.
اين در حالي است كه حدود 41 هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزيستي فاقد مسكن مناسب هستند كه اين رقم با تعداد 130 هزار خانواده زن سرپرست شناسايي نشده كه تحت پوشش هيچ نهاد و ارگان حمايتي نيستند ، به بيش از 170 هزار نفر مي رسد.
بيش از 100 هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش كميته امداد استان تهران قرار دارند
معاون امور حمايتي كميته امداد استان تهران مي گويد: در استان تهران 180 هزار نفر تحت پوشش و حمايت كميته امداد قرار دارند كه 60 درصد آنها يعني در حدود 108 هزار زن سرپرست خانوار هستند.
سعيد ستاري مي افزايد: تامين مسكن زنان سرپرست خانواري كه همسران خود را در اثر فوت از دست داده اند ، ازالويت برنامه ها ي كميته امداد است وهمچنين اين نهاد مبلغي را نيزبه عنوان مستمري ماهيانه ، كمك هزينه اجاره مسكن وكمكهايي نيز بصورت موردي ومقطعي دراختيار آنها قرار مي دهد .
وي خاطر نشان مي كند: در طول سال كمك هاي ديگري نيز بصورت نقدي وغير نقدي براي توانمند سازي وخود كفايي زنان سرپرست خانوار هزينه مي شود.
طرح توانمند سازي زنان سرپرست خانوار
عضو فراكسيون زنان مجلس نيز مي گويد: طرح حمايت و توانمندسازي زنان سرپرست خانوار در دست بررسي وكار كارشناسي است و بزودي در دستور كار مجلس قرار مي گيرد
عفت شريعتي مي افزايد: اين طرح به منظور حمايت ، كمك وتوانمندسازي زنان خودسرپرست وسرپرست خانوار در جهت خود كفا كردن آنها براي تامين معيشت زندگي در فراكسيون زنان مجلس مطرح و تدوين شده و پس از طي مراحل نهايي و كار كارشناسي در مجلس مطرح و مورد تصويب قرار مي گيرد.
وي تصريح مي كند : اجراي طرح حمايت از زنان سرپرست خانوار پس از تصويب نهايي به عهده مركزامور مشاركت زنان گذاشته خواهد شد تا اين مركزبرنامه ريزي و اقدامات لازم را درجهت توانمند سازي و حمايت از زنان انجام دهد.
مشكلات همچنان باقي است
در حال حاضر 1 ميليون و 300هزار خانواده زن سرپرست در كشور زندگي مي كنند كه درصد كمي از آنها تحت پوشش نهادهاي حمايتي از جمله بهزيستي و كميته امداد قرار دارند ، براي نمونه بهزيستي به عنوان يكي از اين نهادها تنها 110 هزار خانواده زن سرپرست را مورد حمايت خود قرار داده و اين در حالي است كه 170 هزار خانواده پشت نوبت مسكن ، 28 هزار پشت نوبت مستمري و خدمات موردي و 35 هزار زن سرپرست خانوار نيز پشت نوبت وام اشتغال هستند و اين در حالي است كه بهزيستي با اعتبارات محدود خود سالانه بيش از 3 هزار مددجوي جديد را نمي تواند به خانواده هاي تحت پوشش خود اضافه كند.
زنان همچنان درگير مشكلات معيشتي اند. آن ها براي امرارمعاش خود مجبورند سخت كار كنند. هر روز وعده و وعيد هاي زيادي در زمينه حل مشكلات معيشتي زنان سرپرست خانوار داده مي شود. طرح هاي زيادي مطرح مي شود اما تا تصويب طرح ها به اجرا درآمدن شعارها فاصله زيادي باقي مانده است. زنان سرپرست خانوار هنوز هم منتظر دست ياري از سوي كساني اند كه خود را متولي آن ها مي دانند.
برگزاري آموزش هاي فني ، حرفه اي و خدماتي مناسب و ويژه اين خانوارها به منظور خودكفايي و بهبود سلامت رواني آنها ، ارائه راهكار مناسب اقتصادي معيشتي در زمينه استفاده از امكانات موجود براي خانواده آنها و ايجاد تسهيلات ويژه خود اشتغالي مانند راه اندازي بازارچه هاي تحت نظارت و حمايت سازمان بهزيستي و كميته امداد براي خانواده هاي زن سرپرست از جمله اقدامات موثر در زمينه حمايت هر چند اندك از اين زنان است .
نظر شما