گزارشي از همايش علمي نقش دين در جامعه ايران و ژاپن

اگر منطقه خاورميانه را از اين بخش آسيايي جدا كنيم كه مركز درگيري هاي ديني بوده ، در مابقي بخش هاي آسيايي سوء استفاده از دين كمتر به چشم مي خورد ، دين به عنوان يك نقطه آرام براي مباني معنوي در منطقه آسيا بوده و مي تواند الگويي براي ديگر بخش ها نيز باشد

حجت الاسلام ابطحي

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر"، حجت الاسلام محمد علي ابطحي، رئيس موسسه گفت و گوي اديان،  در مراسم آغاز به كار اين همايش گفت : شايد يكي از آرام ترين بخش هاي دنيا ، آسيا باشد . از زماني كه ايران به وجود آمده ما مجموعه اي متدين بوده ايم ، بخصوص آئين زرتشت كه با بي ادعايي در اين مجموعه قرار داشته است .وي در ادامه اظهار داشت : اگر منطقه خاورميانه را از اين بخش آسيايي جدا كنيم كه مركز درگيري هاي ديني بوده ، در مابقي بخش هاي آسيايي سوء استفاده از دين كمتر به چشم مي خورد ، دين به عنوان يك نقطه آرام براي مباني معنوي در منطقه آسيا بوده و مي تواند الگويي براي ديگر بخش ها نيز باشد . ابطحي در پايان ضمن اميدواري از نتايجي كه اين جلسه خواهد داشت  خواستار تعامل بيشتر نمايندگان اديان مختلف شد .

 دكتر ويليام  پيرويان يكي از سخنرانان همايش  نقش دين در جامعه ايران و ژاپن بود و به بحث تاريخچه ارامنه در ايران پرداخت و اظهار داشت : از اوايل قرن پنجم اختلافات عاملي شد كه مسيحيت دچار انشقاق گشته و به سه شاخه: ارتدكس ، ديوفيزيتسم (دوطبيعتي) و منوفيزيتسم  (وحدت طبيعت) تقسيم شود. پس از اين اشتقاق،  كليساي ايران مستقل گرديد و بنام كليساي ديوفيزيت ، كليساي جامع  تبشيري شرق، كليساي نسطوري، كليساي پارس و اكنون كليساي شرق آشوري خوانده شده است. وي  افزود:  دومين كليساي مسيحيت ايران كليساي ملي ارمنستان يا كليساي گريگوري مي باشد. البته اين كليسا بعدها وارد ايران شده است. اين دو كليسا از قرن نوزدهم به بعد مورد هجوم كليساهاي غربي قرار گرفتند ولي به هر حال موفق شدند خود را حفظ نمايند. پروتستانهاي امريكا، كليساي ارتدكس غربي ( كاتوليك روم)، كليساي ارتدكس شرق (روسيه) و ساير فرق و كليساها از قرن نوزدهم ميلادي در قلمرو كليساهاي ايران مداخله وتعداد قابل توجهي از پيروان آنها را از پيكر كليساهاي اصلي جدا و به كليساهاي خود وابسته نمودند. اكنون پس از اين تحولات در ايران چند كليساي مختلف در دو گروه عمده فرهنگي فعاليت دارند. گروههاي فرهنگي مسيحي در ايران عبارتند: از آشوريان و ارامنه. پنجاه درصد آشوريان پيرو كليساي شرق آشوري و اكثريت بيشتري از ارامنه كماكان وابسته به كليساي ملي خود يعني كليساي گريگوريي مي باشند. دكتر پيرويان در ادامه افزود : ساير كليساها و فرق مسيحيت  در ايران عبارتند از: كليساي ارتدكس غربي يا كليساي كاتوليك رومي كه در ميان آشوري زبان و ارمني زبان فعاليت داشته و داراي پيروان قابل توجهي از اين دو گروه مي باشند. كليساي ارتدكس شرقي ( روسيه – يونان) اكنون در بين آشوريان و ارامنه تقريبا فاقد عضو مي باشد. كليساي لوتري  آلمان، امريكا، سوئد اكنون فاقد فعاليت و مخصوصا پس از انقلاب اين كليساها در ايران تعطيل هستند. كليساي انگليكان كانتربري ( اسقفي انگليس) در ميان فارسي زبانان فعال است و در بين گروههاي فرهنگي آشوري زبان و ارمني زبان فاقد اعضاي قابل توجه است . كليساي ادونتيست  نيز اكنون فعاليت ندارد.

همزيستى مسالمت‏ آميز ضرورتي  اجتناب ‏ناپذير در عصر جديد است  و در اين زمينه عارفان بيش از همه به گفت ‏و گو ميان اديان پرداخته اند. فرق ديروز با امروز آن است كه اكنون ديگر ضرورت همزيستى مسالمت‏ آميز و بالاتر از آن گفت‏ و گو تنها در كشورهايى چون هند احساس نمى‏شود. توسعه روزافزون فناورى و اطلاعات چنان ملت‏ها را به هم نزديك كرده كه ديگر پيروان اديان نمى‏توانند يكديگر را ناديده بگيرند. اگر تا همين چند دهه قبل كشور و پرچم هويت‏ بخش ملت‏ها بود، و زندگى مشترك جهانى، ملت‏ها و دولت‏ها را به تأسيس سازمان ملل كشاند، امروزه دين سربرآورده و ملت‏ها گويا مى‏خواهند زندگى مشترك را در پرتو اديان بار ديگر تجربه كنند. تشكيل پارلمان اديان جوانه‏هاى اين آرزو است

دكتر خليل قنبري

دكتر خليل قنبري در همايش  نقش دين در جامعه ايران و ژاپن، همزيستى مسالمت‏ آميز را يك ضرورت اجتناب ‏ناپذير در عصر جديد دانست و اظهار داشت : عارفان بيش از همه به گفت ‏و گو ميان اديان پرداخته اند و صداى گفت‏ و گو بيش از همه در ميان عارفان و آن  هم از هند به گوش مى‏رسيد. در آنجا صداى داراشُكُوه، عارف مسلمان قرن يازدهم هجرى، پرطنين است. او از اولين كسانى است كه اوپانيشادها- متن مقدس هندوان- را به زبان فارسى ترجمه كرد و در مطالعات تطبيقى همانندى‏هايى را در بين آموزه ‏هاى هندوئيسم و اسلام نشان داد و در قرن پانزدهم نيز به بافنده ‏اى مسلمان به نام كبير بر مى‏خوريم كه سنت‏هاى صوفيانه‏ اسلام را با سنت‏هاى بَهَكْتى دين هندو در خود يگانه كرد. دكتر قنبري افزود : فرق ديروز با امروز آن است كه اكنون ديگر ضرورت همزيستى مسالمت‏ آميز و بالاتر از آن گفت‏ و گو تنها در كشورهايى چون هند احساس نمى‏شود. توسعه روزافزون فناورى و اطلاعات چنان ملت‏ها را به هم نزديك كرده كه ديگر پيروان اديان نمى‏توانند يكديگر را ناديده بگيرند. اگر تا همين چند دهه قبل كشور و پرچم هويت‏ بخش ملت‏ها بود، و زندگى مشترك جهانى، ملت‏ها و دولت‏ها را به تأسيس سازمان ملل كشاند، امروزه دين سربرآورده و ملت‏ها گويا مى‏خواهند زندگى مشترك را در پرتو اديان بار ديگر تجربه كنند. تشكيل پارلمان اديان جوانه‏هاى اين آرزو است . وي  از ميان تلاش‏هايى كه در دين‏پژوهى در غرب صورت گرفته دو تلاش را بيش از بقيه جدى و جالب توجه دانست و گفت :  نخست، آن دسته از مطالعات تطبيقى است كه با ردولف اتو آغاز شده است. دوم، نظريه‏پردازى‏هايى كه در حوزه فلسفه دين به نام پلوراليسم، تدوين و تنسيق شده است. اين دو حوزه دين‏پژوهى سخت به هم گره خورده‏اند، به طورى كه هر دستاوردى در مطالعات تطبيقى، داده‏ اى حياتى براى فيلسوف دين است، چنان ‏كه هر نظريه‏اى چون پلوراليسم دينى نيز يارى ‏رسان مطالعات تطبيقى است. مطالعات تطبيقى بيش از نيم قرن است كه تلاش مى‏كند تا نشان دهد تفاوت‏ها، اختلافات، تنوع و گونه‏گونى مربوط به ظاهر اديان است نه ويژگى ذاتى آن. كافى است تا لايه‏هاى روين هر دينى را كنار زنيد، آنگاه خود را در اقليمى خواهيد يافت كه در آن همه تنوع و كثرات رنگ باخته است. دينداران هر دينى، بى‏شك، شكل‏هاى متمايزى در زندگى دارند، اما اين همه ظاهر ديندارى است، وگرنه در باطن يگانه و يكدل‏اند.

 

بخش مهمي از معارف و دستورات اسلام به تبيين روش هاي زندگي اجتماعي و فردي ايده آل و مطلوب جهت تحقق الگوي كمال و انسان شايسته در دنيا و رستگاري وي در آخرت اختصاص يافته است . ابعاد اجتماعي اسلام و توجه اين آئين الهي به زندگي مناسب اجتماعي و نيز تحقق جامعه مبتي بر تعاليم الهي و قسط و عدل از نكات مهمي است كه در آيات قرآن ، روايات و احاديث به آن توجه جدي شده است . برقراري شبكه مناسب ارتباط اجتماعي، هنجارهاي همياري ، ارزشهاي انساني ، اعتماد عمومي و نيز مشاركت جمعي در زندگي اجتماعي از جمله مواردي است كه اسلام مورد توجه خاص قرار داده است

دكترمحمد جواد  ناطق پور

دكتر محمد جواد ناطق پور، استاد جامعه شناسي داشنگاه تهران، موضوع سخنراني خود را به بحث اسلام و تعلق اجتماعي اختصاص داد ، وي درباره ساختار معارف اسلامي و تأثير آن بر زندگي اجتماعي انسان ضمن بيان مطلف بالا اظهار داشت : در دو قرن اخير بسياري از شرق شناسان در زمينه ساختار فكري و معارف اسلامي و نيز اثرات اجتماعي آن مطالعات قابل توجهي داشته اند . در اين مطالعات اين نكته مورد تأكيد قرار گرفته است كه ساختار آئين اسلام به نحوي انتظام يافته كه فرايند زندگي انسان را پيش از تولد تا مرگ و پس از آن مورد توجه دقيق قرار داده و براي آن انديشه ، الگو ، روش و دستورات لازم را ارائه كرده است . در يك كلام رستگاري انسان در آخرت در گرو رستگاري  وي در زندگي در اين جهان است . دكتر ناطق پور يادآورشد : به همين دليل بخش مهمي از معارف و دستورات اسلام به تبيين روش هاي زندگي اجتماعي و فردي ايده آل و مطلوب جهت تحقق الگوي كمال و انسان شايسته در دنيا و رستگاري وي در آخرت اختصاص يافته است . اين استاد دانشگاه افزود : ابعاد اجتماعي اسلام و توجه اين آئين الهي به زندگي مناسب اجتماعي و نيز تحقق جامعه مبتي بر تعاليم الهي و قسط و عدل از نكات مهمي است كه در آيات قرآن ، روايات و احاديث به آن توجه جدي شده است . برقراري شبكه مناسب ارتباط اجتماعي، هنجارهاي همياري ، ارزشهاي انساني ، اعتماد عمومي و نيز مشاركت جمعي در زندگي اجتماعي از جمله مواردي است كه اسلام مورد توجه خاص قرار داده است . وي يادآورشد :  در يك رويكرد نسبتا جديد به بررسي زندگي اجتماعي و با عنايت به تحولات اجتماعي در جامعه ، مفهوم " تعلق اجتماعي" به عنوان ديدگاه كارآمد در بسياري از تحولات و به ويژه  توسعه اجتماعي مي تواند طرح شود . اين مفهوم  كه در قالب هاي مختلف در متون و معارف اسلامي آمده است نوعي از احساس و گرايش عميق دروني در فرد است كه موجب هم هويتي فرد با جامعه مي شود ، به نوعي كه فرد نمي تواند در قبال تغييرات و تحولات اجتماعي بي تفاوت بوده و تلاش مي كند تا به نحوي دررشد و توسعه جامعه خود مشاركت كند .

در ژاپن رابطه بين انسان و خدا بسيار نزديك است و اين يكي از ويژگي هاي آيين چند خدايي در ژاپن است. در كشورهاي ديگر گفته مي شود كه ژاپني ها دين ندارند ولي اين گونه نيست. در ژاپن مردم نظر خاصي نسبت به خداوند دارند

دكتر ماتسوموتو

 دكتر ماتسوموتو، استاد دانشگاه ريتاكو، از سخنران اين همايش  بود كه به موضوع آيين چند خدايي در ژاپن و تاثير آن بر تمدن ژاپني پرداخت. وي در ابتدا درباره سفرش به ايران گفت : من سال گذشته كه به ايران آمده بودم به قم رفتم و در راه بازگشت رنگين كماني در آسمان مشاهده كردم. در جامعه ژاپن رنگين كمان به پل تشبيه مي شود. معني پل به ژاپني اين است كه دو چيز جدا از يكديگر را به هم پيوند مي دهد. معمولا در بين معاني چيزهاي مقدسي جهت پيوند وجود دارد.  دكتر ماتسوموتو اظهار داشت : در ژاپن رابطه بين انسان و خدا بسيار نزديك است و اين يكي از ويژگي هاي آيين چند خدايي در ژاپن است. در كشورهاي ديگر گفته مي شود كه ژاپني ها دين ندارند ولي اين گونه نيست. در ژاپن مردم نظر خاصي نسبت به خداوند دارند. اساس انديشه ژاپني از دو چيز تشكيل شده است : آيين چند خدايي و آته ايسم . وي در ادامه گفت : خدايي كه به ژاپني گفته مي شود با خداي ديگر اديان كه الله يا God بيان مي شود بسيار با يكديگر متفاوتند. در ژاپن چيزهايي كه در طبيعت از انسان قدرت بيشتري دارند مورد پرستش قرار مي گيرند.  استاد دانشگاه ريتاكو با تاكيد بر اين مطلب كه مفهوم خدا در ژاپن كاملا با خداي يكتا پرستي متفاوت است اظهار كرد: ايزد تائويسم در چين يكي از ايزدان ژاپني به حساب آمده است. لذا براي اينكه خدايان مختلفي را مرتبط سازند مفهوم پل بسيار مهم است. در دوران اوليه مفهوم پل براي ارتباط خدا با انسان به كار برده مي شد. اما در دوران بعدي مفهوم پل براي اتحاد خدايان و بودا با يكديگر و ارتباط آنها با انسان به كار برده مي شد.  

ايمان بودايي در جنبه شخصي قوي تر است. بوديسم آييني نبوده كه نجات اجتماعي را هدف خود قرار داده باشد. همچنين در بوديسم عبارتهايي مانند جهاد، شريعت، زكات، اتحاد دين و سياست وجود ندارد

پروفسور ياسوآكي نارا

پروفسور ياسوآكي نارا كه قرار بود در همايش نقش دين در جامعه ايران و ژاپن شركت كند ، به علت بيماري به اين همايش نيامد و مقاله خود را با عنوان " بوديسم و زندگي ديني در ميان مردم ژاپن"  ارسال نمود كه يكي از همكارانش به قرائت اين مقاله پرداخت. وي در ابتداي مقاله آورده است  : دو جريان در بوديسم وجود دارد. يكي از آنها بوديسم جنوبي و سنتي گفته مي شود كه در كشورهاي آسيايي شرقي رواج دارد. در مقابل در قرن يكم ميلادي بوديسم شمالي به وجود آمد كه مي توان گفت بوديسم شمالي يك نوع رنسانس مذهبي بود. بوديسم شمالي در كشورهاي چين و كره رواج بسياري دارد. اما يك عنصر مشترك در ميان فرقه ها وجود دارد و آن حرمت بودا و قانون جهان شمول است. پروفسور ياسوآكي نارا افزوده است : يكي از ويژگي هاي بوديسم ژاپني تنوع فرقه ها و آميختگي شينتويسم و بوديسم است. آيين شينتويسم يك آيين اصيل ژاپني است كه تمام پديده هاي جهان را منظر خدا مي داند. يكي ديگر از ويژگي هاي مظهر آئين ژاپني اين است كه پيروان مختلف وجود دارند. اما چرا در ژاپن فرقه هاي مختلفي وجود دارد؟ به علت اين كه كتابهاي مختلف بودايي وجود دارد. از اين لحاظ مي توان گفت ايمان بودايي در جنبه شخصي قوي تر است. بوديسم آييني نبوده كه نجات اجتماعي را هدف خود قرار داده باشد. همچنين در بوديسم عبارتهايي مانند جهاد، شريعت، زكات، اتحاد دين و سياست وجود ندارد .

پروفسور ديسابوراهاشي زومو نيز درباره " اديان جديد و گرايشات ديني ژاپني هاي عصر حاضر" در همايش نقش دين در جامعه ايران و ژاپن سخن گفت. وي در ابتدا گفت : مذاهب جديد در ژاپن مذاهبي هستند كه به رسميت شناخته شده اند. حدودا هزار سال پيش يك راهب بودايي يك كتابي تاليف كرد كه خلاصه اي از هشت مذهب است.  پروفسور ديسابوراهاشي زومو مذاهب جديد بعد از اصلاحات ميجي در 1868 را به سه دوره تقسيم كرد: دوره اول درباره اصلاحات ميجي 1868 بود. دوره دوم بعد شكست ژاپن در جنگ جهاني دوم سال 1945 بود و دوره سوم از 1980 تا كنون جريان دارد.  در اصلاحات ميجي خدايان و بوداها از هم ديگر جدا شدند. اين مفهوم جدايي با فرهنگ سنتي ژاپن متفاوت بود. در آيين شينتو همه كس مي تواند صداي خدا را بشنود و هر كسي مي تواند در اين حالت آيين جديدي را به وجود آورد. در تاريخ ژاپن آيين هاي جديدي تحت فشار دولت قرار دارند زيرا آنها بدون واسطه امپراطور توانستند صداي خدا را بشنوند و اين امر براي حاكمان ژاپن مناسب نبود.  وي افزود: در حال حاضر يك انجمن مذهبي بزرگ وجود دارد كه گفته مي شود 10 درصد جمعيت ژاپن عضو آن هستند. آنها باور دارند كه نيجرن بودايي حقيقي است و بسياري از انجمنها نيز به اين فرقه تعلق دارند.

خاتمي با اعلام  ايده گفت وگوي تمدنها ، نظر ما را به كشورهاي اسلامي جلب نمود و ما دوست داريم با كشورهاي اسلامي خصوصا ايران ارتباطات گسترده اي  برقرار كنيم مسئول بنياد صلح ساساكاواي ژاپن، درگفت و گوي اختصاصي با  گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر" تتسويا ايشيزوكا، مسئول بنياد صلح ساساكاواي ژاپن،  نيزدر گفت و گو اختصاصي با خبرنگار گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر" درباره تاسيس بنياد صلح ساساكاوا گفت : اين بنياد در سال 1968 با هدف توسعه و گسترش معادلات بشري و پيشرفت جامعه بين الملل و بستر سازي براي صلح جهاني از طريق فعاليتهاي بشر دوستانه و فهم روابط بين الملل تاسيس شد. مسئول بنياد صلح ساساكاوا در ادامه اظهار كرد: از ديگر فعاليتهاي اين بنياد مي توان به تحقيقات و پژوهشهاي گوناگون در زمينه صلح جهاني، توسعه منابع انساني، دعوت و تبادل استادان و محققان، انجام و ترتيب كنفرانسهاي بين المللي و جمع آوري و ارائه اطلاعات اشاره كرد. وي در پاسخ به اين پرسش كه چه زمينه هايي را مشاهده كرديد كه به برقراري ارتباط با ايران جهت انجام كنفرانس علمي نقش دين در جامعه ايران و ژاپن اقدام كرديد گفت : وقتي كه آقاي خاتمي، رئيس جمهور ايران، در سازمان ملل متحد نظريه گفت و گوي تمدنها را اعلام كرد ما نيز چنين برنامه هايي را در جهت همان نظريه انجام مي دهيم. در واقع خاتمي با اعلام اين ايده، نظر ما را به كشورهاي اسلامي جلب نمود و ما دوست داريم با كشورهاي اسلامي خصوصا ايران ارتباطات گسترده اي را برقرار كنيم. ما سال گذشته در دوبي نشستي را انجام داديم كه در آنجا به بحث صلح و رسانه ها پرداختيم كه با استقبال خوبي نيز مواجه شد همچنين در اردن نيز برنامه براي صلح در فلسطين برنامه اي داشتيم.  تتسويا ايشيزوكا در پاسخ به اين پرسش كه آيا در بنياد ساساكاوا برنامه اي از سوي كشورهاي اسلامي برگزار شده است اظهار كرد : تا چنين برنامه اي نداشتيم و كسي نيز به ما پيشنهاد نكرده است. با توجه به اين كه عنصر دين از بغرنج ترين مسائل بشري است بهتر است كه مردم ژاپن با دين اسلام بيشتر آشنا شوند و ما دنبال چنين فرصتهايي هستيم. وي در پايان كنفرانس علمي نقش دين در جامعه ژاپن و ايران را مفيد ارزيابي كرد و گفت : پرسش هايي  كه از سوي مهمانان و استادان مي شد براي ما بسيار مهم و جالب توجه است.