صنایع دستی همدان در غفلت/ آموزش نمدمالی اختصاصی خانواده شیرعلی شد

به گزارش خبرنگار مهر در همدان، هویت هر قوم و ملتی ریشه در تاریخ و قدمت آن و میراثی دارد که باید آن را برای انتقال به نسل های آینده همچون جواهری گرانبها نگهداری کرد. این میراث گرانبها در جلوه های متعددی نمود پیدا می کند به طوریکه گاهی آن را در قالب آثار باستانی و گاهی در لهجه ها یا آداب و رسومی که از گذشتگان به یادگار مانده است، می توان دید.

در این راستا صنایع دستی هر قوم و منطقه نیز یادگاری از دوران گذشته به شمار می آید که بیانگر قدمت تاریخ و تمدن آن ملت و پلی است که آنها را با گذشتگان پیوند می دهد. پر واضح است که اگر ارزش صنایع دستی بیشتر از اماکن باستانی و گردشگری نباشد، کمتر از آن هم نیست و حتی مزیت هایی نیز نسبت به این اماکن دارد.

اماکن باستانی که برخی از آنها حتی شهرتی جهانی دارند، فقط به یک نقطه خاص محدود می شوند، در حالیکه صنایع درستی تقریبا در جای جای این مرز و بوم به فراوانی یافت می شود و ظرافت و زیبایی آن، زبانی گویاست برای بازگو کردن دیرینه های ایران زمین.

اگر به استان ها و شهرهای مختلف ایران سفر کنیم، قطعا با صنایع دستی متعدد و متنوعی برخورد خواهیم کرد که هر کدام به نوبه خود زیبایی و جلوه خاصی داشته و معرف فرهنگ مردم آن شهر هستند.

150 رشته صنایع دستی در همدان شناسایی شده است

استان همدان نیز از این حیث بی بهره نبوده و با دارا بودن بیش از 150 رشته صنایع دستی، از شهرتی خاص در کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری اهمیت صادراتی و جهانی دارد.

اما نکته ای که باید عنوان شود اینکه متأسفانه تعداد زیادی از رشته های صنایع دستی همدان که از دیرباز در این خطه رواج داشته منسوخ شده و دیگر چیزی جز یک نام از آنها باقی نمانده است.

شال بافی از همدان رخت بسته است

نخ ریسی، نخ تابی، جلدسازی،علاقبندی، ماشته بافی، پتو بافی، شال بافی، پوستین دوزی و قاشق تراشی از جمله رشته هایی هستند که به کلی در همدان منسوخ شده اند.

حال اینکه علت منسوخ شدن این رشته ها چه بوده و چرا از منسوخ شدن آنها جلوگیری نشده، بحثی است که در این مقال نمی گنجد اما نکته ای که باعث تأسف می شود این است که علاوه بر رشته های مذکور، تعداد زیادی از رشته های صنایع دستی همدان نیز در حال منسوخ شدن هستند و بایدبرای جلوگیری از این امر، باید چاره ای اندیشید.

ارسی سازی، موج بافی، آجیده دوزی، جاجیم بافی، صحافی سنتی، حلبی سازی، مسگری، سفیدگری، چلنگری، دباغی سنتی، چاقوسازی، نمدبافی، گره چینی و موتابی از جمله رشته هایی هستند که اگر فکری به حالشان نشود، در آینده ای نه چندان دور به تارک فراموشی سپرده می شوند.

از موج بافی عمدتا برای رختخواب پیچ، پتو، پشتی، رویه کرسی، سجاده و گاه برای چادرهای عشایر استفاده می‌کنند. این نوع پارچه بر روی دستگاه‌های بافندگی سنتی دو وردی و چهار وردی بافته می‌شود و دارای عرض متغیر معمولا 60 تا 80 سانتیمتر است.

آجیده دوزی یادگاری از دوران هخامنشیان

پنبه دوزی یا آجیده دوزی نیز یکی از رودوزیهای ایرانی است که ریشه عمیقی در هنرهای سنتی ایران دارد و قدیمی ترین مدرکی که پیرامون آن به دست آمده مربوط به دوره هخامنشیان است.

در مورد جاجیم بافی نیز باید گفت جاجیم گونه‌ای زیرانداز دورویه است که از پارچهٔ کلفت شبیه به پِلاس، به صورت دستباف تهیه می شود.

گره چینی و مشبک کاری نیز به عنوان یکی از هنرهای ایران زمین و همدان سالیان درازی است که در معماری کشور مورد توجه صاحبان هنر و هنر مندان خلاق ایرانی قرار گرفته است.

تاریخ مشخصی از سرآغاز این هنر در ایران در دست نیست اما برخی پژوهشگران احتمال داده اند استفاده از این هنر از دوران خلفاء عباسی شروع و در قرن شش تا هشت هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است.

سرای مسگرها در همدان بازار پوشاک شده است

قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستانشناسی به 9500 ق.م می رسد. استفاده از ظروف مسی در دورانهای قدیم رواج و رونق خاصی داشت و بیشتر به عنوان جهیزیه برای نوعروس‌ها خریداری می‌شد.

در ایام قدیم مسگران در بازار همدان راسته ای داشتند و بازار مسگرهای همدان دارای طاق و درب ورودی بود که با تخریب آنها راه برای ورود سایر مشاغل به این بازار گشوده شد.

در این راسته در حال حاضر تعداد انگشت شماری مسگر وجود دارند و مابقی مغازه های این راسته به فروش لباس و پوشاک تبدیل شده است.

در خصوص چاقوسازی نیز باید گفت: کهن ترین سند به دست آمده در مورد صنعت چاقو‌سازی مربوط به 400 سال پیش از میلاد و سلسله هخامنشیان است.

پس از آن با ورود استادکاران فلزکار ایرانی به مراکز هنری بین‌النهرین، سبک و اسلوب هنر فلزکاری ایران در آنجا نیز رسوخ و نفوذ پیدا می‌کند و از آنجا به سوریه و مصر انتقال می یابد.

نمد نیز ساده ترین نوع کف پوش است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی دارند.

در نمدمالی در واقع از خاصیت طبیعی پشم که عبارت از در هم پیچیدن الیاف آن در اثر رطوبت و فشار است استفاده می شود.

احتمال دارد که اولین بار بافندگانی که الیاف پشمی خود را شسته و برای گرفتن رطوبت آن با چوبدستی ضربه هایی به پشم می زده اند، موفق به کشف این خصوصیت پشم و در نتیجه موفق به بوجود آوردن صنعت نمدمالی شده باشند.

شیرعلی تنها مانده است

در گذشته در شهرستان رزن کار نمدمالی توسط 20 خانواده هنرمند صورت می‌گرفت اما امروزه این هنر تنها توسط خانواده 5 نفره شیرعلی در این شهرستان زنده مانده است.

توضیحات مذکور در خصوص رشته های صنایع دستی در حال منسوخ شدن در همدان، موید آن است که تمامی این رشته ها ریشه ای عمیق در فرهنگ مردم این مرز و بوم دارند و اکنون بی انصافی است اگر دست روی دست بگذاریم تا این رشته ها نیز که در طول قرن های متمادی سینه به سینه گشته و به ما رسیده اند، به جرگه رشته های منسوخ شده بپیوندند.

آموزش صنایع دستی چاره ای برای زنده نگه داشتن میراث گذشتگان

آموزش رشته های صنایع دستی راه حلی است که می توان از طریق آن میراث گذشتگان را حفظ کرده و آن را به نسل های دیگر نیز انتقال داد.

در این زمینه معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یکی از نهادهایی است که به صورت مستقیم با هنرمندان صنایع دستی در ارتباط بوده و هرسال دوره های آموزشی را نیز برای علاقمندان به رشته های صنایع دستی برگزاری می کند.

اما باید دید برگزاری این دوره ها چه تأثیری بر جلوگیری از منسوخ شدن برخی رشته ها دارد.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در این خصوص گفت: تا کنون 150 رشته صنایع دستی در همدان شناسایی شده است که حدود 85 درصد آنها فعال بوده و مابقی آن نیمه فعال است.

بهجت عباسی افزود: سر فصل رشته های فعال در همدان شامل نساجی های سنتی، بافته های داری و زیر اندازهای سنتی، پوشاک سنتی و چاپ های سنتی، سفال و سرامیک، مصنوعات چرمی، هنرهای وابسته به معماری، صنایع دستی فلزی، چوبی است.

صنایع دستی همدان در حال منسوخ شدن است

وی ادامه داد: متأسفانه تعدادی از رشته های صنایع دستی همدان به کلی منسوخ شده و تعداد دیگری نیز در حال منسوخ شدن هستند.

عباسی خاطرنشان کرد: معاونت صنایع دستی استان برای جلوگیری از منسوخ شدن برخی از این رشته ها از جمله مسگری و گره چینی، دوره های آموزشی را برگزار می کند.

سرانه آموزش صنایع دستی به ازای هر نفر 70هزار تومان است

وی با بیان اینکه برگزاری دوره های آموزشی بر اساس اعتبارات مالی برنامه ریزی می شود، تأکید کرد: سرانه آموزشی برای هر نفر 70 هزار تومان است و با اعتبارات محدود نمی توان برای همه رشته های دوره آموزشی برگزار کرد.

معاون صنایع دستی همدان هدف از برگزاری دوره های آموزشی را توسعه صنایع دستی و ایجاد اشتغال دانست و گفت: به دلیل اینکه کارگاه های خانگی صنایع دستی کانون تولیدات ما هستند، 80 درصد از دوره های آموزشی صنایع در روستاها برگزار می شود.

وی در خصوص توجه ویژه به آموزش رشته های در حال منسوخ و ترویج رشته های منسوخ شده نیز گفت: معاونت صنایع دستی، احیا برخی از رشته ها که قابلیت اقتصادی داشته و مردم را به سوی خود جذب می کنند را، در برنامه های کاری خود قرار داده است.

عباسی با اشاره به صرفه اقتصادی مسگری خاطرنشان کرد: باید بازخورد اقتصادی رشته های مختلف را نیز در نظر گرفته و سپس به آموزش آنها اقدام کرد، برای مثال امروزه دیگر رشته هایی چون شانه چوبی، صندوق سازی و علاقبندی به هیچ عنوان مقرون به صرفه نیستند.

کارگاه های شناسایی شده در خصوص صنایع دستی منسوخ شده حمایت می شوند

وی همچنین تأکید کرد: معاونت صنایع دستی اعتباری را برای گسترش این رشته ها در نظر نگرفته است اما اگر کارگاهی در این زمینه فعال باشد از آن حمایت خواهد شد.

حال با این تفاسیر باید اندیشید در جهان امروز که فرهنگ و تمدن سلاحی برنده تر از شمشیر است، هویت ملی ما در چه جایگاهی قرار دارد و برای حفظ و ارتقا آن چه باید کرد و آیا اینکه تنها به برگزاری چند کلاس یا دوره آموزشی بسنده کنیم جوابگوی سئوالات آیندگان در مورد چرایی کوتاهی پیرامون حفظ میراث گذشتگان خواهیم بود؟!