به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام سید محمدمهدی میرباقری رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم در "همایش تحول در علوم انسانی" که روز چهارشنبه 21 اردیبهشت در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد به تشریح سه رویکرد نسبت به علوم انسانی پرداخت و گفت: برخی به علم دینی معتقدند به ویژه در علوم انسانی اما در دستیابی به آن مسئله محور عمل می کنند و معتقدند که مسائلی در سطوح علوم مطرح است باید مورد بررسی قرار گیرد.
وی افزود: این گروه به اصلاح فرضیه ها تأکید دارند که به رویکرد تهذیبی معروف است بیشتر به دنبال تهذیب و تکمیل علم مدرن است. از آنجایی که طرفداران این رویکرد بیشتر به تهذیب لایه های رویین پرداخته و به دنبال اصلاح عمیق و بنیادی نبودند، با وجود تلاشهای بسیار موفقیت چشم گیری نداشته اند و تحولی ایجاد نکرده اند.
حجت الاسلام میرباقری به رویکرد فلسفی که ناظر به اصلاح مبانی علوم انسانی اشاره کرد و گفت: طرفداران این رویکرد به اصلاح علوم انسانی از لایه های بنیادین علم معتقدند. در نهادهای حوزوی و دانشگاهی ما این رویکرد طرفدارانی دارد که اخیرا رو به افزایش هستند.
دبیر علمی همایش تحول در علوم انسانی، افزود: در رویکرد سوم نیز برخی معتقدند علاوه بر تحول در مبانی نظری علوم انسانی باید فضای تولید علم انسانی نیز متحول شود و معتقدند باید فضای تنفس معرفتی هم تغییر باید تا به معرفت قدسی و دینی دست یابیم.
وی به نقدهایی که متوجه این رویکرد است اشاره کرد و به طرح سؤالاتی در مورد چگونگی مدل دستیابی به علم قدسی از طریق علم فرودستی پرداخت و با تأکید بر اینکه ارتباط منطقی فلسفه با دین مشخص نیست، یادآور شد: باید روشهای مضاف تولید شوند و تولید روشهای مضاف به واقعیت مبتنی بر فلسفه روش است یعنی این رویکرد رویکردی است که تحول علوم را از منظر فلسفه روش دنبال می کند.
وی با تأکید بر اینکه دین ظرفیت پاسخگویی به سؤالات تاریخی بشر را دارد، تصریح کرد: دین می تواند اندیشه بشر را رهبری کند اما دلیلی ندارد که فلسفه اسلامی هم همه سؤالات نوظهور را پاسخ دهد. نباید پاسخ هر سؤال جدیدی را در معرفت های گذشته خودمان دنبال کنیم هرچند معتقد نیستم بر روی سرمایه های گذشته خود خط بکشیم و از صفر شروع کنیم اما ما ناچار هستیم که فلسفه و حکمت عام را طراحی کنیم تا بتواند پاسخگوی همه سؤالات باشد.
حجت الاسلام میرباقری به تأثیر اندیشه مرحوم منیرالدین حسینی بنیان فرهنگستان علوم اسلامی قم در طراحی نرم افزار روش تحقیقی برای علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و افزود: ایشان معتقد بودند ما علاوه بر نرم افزار روش تحقیقی، نیازمند سخت افزار برای تولید علوم انسانی اسلامی نیز داریم یعنی نیازمند شبکه تحقیقات آزاد ملی و به تبع آن جهانی هستیم که زیرساختهای آن را طراحی کردند.
وی در پایان به ارائه پیشنهاداتی برای تحقق علوم انسانی- اسلامی پرداخت و گفت: ما نیازمند ایجاد جبهه فرهنگی از طرفداران علم دینی و اسلامی در برابر سکولارهایی هستیم که به علم دینی معتقد نیستند و بر علم عام و جهانی تأکید دارند و در گام دوم ما احتیاج به سندی داریم که مسیر دستیابی به علم اسلامی را تولید کند و البته این دکترین باید مورد وفاق نسبی نخبگان جامعه قرار گیرد.
آیت الله حائری شیرازی: برپایی مناظره در تحول علوم انسانی مؤثر است
وی با تأکید بر اینکه دین ظرفیت پاسخگویی به سؤالات تاریخی بشر را دارد، تصریح کرد: دین می تواند اندیشه بشر را رهبری کند اما دلیلی ندارد که فلسفه اسلامی هم همه سؤالات نوظهور را پاسخ دهد. نباید پاسخ هر سؤال جدیدی را در معرفت های گذشته خودمان دنبال کنیم هرچند معتقد نیستم بر روی سرمایه های گذشته خود خط بکشیم و از صفر شروع کنیم اما ما ناچار هستیم که فلسفه و حکمت عام را طراحی کنیم تا بتواند پاسخگوی همه سؤالات باشد.
حجت الاسلام میرباقری به تأثیر اندیشه مرحوم منیرالدین حسینی بنیان فرهنگستان علوم اسلامی قم در طراحی نرم افزار روش تحقیقی برای علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و افزود: ایشان معتقد بودند ما علاوه بر نرم افزار روش تحقیقی، نیازمند سخت افزار برای تولید علوم انسانی اسلامی نیز داریم یعنی نیازمند شبکه تحقیقات آزاد ملی و به تبع آن جهانی هستیم که زیرساختهای آن را طراحی کردند.
وی در پایان به ارائه پیشنهاداتی برای تحقق علوم انسانی- اسلامی پرداخت و گفت: ما نیازمند ایجاد جبهه فرهنگی از طرفداران علم دینی و اسلامی در برابر سکولارهایی هستیم که به علم دینی معتقد نیستند و بر علم عام و جهانی تأکید دارند و در گام دوم ما احتیاج به سندی داریم که مسیر دستیابی به علم اسلامی را تولید کند و البته این دکترین باید مورد وفاق نسبی نخبگان جامعه قرار گیرد.
آیت الله حائری شیرازی: برپایی مناظره در تحول علوم انسانی مؤثر است
آیت الله محی الدین حائری شیرازی عضو مجلس خبرگان نیز در این همایش با گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم حجت الاسلام سیدمنیرالدین حسینی هاشمی بنیانگذار فرهنگستان علوم اسلامی قم، بر جایگاه علمی و معرفتی وی تأکید کرد و گفت: مرحوم منیرالدین حسینی از نعمتها و از فرزندان خوب حوزه بودند که پدران حوزه او را نشناختند.
وی با اشاره به مناظرات علمی و دینی مرحوم حجت الاسلام حسینی با نمایندگان مکاتب مختلف به ویژه کمونیستها تأکید کرد: ریشه تحول در ایشان ورود به عالم مناظره است چیزی که امروز جای آن در کشور ما خالی است. امکان ندارد به تحول برسیم مگر اینکه مناظرات علمی داشته باشیم. ریشه پیدایش شخصیتهای بزرگ فرهنگی و علمی تاریخ فرهنگ مناظره است.
وی از مرحوم منیرالدین حسینی به عنوان الگوی عملی ایجاد تحول یادکرد و ایمان و احساس مسئولیت را دو مرلفه مهم در تحولات خواند و افزود: باید دانشمندان کافر عالم را به کشور دعوت کنیم و آنها حرفهای خود را بزنند و ما به آنها پاسخ دهیم چون تنها از این راه به تحول در علوم انسانی دست خواهیم یافت همانطور که سیدمنیرالدین هرجه داشت از مناظره کسب کرد و ایشان الگوی عملی ما می تواند باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه به ماهیت علوم اشاره کرد و گفت: علوم تنها در حوزه دگربازداری کارایی دارند و در حوزه خودبازداری دستش خالی است اما علم دینی هم در خودبازداری و هم دگربازداری کارآمد است.
وی بر تفاوت علم تجربی و انسانی اشاره کرد و افزود: علم تجربی ریشه علمی دارد اما علوم انسانی بابی دیگر است از انسان چه می دانید که می خواهید در مورد جامعه انسانی جهت گیری کنید؟ بشر درباره انسان هیچ نمی داند. بشر در مقابل قلب عبد مؤمن چه دارد؟ خانه اصلی قلب عبد مؤمن است و کعبه ماکت این خانه است و حرم اصلی انسانی دل انسان است.
آیت الله حائری شیرازی در پایان حوادث اخیر در جهان اسلام را متأثر از تحولات فکری انسانها و شرافت مثبت آزاداندیشی دانست و افزود: اگر ریشه تحولات انسان است این تحولات محدود به عالم تشیع و کل اسلام نیست و همه جهان را در بر خواهد گرفت. جهان سلطه تصور می کند که با ابزارهای کهنه -تهدید و تطمیع- می تواند تحول جدید را مدیریت کند که اگر می توانستند شاه این کار را کرده بود.
وی از مرحوم منیرالدین حسینی به عنوان الگوی عملی ایجاد تحول یادکرد و ایمان و احساس مسئولیت را دو مرلفه مهم در تحولات خواند و افزود: باید دانشمندان کافر عالم را به کشور دعوت کنیم و آنها حرفهای خود را بزنند و ما به آنها پاسخ دهیم چون تنها از این راه به تحول در علوم انسانی دست خواهیم یافت همانطور که سیدمنیرالدین هرجه داشت از مناظره کسب کرد و ایشان الگوی عملی ما می تواند باشد.
عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه به ماهیت علوم اشاره کرد و گفت: علوم تنها در حوزه دگربازداری کارایی دارند و در حوزه خودبازداری دستش خالی است اما علم دینی هم در خودبازداری و هم دگربازداری کارآمد است.
وی بر تفاوت علم تجربی و انسانی اشاره کرد و افزود: علم تجربی ریشه علمی دارد اما علوم انسانی بابی دیگر است از انسان چه می دانید که می خواهید در مورد جامعه انسانی جهت گیری کنید؟ بشر درباره انسان هیچ نمی داند. بشر در مقابل قلب عبد مؤمن چه دارد؟ خانه اصلی قلب عبد مؤمن است و کعبه ماکت این خانه است و حرم اصلی انسانی دل انسان است.
آیت الله حائری شیرازی در پایان حوادث اخیر در جهان اسلام را متأثر از تحولات فکری انسانها و شرافت مثبت آزاداندیشی دانست و افزود: اگر ریشه تحولات انسان است این تحولات محدود به عالم تشیع و کل اسلام نیست و همه جهان را در بر خواهد گرفت. جهان سلطه تصور می کند که با ابزارهای کهنه -تهدید و تطمیع- می تواند تحول جدید را مدیریت کند که اگر می توانستند شاه این کار را کرده بود.
حجت الاسلام رشاد: الگوی پیشنهادی طبقه‌بندی علوم انسانی
حجت الاسلام علی اکبر صادقی رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این همایش به ارائه مقاله خود با عنوان" منطق طبقه بندی علوم انسانی" پرداخت و گفت: فلسفه علوم انسانی در زمره فلسفه های علوم و فلسفه های مضاف به معرفت ها انگاشته می شود که به نحو فرانگر و عقلانی به مجموعه علوم انسانی می پردازد.
وی با اشاره به نظریه های گوناگون سنتی و کلاسیک راجع به طبقه بندی علوم، به تشریح طبقه بندی پیشنهادی خود در مورد طبقه بندی علوم انسانی پرداخت و گفت: ماهیت و هویت هر علمی تحت تأثیر مجموعه ای از عناصر معرفتی و غیرمعرفتی است.
حجت الاسلام رشاد بر نظریه تناسب ارکان ماهیت ساز علم در این طبقه بندی تأکید کرد و افزود: بر اساس این نظریه هیچکدام از نظرات مشهور روش پذیرفته نیستند و الگوی پیشنهادی ما بر اساس تناسب ارکان سازنده علم و در عین حال در میان این ارکان یک رکن نقطه ثققل معرفتی آن دانش را تشکیل می دهند.
حجت الاسلام رشاد بر نظریه تناسب ارکان ماهیت ساز علم در این طبقه بندی تأکید کرد و افزود: بر اساس این نظریه هیچکدام از نظرات مشهور روش پذیرفته نیستند و الگوی پیشنهادی ما بر اساس تناسب ارکان سازنده علم و در عین حال در میان این ارکان یک رکن نقطه ثققل معرفتی آن دانش را تشکیل می دهند.
وی جامعیت، مانعیت و جهت مندی را سه شرط طبقه بندی منطقی علوم خواند و گفت: کاملترین روش برای طبقه بندی علوم شیوه ای است که شاخه های علوم را با لحاظ اشتراکات و افتراقات از همه نقطه نظرات دسته بندی کند. نکته دیگر اینکه مسئله وحدت و تمایز علم و طبقه بندی علوم از فروع ماهیت پژوهش و هویت شناسی علوم است و این طبقه بندی پیشنهادی این دو مسئله را در نظر می گیرد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در طبقه بندی علوم و نیز علوم انسانی باید مشخص شود کدام علوم انسانی؟ آیا علوم انسانی محقق و موجود یا علوم انسانی اسلامی که بنا است پدید آید؟ الگوهای گوناگون موجود گاه برجسته سازی یک یا چند عناصر و گاه بسندگی به محوریت یکی از آنها پدید آمده اند. برای همین دارای نقطه های ضعف بسیار هستند.
وی در تشریح الگوی پیشنهادی خود گفت: این الگوی پیشنهادی بر اساس طبقه بندی احکام وجودشناختی و معرفت شناختی نیز احکام بایایی و شایایی معطوف به ساحات گوناگون تعلق افعال جوانحی و جوارحی آدمی صورت گرفته است. انسان لاجرم در علوم انسانی محور است؛ این را به عنوان مقام ثانوی می پذیریم شاید اگر نگاه محض به اسلام داشتیم اینگونه نمی گفتیم. چون زادگاه این اصطلاح سکولار و مبتنی بر امانیزم است که آنها انسان را خودبنیاد می داند در حالیکه ما انسان را خدابنیاد می دانیم.
حجت الاسلام رشاد در پایان با بیان اینکه در مواجه انسان با پدیده های مختلف چهار دسته حکم فلسفی، علمی، حقوقی و اخلاقی داریم گفت: الگوی پیشنهادی در عین تأثیرپذیری از وضعیت جاری علوم انسانی و همچنین برخورداری قابلیت کافی در جهت بازچینش و صورت بندی رشته های موجود، یک الگوی پیشینی و ناظر به صورت و وضعیت مطلوب است.
وی در تشریح الگوی پیشنهادی خود گفت: این الگوی پیشنهادی بر اساس طبقه بندی احکام وجودشناختی و معرفت شناختی نیز احکام بایایی و شایایی معطوف به ساحات گوناگون تعلق افعال جوانحی و جوارحی آدمی صورت گرفته است. انسان لاجرم در علوم انسانی محور است؛ این را به عنوان مقام ثانوی می پذیریم شاید اگر نگاه محض به اسلام داشتیم اینگونه نمی گفتیم. چون زادگاه این اصطلاح سکولار و مبتنی بر امانیزم است که آنها انسان را خودبنیاد می داند در حالیکه ما انسان را خدابنیاد می دانیم.
حجت الاسلام رشاد در پایان با بیان اینکه در مواجه انسان با پدیده های مختلف چهار دسته حکم فلسفی، علمی، حقوقی و اخلاقی داریم گفت: الگوی پیشنهادی در عین تأثیرپذیری از وضعیت جاری علوم انسانی و همچنین برخورداری قابلیت کافی در جهت بازچینش و صورت بندی رشته های موجود، یک الگوی پیشینی و ناظر به صورت و وضعیت مطلوب است.
دکتر درخشان: ما نیازمند تأسیس علوم انسانی اسلامی هستیم/ جهان بینی نقطه آغازعلوم انسانی
دکتر مسعود درخشان استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و امام صادق(ع) نیز در این همایش گفت: معتقدم باید ما علوم انسانی مبتنی بر مبانی اسلامی داشته باشیم و بر این باوریم که علم به معنای واقعی- درک نزدیک به واقع- در یک حرکت تدریجی به سمت واقع فقط از طریق تکیه بر مبانی الهی امکانپذیر است.
وی افزود: به همین دلیل معتقدم علم اقتصاد غیراسلامی نداریم و یا اگر هست آن علمی دیگر است همینطور علوم دیگر. به همین دلیل چندان با واژه اسلامی کردن علوم انسانی موافق نیستم بلکه ما نیازمند تأسیس علوم انسانی اسلامی هستیم.
دکتر درخشان یادآور شد: آنچه ما به شدت برای طراحی دقیق تر و اجرای کاراتر الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت نیازمندیم تأمل بیشتر در علوم انسانی اسلامی است. اگر علوم انسانی را مطالعه رفتار انسان در جامعه تعریف کنیم قطعا رفتار انسان مسلمان با یک انسان غیرمسلمان و غیر الهی خیلی متفاوت است ، تبعا اینها در رفتارها و روابط اجتماعی ظاهر می شود لذا روابط اجتماعی و تنظیم امور اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و.. یک نظام اسلامی با یک نظام غیراسلامی متفاوت است.
استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) افزود: اگر با تکیه به موازین الهی و در چارچوب ارزشهای اسلامی حرکت کنیم و به دنبال مطالعه و تشخیص ابعاد موضوع رفتارهای سیاسی، اجتماعی و ... انسان باشیم نکاتی روشن خواهد شد که در غیر این صورت هیچگاه روشن نمی شود.
وی تصریح کرد: حقایق علمی پدیده های مکنونی هستند که تنها بخشی از آن با کوششهای عقلی ظاهر می شود و جبنه های کلیدی آن تنها برای کسانی که برای خدا فکر می کنند ظاهر می شود. چه بسا اگر آن جنبه ها ظاهر نشود تنظیم امور بر اساس جنبه های مکشوف با انگیزه های غیرالهی مخرب خواهد بود همچنانکه بوده و اکنون هست و خواهد بود که در رأس آن نظام آمریکا است. برخلاف قرن بیست، قرن 21 قرن عدم اطمینان به آینده و عدم قطعیت و نگرانی است اینها همه کاشف از تفکر در فضای غیرالهی است.
دکتر درخشان افزود: در همه ابعاد علوم انسانی اگر نقطه شروعی را بررسی کنیم چیزی جز انگیزه ها و جهان بینی ها نیست. انسان چه در رفتار فردی و اجتماعی و تنظیمات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... مبتنی بر انگیزه است و این انگیزه در فضای جهان بینی شکل می گیرد.
وی انگیزه ها را به مادی و الهی تقسیم کرد و گفت: این انگیزه ها از طریق جریان اطلاعات و فضای محیطی ثمره عینی پیدا می کند. اسلام نه تنها در انگیزه ها و جهان بینی بلکه درجریان اطلاعات و فضای محیطی نیز نقش تعیین کننده دارد و این مختص اسلام نیست و همه ادیان توحیدی نیز چینین است اما کاملترین آن در اسلام ظاهر می شود.
وی در پایان بر نقش نظریات مرحوم سید منیرالدین حسینی بنیانگذار فرهنگستان علوم اسلامی قم را در بحث علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و گفت: مسئله مبنا در نظامها چه نظام اسلامی وچه غیراسلامی کلیدی ترین مفهوم در تحلیل قضایای علوم انسانی و کلیدی ترین مفهوم در تنظیم الگوها و در اجرای این الگوها است.
دکتر درخشان یادآور شد: آنچه ما به شدت برای طراحی دقیق تر و اجرای کاراتر الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت نیازمندیم تأمل بیشتر در علوم انسانی اسلامی است. اگر علوم انسانی را مطالعه رفتار انسان در جامعه تعریف کنیم قطعا رفتار انسان مسلمان با یک انسان غیرمسلمان و غیر الهی خیلی متفاوت است ، تبعا اینها در رفتارها و روابط اجتماعی ظاهر می شود لذا روابط اجتماعی و تنظیم امور اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و.. یک نظام اسلامی با یک نظام غیراسلامی متفاوت است.
استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) افزود: اگر با تکیه به موازین الهی و در چارچوب ارزشهای اسلامی حرکت کنیم و به دنبال مطالعه و تشخیص ابعاد موضوع رفتارهای سیاسی، اجتماعی و ... انسان باشیم نکاتی روشن خواهد شد که در غیر این صورت هیچگاه روشن نمی شود.
وی تصریح کرد: حقایق علمی پدیده های مکنونی هستند که تنها بخشی از آن با کوششهای عقلی ظاهر می شود و جبنه های کلیدی آن تنها برای کسانی که برای خدا فکر می کنند ظاهر می شود. چه بسا اگر آن جنبه ها ظاهر نشود تنظیم امور بر اساس جنبه های مکشوف با انگیزه های غیرالهی مخرب خواهد بود همچنانکه بوده و اکنون هست و خواهد بود که در رأس آن نظام آمریکا است. برخلاف قرن بیست، قرن 21 قرن عدم اطمینان به آینده و عدم قطعیت و نگرانی است اینها همه کاشف از تفکر در فضای غیرالهی است.
دکتر درخشان افزود: در همه ابعاد علوم انسانی اگر نقطه شروعی را بررسی کنیم چیزی جز انگیزه ها و جهان بینی ها نیست. انسان چه در رفتار فردی و اجتماعی و تنظیمات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... مبتنی بر انگیزه است و این انگیزه در فضای جهان بینی شکل می گیرد.
وی انگیزه ها را به مادی و الهی تقسیم کرد و گفت: این انگیزه ها از طریق جریان اطلاعات و فضای محیطی ثمره عینی پیدا می کند. اسلام نه تنها در انگیزه ها و جهان بینی بلکه درجریان اطلاعات و فضای محیطی نیز نقش تعیین کننده دارد و این مختص اسلام نیست و همه ادیان توحیدی نیز چینین است اما کاملترین آن در اسلام ظاهر می شود.
وی در پایان بر نقش نظریات مرحوم سید منیرالدین حسینی بنیانگذار فرهنگستان علوم اسلامی قم را در بحث علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و گفت: مسئله مبنا در نظامها چه نظام اسلامی وچه غیراسلامی کلیدی ترین مفهوم در تحلیل قضایای علوم انسانی و کلیدی ترین مفهوم در تنظیم الگوها و در اجرای این الگوها است.
به گزارش مهر، "همایش تحول در علوم انسانی" از سوی فرهنگستان علوم اسلامی قم و با همکاری دانشگاه تهران با گرامیداشت دهمین سالروز درگذشت حجت الاسلام سیدمنیرالدین حسینی هاشمی بنیانگذار فرهنگستان علوم اسلامی در دو نوبت صبح و عصر روز چهارشنبه 21 اردیبهشت در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد.
نظر شما