در گفتگو با مهر عنوان شد: معرفی کوتاهترین نامه نهج‌البلاغه/ استخراج جنبه‌های کاربردی نهج‌البلاغه

آموزه‌های متنوع نهج‌البلاغه مغفول مانده‌اند

آیت الله سید جمال الدین دین پرور رئیس بنیاد نهج البلاغه در رابطه با ویژگیهای نهج البلاغه اظهار داشت: نهج البلاغه ویژگیهای متعددی دارد یکی از ویژگهای مهم که در درجه اول قرار می گیرد این است که این خطبه ها و نامه ها در دوران حکومت و خلافت ظاهری حضرت امیر(ع) صادر شده است.

وی افزود: امام اول شیعیان در آن زمان در رأس حکومت بود و برای فرمانداران، فرماندهان و مسئولان مختلف نامه می نوشتند و دستور صادر می کردند. نهج البلاغه با سایر متون حدیث تفاوت دارد این دستورات امروزه برای جامعه اسلامی و هرجامعه ای که می خواهد براساس حق و عدل قدم بردارد کاربرد دارد.

آیت الله دین پرور محتوای نامه ها و بخشنامه های حضرت علی (ع) را بعنوان یکی از ویژگی های خاص نهج البلاغه مورد تأکید قرار داد و اظهار داشت: برای مثال به منظور گرفتن مالیات یک سری دستورات جامع و کاملی صادر شده که امروزه در امور مالیات دنیا بسیار برجسته است.

رئیس بنیاد نهج البلاغه یادآور شد: یکی از این دستورات این است که مأموران اخذ مالیات به ملک خصوصی و شخصی کسی وارد نشوند، وارد محل عمومی شود که وامدار کسی نباشند، پس از ورود از افراد سؤال کنند که ای بنده خدا تو مالیات بدهکار هستی یا خیر، اگر پاسخ منفی بود با کمال احترام بپذیر و بازگرد. این احترام به مالیات دهندگان که برخی کشورهای پیشرفته ادعا می کنند، امام علی (ع) پانزده قرن پیش به مأموران اخذ مالیات ابلاغ کرده بود.

وی در رابطه با ساختار موضوعی نهج البلاغه گفت: ساختار موضوعی نهج البلاغه به اندازه ابعاد وجودی انسان است. همانطور که انسان نیاز به مسائل اخلاقی، عرفانی و اعتقادی و ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد، همه امور به شیوایی در نهج البلاغه بیان شده است.

دین پرور تصریح کرد: قسمت اعظم مطالب نهج البلاغه چون خداشناسی و بسیاری از معارف دیگر از جمله مسائل اخلاقی، معاد، مسائل سیاسی بسیار اندک مورد توجه بوده است. تمام کتابهایی که تا کنون درباره نهج البلاغه نوشته شده در همان آغاز مانده اند، تبیین و تفسیر ابعاد مختلف نهج البلاغه نیازمند همکاری گروه های کارشناسی و حمایتهای گسترده است.
 
استخراج جنبه‌های کاربردی نهج‌البلاغه

حجت الاسلام نصیر نیک نژاد رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران درباره ویژگیهای نهج البلاغه اظهار داشت: نهج البلاغه پس از قرآن کریم معتبرترین اثری است که در اختیار مسلمانان به ویژه ما شیعیان قرار گرفته است. این کتاب دربرگیرنده حکایتها، نامه ها، کلمات قصار و خطبه های مختلفی است که به امیرالمؤمنین تعلق دارد.

وی افزود: اگر نهج البلاغه را در جامعیت به قرآن تشبیه نکنیم باید بگوییم که این کتاب اثر جامعی از فرمایشات حضرت علی(ع) در موضوعات مختلفی چون اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی است. در نهج البلاغه در اوصاف کارگزاران، حاکمان، مسئولان، والیان، مدیران و رئیسان مطالب بسیار ارزشمند، گویا و کاربردی وجود دارد.

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران یادآور شد: اگر امروز به واقع فرصتی باشد که بتوان تمام ابعاد نهج البلاغه در تمام موضوعات جنبه کاربردی و اجرایی آنها را استخراج کرده و در نظام اسلامی اجرا کرد، فاصله جامعه اسلامی ما با مدینه فاضله بسیار اندک می شود.

وی تصریح کرد: نهج البلاغه اثر بزرگ و فاخر و فراگیری است که پس از قرآن می تواند مورد استفاده تمام مسلمانان، آزادگان و تمام کسانی که در فکر خدمت به بندگان خدا هستند و به احیا و اصلاح جامعه می اندیشند قرار بگیرد.

حجت الاسلام نصیر نیک نژاد گفت: در حال حاضر در رابطه با مسائل اخلاقی بیشتر از هر زمان دیگری نیاز داریم که نگاه اخلاقی و نگاه عرفانی که امیرالمومنین در میان موضوعات مختلف نهج البلاغه به آن اشاره کرده پرداخته شود. در رابطه با بحث مدیریتی و نحوه تعامل میان مسئولین و مردم، مدیران و مردم از آن دسته مسائلی است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند. مطالب نهج البلاغه امروز در نظام اسلامی ما می تواند کارآیی داشته و مؤثر واقع شود، حتی در بحث جهاد اقتصادی، در بعد اقتصادی اسلام نیز می توان از نهج البلاغه استفاده کرد.

وی همچنین یادآور شد: اوصاف مؤمنین و متقین باید بیشتر در جامعه مورد مراجعه قرار گیرد. مؤمنین باید انس و علاقه خود را با نهج البلاغه به روز کنند. کلام امیرالمؤمنین(ع) به قدری دارای حلاوت است که وقتی قرائت آن آغاز می شود این حلاوت با تمام وجود احساس می شود. جاذبه نهج به گونه ای است که هرکس با آن انس گرفت هرگز نمی تواند از آن جدا شود.
 
تحقیقات حوزه نهج‌البلاغه عمقی نیستند

حجت الاسلام احمد غلامعلی مدیر دفتر سیاستگذاریهای پژوهشی مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث و عضو هیئت علمی دانشکده علوم حدیث اظهار داشت: تا کنون درباره نهج البلاغه کارهای جسته و گریخته‌ای انجام شده، اما کارهای عمقی کمتر انجام شده است.

وی افزود: در بسیاری از موضوعات نهج البلاغه مورد توجه قرار گرفته اما اگر بخواهیم بار دیگر به این موضوعات بپردازیم باز هم جای کار دارد چرا که بیشتر این کارها حالت گزارشی دارد اما ما به کارهایی نیازمندیم که نظام ساز باشند. کارهای صورت گرفته تنها درباره یک موضوع، چند نکته و متن را از نهج البلاغه استخراج کرده و همراه یک جمع بندی منتشر می کنند.

وی با اشاره به ضرورت مبناسازی از نهج البلاغه اظهار داشت: باید بررسی شود که کلمات علوی براساس چه مبنایی ارائه شده اند. تا کنون موضوعاتی چون اقتصاد در نهج البلاغه به کرات مورد توجه قرار گرفته اما مبانی اقتصاد در نهج البلاغه کمتر مورد توجه بوده است. خوشبختانه به برکت سال امام علی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برخی کارها در رابطه با نهج البلاغه انجام شد.

حجت الاسلام غلامعلی گفت: موضوعات میان رشته ای نهج البلاغه فوق العاده است که در آن میان می توان به رشته کارکرد مدیران آشنا با علوم اسلامی و مدیران نا آشنا با علوم اسلامی اشاره کرد که موضوع یک پایان نامه بود و طی آن گزینه هایی چون شریعت مداری و عدالت مداری از نهج البلاغه استخراج شد و سپس از آن نظام و مبنا مشخص شده بود. موضوعاتی چون جهاد اقتصادی در نهج البلاغه از جمله موضوعاتی است که می توان آن را از چند بعد مبنا، راهکارهای اجرایی و آسیب شناسی مطرح کرد.

وی تأکید کرد: یکی از آفتهای تحقیق در زمینه نهج البلاغه این است که آن را مستقل از دیگر متون بدانیم ، نهج البلاغه جزئی از متون اسلامی و معارف دینی ما است.

مدیر دفتر سیاستگذاریهای پژوهشی مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در رابطه با ساختار موضوعی نهج البلاغه اظهار داشت: موضوعات دنیا، نگاه زاهدانه به دنیا و توحید سه موضوعی است که در نهج البلاغه از دیگر موضوعات متمایز شده اند.

وی اضافه کرد: از دیگر ویژگیهای نهج البلاغه این است که امام علی برای پرداختن به بسیاری از موضوعات از کمترین الفاظ و بیشتری محتوا و همچنین رساترین بیان سود برده که به سرعت بر مخاطب تأثیرگذار است.

نویسنده کتاب " شناختنامه نهج البلاغه " درباره این کتاب که اخیرا منتشر شده گفت: کتاب شناختنامه نهج البلاغه به سه بخش تقسیم شده که دربرگیرنده دو بخش مفصل و یک بخش جزئی تر است. ضرورت انتشار این کتاب این است که سرفصلهای نهج البلاغه پیرامونی بود و دانشجویان وارد محتوا نمی شدند. در این کتاب به طور مختصر به مباحث پیرامونی پرداخته و بیشتر مباحث محتوایی را مدنظر داشته است.

مخاطب این کتاب دانشجویان هستند که از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) منتشر شده است.
 
کوتاهترین نامه و بلندترین حکمت نهج البلاغه/ دعا در نهج‌البلاغه

حجت الاسلام حسن رضا رضایی پژوهشگر دینی و نویسنده کتاب "شگفتیهای پزشکی در نهج البلاغه" د در رابطه با ویژگیهای نهج البلاغه اظهار داشت: کوتاه ترین نامه نهج البلاغه، نامه 79 است که به فرماندهان لشکر نوشته شده است، طولانی ترین حکمت، حکمت شماره 147 است که خطاب به کمیل بن زیاد نخعی نوشته شده است. کوتاه ترین حکمت 187 است که درباره کوچ کردن از دنیا نوشته شده است. نهج‌البلاغه توسط سید ابوالحسن محمدبن حسین الطاهر المناقب مشهور به سید رضی در سال 400 هجری قمری گردآوری جمع‌آوری شده است. در نهج البلاغه نام قرآن 41 مرتبه تکرار شده است.

وی افزود: امروزه برای شخصیت شناسی در جوامع علمی به منظور آشنایی با شخصیت افراد از چند راهکار استفاده می شود. یکی از این راهکارها زبان و کلام افراد، راهکار دیگر قلم و دیگری محتوای قلم و همچنین محبوبیت است . شاخصه های جاذبه یا دافعه افراد نیز مهم است که برای مثال در زمینه عدالت و حق گویی حضرت علی(ع) این موضوع بعنوان یکی از شاخصه های شخصیتی وی مطرح می شود .

حجت الاسلام رضایی در رابطه با عوامل وابسته به اهمیت یک کتاب اظهار داشت: برای شناخت کتاب باید شخصیت نویسنده آن را بررسی کنیم. موضوع کتاب برای هر گروه که بدنبال موضوعات خاصی هستند حائز اهمیت است؛ بعنوان مثال برای کسانی که اهل دل هستند موضوع عرفانی، کسانی که اهل عقل هستند موضوع عرفانی و کلامی حائز اهمیت و است و برای کسانی که اهل قرآن هستند موضوعات قرآنی و تفسیری حائز اهمیت است. از دیگر موارد اهمیت کتاب به قلم و سبک نگارش انتخاب شده برای کتاب بستگی دارد. محتوای کتاب نیز از دیگر موارد اهمیت کتاب است. از تمام موارد گفته شده می توان نتیجه گرفت که نهج البلاغه امام علی (ع) جامع موارد فوق است. کتابی به نام نهج البلاغه را از نظر نویسنده، قلم، موضوع و متحوای کتاب باید نام جامعیت برآن گذاشت. هیچ کتابی در عالم دارای جمع این چهار ویژگی نیست و به طور قطع تناقضی در ان وجود دارد.

این پژوهشگر دینی یادآور شد: نویسنده یا گوینده نهج البلاغه شخصی بی همتا در تاریخ است، کسی که تولدش در کعبه بوده، بی همتا بوده، پیشتر هیچ کس نام علی نداشته است. یک نویسنده مسیحی گفته است چه می شد خداوند در هرعصری برای ما یک علی می فرستاد.

وی افزود: اگر کل نهج البلاغه را با تمام خطبه ها، نامه ها و حکمتها بررسی کنیم تنها به یک مفهوم هدایت گری بشر به سعادت و کمال است، تمام مسائل علمی، سیاسی و مدیریتی در راستای هدایتگری بشر برای دستیابی به سعادت و کمال آمده است. در قلم نهج البلاغه به اعتراف ادیبان و لغویون از فصیح ترین لغت عرب استفاده شده است. بهترین واژه گزینی در نهج البلاغه صورت گرفته است. انتخاب واژگان آن نوعی اعجاز و شگفتی است. امیرالمؤمنین پایه‌گار علم نحو بود، از این رو کلمات نهج البلاغه براساس لغت فصیح عرب تنظیم شده است که ابن ابی الحدید دانشمند اهل سنت نهج البلاغه را معجزه توصیف می کند.

حجت الاسلام حسن رضا رضایی با تأکید بر اینکه محتوای کتاب نهج البلاغه باید براساس چند مسئله بررسی شود گفت: نهج البلاغه باید در بافت زمانی 1400 سال گذشته بررسی شود. به این معنا که نهج البلاغه ای که اکنون در دست ما است، 1400 سال قبل گفته شده بنابراین ما باید فرهنگ ، دانش و علوم آن زمان را بررسی کنیم تا نهج‌البلاغه را بهتر بفهمیم، آیا مردم آن زمان چنین فرهنگ، علوم و دانشی داشتند که نهج‌البلاغه نوشته شد. با مطالعه تاریخ، فرهنگ و اشعار اعراب متوجه می شویم که مردم آن زمان چنین آشنایی با چنین محتوایی نداشته اند. از این نگاه می توان نهج‌البلاغه را دارای اعجاز و شگفتی بیان کرد. با وجوی که 1400 سال پیش نوشته شده هنوز تازه است و برای همه تازگی دارد. درحالی که فکر، دانش و ادبیات طی این سالها رشد قابل توجهی داشته اما نهج‌البلاغه هنوز کهنه نشده و حیات دارد.

این پژوهشگر دینی گفت: امیرالمؤمنین در حکمت شماره هشت نهج‌البلاغه می فرمایند: اعجبوا لهذا الانسان ینظر بشحم ، و یتکلم بلحم ، و یسمع بعظم ، و یتنفس من خرم. ( من تعجب کنید از این انسان که با یک قطعه پی می بیند [5] با قطعه گوشتی سخن می گوید . و با استخوانی می شنود و از شکافی نفس می کشد [و این کارهای بزرگ و حیاتیرا با این وسائل کوچک انجام می دهد] . ابن ابی الحدید به این سخن امام علی(ع) خرده می گیرد و می گوید شاید اشتباه بیان شده باشد. اما امروز علوم پزشکی نشان می دهد که انسان با سه استخوان ریزی که در گوش وی وجود دارد می شنود. اگر امام علی علمی بالاتر از عرف زمانه نداشت، چرا محتوا و معارف نهج‌البلاغه اعجاب انگیز است. کلام امام علی که در نهج‌البلاغه به رشته تحریر در آمده ریشه در عرف زمان ندارد، بلکه ریشه در وحی الهامی دارد.

حجت الاسلام حسن رضا رضایی با تأکید بر اینکه یکی از دغدغه های مهم مقام معظم رهبر جدی گرفتن مسئله تولید علم است گفت: می توانیم یکی از منابع تولید علم را نهج البلاغه بدانیم. نهج‌البلاغه منبعی برای تئوری پردازی و نظریه پردازی است. چرا ما مسلمانان نمی توانیم نظریه پردازی خود را تقویت کنیم؟ برای مثال نظریه پردازی که در غرب انجام می دهند بیش از 100 سال بعنوان یک فرضیه مطرح بوده و در نهایت رد می شود، آنها به این فرضیه احترام می گذارند . دانشمندان و اندیشمندان مسلمان با منابعی چون نهج البلاغه باید در تولید علم و نظریه پردازی نقشی برعهده بگیرند.

وی تصریح کرد: ما از بسیاری ویژگیهای نهج البلاغه غافل هستیم، اما باید بیشتر به آن بپردازیم و در سطح بین المللی بیشتر آنها را معرفی و مطرح کنیم. اگر بتوانیم نهج البلاغه را به خوبی معرفی کنیم به طور قطع در قلوب مردم جهان اعم از مسلمان و غیر مسلمان جای خود را باز می کنند.

رضایی گفت: برخی مطالب نهج البلاغه مورد غفلت قرار گرفته و ضروری است  طلاب و دانشجویان پایانه نامه های خود را بر این محور ارائه کنند تا حق مطلب ادا شود. نهج‌البلاغه حدیث امام علی است و به نوعی تفسیر قرآن مقدس است. با مطالعه نهج‌البلاغه در می یابیم که برخی مواردی که در قرآن اشاره شده و به صورت متشابه بیان شده با مراجعه به نهج البلاغه توصیف و تفسیر آن را در می یابیم می توانیم نهج البلاغه را به نوعی توضیح و تفسیر قرآن بدانیم .استفاده از تشبیهات در نهج البلاغه بسیار تأثیرگذار است، امروزه در بحث زبان شناسی برای تأثیرگذاری روی اذهان مردم از تشبیه استفاده می شود چرا که عنصر تشبیه زیباترین تأثیرگذاری را در ادبیات دارد. به جرأت می توان گفت در تمام خطبه ها و نامه ها از تشبیه استفاده شده است اما متأسفانه این عرصه مورد کم توجهی قرار گرفته است.

وی استفاده از تمثیل، کنایه و قرینه ها را از جمله موارد  دانست که باید در نهج البلاغه مورد توجه قرار گیرند و گفت: قرآن مقدس ما هم از تشبیه استفاده کرده است تا مطالب وحیانی را به مردم برساند. انسان خاکی مسائل حسی و مأنوس را بهتر می پذیرد. امیرالمؤمنین مطالب عقلی، معقولی و غیبی را به زبان تمثیل و تشبیه که مردم با آن مأنوس هستند.

وی همچنین اظهار داشت: از ابتدا تا انتهای نهج البلاغه هیچ مطلب خرافی مشاهده نمی کنیم. مگر به چند علت، اینکه فهم ما از نهج البلاغه مشکل است، یعنی هنوز به آن درجه از فهم برای درک و تفسیر نهج البلاغه نرسیده ایم. یا اینکه نهج البلاغه در زمان خاصی برای قشر خاصی مطرح شده و تمام موارد آن را نمی توان عمومیت داد. اینکه اگر مطالبی از نهج البلاغه با علم در تعارض باشد، یا در مقدمات علمی مشکل داریم یا در مقدمات تفسیر نهج البلاغه.
 
نویسنده کتاب " شگفتیهای پزشکی نهج البلاغه" گفت: با بررسی ضمنی مشخص شده نهج البلاغه دارای علوم تجربی و انسانی است. در این زمینه آثاری منتشر شده که در میان آنها می توان به دانشنامه امام علی(ع) اشاره کرد که توسط انتشارات فرهنگ و اندیشه منتشر شده است. آثار دیگری در این رابطه منتشر شده اما به نظر می رسد جا برای کار بسیار است. هنوز هم می توان کارهای بسیاری در زمینه علوم طبیعی نهج البلاغه انجام داد. در نهج البلاغه مسئله اقتصادی، حکومت، روانشناسی، مدیریت و علمی کم نیست. اگر بتوانیم این علوم را از نهج البلاغه استخراج کنیم هم کمک بزرگی به مسئله تولید علم اسلامی و هم کمکی به معرفی نهج البلاغه کرده ایم.

حجت الاسلام رضایی گفت: دانش حیوان شناسی آن هم برای 1400 سال پیش اعجاز آمیز است. بیان مسائلی درباره نوع غذا بر طبع انسان، نجوم و فیزیک بسیار قابل توجه است. امام علی (ع) برای قضاوت میان مردم از علوم و روانشناسی استفاده کرده است.

وی اضافه کرد: در نهج البلاغه به دعا اهمیت داده شده است . دعاهای اما علی(ع) هم از روی حکمت و تدبیر بیان شده است. در حکمت 472 امام علی فرمود: خدایا از ابرهای رام ما را سیراب کن نه از ابرهای سرکش. این جمله هم دعا برای طلب کردن از خدا و هم درخواست نعمت خدایی و هم دارای نکته علمی است. به این معنا که هر ابری را برای ما نفرست، ابرهای طوفان زا، ابرهایی که باران سریع داشته باشد و زمین نتواند از آن استفاده کند از جمله ابرهای سرکش هستند.

رضایی گفت: زیبایی نهج البلاغه در چند بعدی بودن کلمات آن است. می توان از یک کلام چند علم را استخراج کرد.
 
تشریح ابعاد مختلف نهج‌البلاغه/ حرف درباره نهج‌البلاغه بیش از عمل است

حجت الاسلام محمد نقدی رئیس مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی در رابطه با ویژگیهای نهج البلاغه عنوان کرد: نهج البلاغه همانطور که از نام آن مشخص است، یعنی بلاغت، سید رضی این نهج البلاغه را از آثاری از حضرت علی(غ) جمع آوری کرده که از نظر فصاحت و بلاغت در اوج هستند، به عبارت دیگر نهج البلاغه تمام گفتار امام علی نیست بلکه تنها بخشی از آنها است که از نظر فصاحت و بلاغت در اوج قرار دارند.

وی افزود: نهج البلاغه دارای موضوعات مختلف دارد، کتابهای زیادی درباره آن تألیف شده، نامه ها، کلمات قصار، درباره حکومت، مردم داری حیوانات، تربیت فرزند، همه در قالب فصاحت و بلاغت بیان شده است

حجت الاسلام نقدی با  تأکید بر اینکه باید واقع نگر باشیم و ببینم که از این دریای نهج البلاغه چه برداشتی می توانیم داشته باشیم گفت: هرکس بنا به ظرفیت خود می تواند از این دریا برداشت کند. نهج البلاغه باید با تفاسیری برای مجامع و اقشار مختلف در سطوح مختلف آموزشی نوشته شود، تا کنون فعالیتهای چندانی در این رابطه صورت نگرفته، در حالی که غنای آن فعالیتهای بیشتری می طلبد.

وی یادآور شد: مشکل ما این است که آنچه حضرت علی(ع) گفته را عمل نمی کنیم. تنها می توانیم به خوبی نقل کنیم اما اینکه تا چه حد به آن عمل می کنیم و از آن تأثیر گرفته ایم مسئله مهمتری است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس مؤسسه ترجمان وحی گفت: کارگزار حکومت اسلامی باید خود را جای حضرت علی(ع) بعنوان کارگزار حکومت اسلامی تلقی و از نوع رویکرد وی با تمام مردمی که مخاطب وی بودند الگوبرداری کند.

حجت الاسلام نقدی با اشاره به اینکه نهج البلاغه توسط فردی به نام سید رضی جمع آوری شده گفت: نهج البلاغه کشکولی با مسائل متنوع است و نگاه و بهره برداری ما از آن مهم است. نهج البلاغه براساس سلیقه سید رضی کنارهم گذاشته شده و  مطالبی را در بر می گیرد که در اوج بلاغت و فصاحت بوده است.

وی تصریح کرد: خلأ عمل به نهج البلاغه و گفتار معصوم در جامعه ما حس می شود. مشکل ما عمل نکردن به کلام و گفتار معصوم به ویژه نهج البلاغه است.
 
درسهای زندگی و بندگی در نهج‌البلاغه

حجت الاسلام حسن ملک محمدی نماینده مجلس شورای اسلامی و مدیرعامل بنیاد بین‌المللی غدیر در رابطه با ویژگیهای نهج البلاغه اظهار داشت: نهج البلاغه اقیانوسی از معارف الهی و درسهای آموزنده است که سعادت بشریت و حیات طیبه را تضمین می‌کند.

وی افزود: نهج البلاغه بخشی از سخنان نورانی امیرالمؤمنین علی (ع) بوده و همانگونه که قرآن بین مسلمانان مهجور مانده نهج البلاعه نیز مهجور است و یک گنج ناشناخته محسوب می شود.

مدیرعامل بنیاد بین المللی غدیر با اشاره به ساختار موضوعی نهج البلاغه اظهار داشت: نهج البلاعه مرکب از نامه ها، خطبه ها و کلمات قصار امیرالمؤمنین علی (ع) که در حقیقت علوم و فنون و درسهای زندگی و بندگی در آن بیان شده است.

وی یادآور شد: درسهایی در امور سیاسی، فرهنگی و در امور اجتماعی و راز و رمزهای بندگی و معارف الهی در زمینه های توحید نبوت و معاد در این کتاب وجود دار، حقیقاً سراسر نهج البلاغه حکمت، بلاغت و فصاحت و نورانیت بوده و بخشهای زیادی از نهج البلاغه مغفول مانده است، به ویژه در شرایط فعلی عهدنامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر که بهترین شیوه حکومتی مبتنی بر آموزه های دینی و انسانی و اسلامی است مورد غفلت سیاستمداران و مسئولان قرار گرفته است. اگر عهدنامه مالک اشتر را با تمام قوانین کشورها مقایسه کنیم، از همه قوانین کامل تر و جامع تر و حکیمانه تر است که مطابق با فطرت و فضیلت است.

این نماینده مجلس شورای اسلامی بااشاره به خطبه همام که باید بیشتر مورد توجه ویژه قرار گیرد گفت: خطبه همام است که یکی از یاران وفادار امیرالمؤمنین پس از شنیدن این خطبه که توصیف صفات متقین است روح از بدنش مفارغت کرد. همچنین خطبه ای که امیرالمؤمنین بدون نقطه بیان کرده و خطبه ای که امام اول شیعیان آن را بدون الف بیان و از عجایب سخنان امیر مؤمنان است و نشان می دهد که همه علم اولین و آخرین در وجود وی جمع شده بود.

وی تأکید کرد: باید اعتراف کنیم که از نهج البلاغه بسیار غفلت کرده ایم و این غفلت هم در حوزه های علمیه، هم در مراکز دانشگاهی و هم در سطح جامعه و هم در مراکز سه قوا قابل مشاهده است.
 
شیوه‌ استفاده از نهج‌البلاغه/ نهج البلاغه تنها متن مفصل فقه سیاسی است

حجت الاسلام احمد مبلغی رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی اظهار داشت: نهج البلاغه متضمن چند ویژگی است، ویژگی اول این است که شأن نزول و صدور بیشتر کلمات نهج البلاغه را واقعیت و عینیت زندگی اجتماعی و سیاسی تشکیل داده است.

وی افزود: امام علی (ع) در فضای زندگی اجتماعی و سیاسی و در مواجهه با شرایط سخت و پیچیده اجتماعی سیاسی این خطبه ها و موضع گیری ها را ارائه کرده‌اند که جمع آنها نهج البلاغه را تشکیل داده است، به همین دلیل نهج البلاغه بسیار کاربردی و ناظر به صحنه عمل است و از حالت اندیشه های دور از واقعیت و نیازمند به تحلیل برای مرتبط کردن با واقعیت نیست بلکه خود به خوبی و شفاف در لبالب، نگاه به زندگی عینی و اجتماعی و سیاسی دارد. این ویژگی بزرگی است و شاید کمتر کلامی از معصوم دارای این ویژگی باشد. به همین علت استفاده از نهج البلاغه برای شرایط زندگی استفاده حداکثری دارد.

حجت الاسلام مبلغی در تبیین سایر ویژگیهای نهج البلاغه اظهار داشت: نهج البلاغه تنها متن گسترده و مفصل مرتبط به فقه سیاسی است. فقه سیاسی امر مهمی است و شاید در رده بالای فقه های تخصصی ما جای دارد و برای بنیانگذاری و تأسیس این رشته راه طولانی در پیش داریم در عین حال آنچه می تواند ما را کمک کند و منبع استنباط ما باشد نهج البلاغه است، چرا که مشهون و مملو از نگاه های حضرت علی به عرصه سیاست از خاستگاه دین، مواضع امام(ع) در ارتباط با شرایط سیاسی از خاستگاه دین است. به این جهت رجوع مکرر و دقیق نهج البلاغه ما را در راهیابی و دستیابی به بسیاری از فرازها، احکام و منطق حاکم بر فقه سیاسی مدد می رساند.

وی یادآور شد: ویژگی دیگر نهچ البلاغه این است که این کتاب مجموعه و منظومه ای از دین را تشکیل می دهد. در نهج البلاغه هم فلسفه، کلام و فقه را می توان به طور گسترده ردیابی کرد، هم دارای آموزه های دقیق اخلاقی ، اخلاق سیاست و هم جنبه های تربیتی را در سطح گسترده و فراگیر می توان مشاهده کرد و هم تاریخ و تحلیل آن را می توان در نهج البلاغه دنبال کرد. بحثهای اعتقادی دقیق کلامی نیز در نهج البلاغه موجود است.

این مدرس حوزه تصریح کرد: چگونگی استفاده از آیات قرآن و تفسیر آیات قرآن و به تعبیر دیگر شیوه استفاده از آیات قرآن را می توان در نهج البلاغه مشاهده کرد. برای عالمان دین همواره آرزو بوده که از قرآن بتوانند استفاده گسترده تر داشته باشند و تفسیر قرآن را با گامهایی به جلو ببرند. نهج البلاغه کتابی دربردارنده چگونگی استدلال به آیات قرآنی در زمینه های سیاسی، اجتماعی و اعتقادی مختلف است. مفسران نیز افزون بر اینکه در کنار آموزه های تفسیری نهج البلاغه نسبت به قرآن قرار گیرند می توانند چگونگی استدلال ورزی به آیات قرآن برای دستیابی به مطالب قرآنی را بیاموزند و در این زمینه کوشش درخور و توجه جدی به نهج البلاغه صورت نگرفته است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تأکید کرد: ویژگی دیگر اوج بلاغت و فصاحتی است که در نهج البلاغه نهفته است و ویژگی معروفی تلقی می شود.

وی در رابطه با ساختار موضوعی نهج البلاغه اظهار داشت: وقتی سخن از نهج البلاغه و تفسیر موضوعی آن به میان می آید با چهار مقوله مواجه هستیم. یک مقوله این است که خود نهج البلاغه موضوع بندی شده باشد که چنین نیست، چرا که مرحوم شریف رضی بدنبال این نبوده که کلام حضرت را ذیل موضوعات و با نگاه به موضوعات طبقه بندی کند بیشتر بدنبال آن بوده در یک ساختار نامه، خطبه و حکمت کلمات حضرت را آن هم بخشهای دارای اوج بلاغت و فصاحت ذکر کند.

مبلغی ادامه داد: مقوله دوم این است که آیا نهج البلاغه تفسیری نسبت به موضوعات یا نسبت به نگاه دین به موضوعات دارد که باید درپاسخ گفت نهج البلاغه در حد اعلی به چنین امری توجه داشته است. نهج البلاغه و کلمات حضرت این اهمیت را دارد که به حادثه ها و موضوعات به طور عینی تر ، ملموس تر و بی واسطه تر پرداخته است و این ویژگی در نهج البلاغه است که فرصتی عظیم برای دین پژوهان و جوامع پی جوی دین تلقی می شود.

رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی گفت: مقوله سوم این است که نهج البلاغه را براساس موضوعاتی که درون کلمات حضرت است، دسته بندی کنیم؛ یعنی کلیدواژه ها و موضوعاتی را از نهج البلاغه بگیریم، هرکجا که سخنی از حضرت در ارتباط با آن موضوع است را تجمیع کرده و ساختار نهج البلاغه را  از حالت فعلی به ساختاری موضوع محور تبدیل کنیم.

وی اظهار داشت: مقوله چهارم این است که موضوعاتی را نه براساس نهج البلاغه بلکه براساس واقعیتهای علمی و زندگی کنونی تعریف کنیم؛ یعنی به سراغ نیازهای بشر برویم و این نیازها را در یک فرآیند علمی به مسئله تبدیل کنیم و آن مسئله ها و موضوعات را در یک ساختار منظم، مرتبط و منطقی طراحی کرده و بعد نظم نهج البلاغه را  بر آن اساس بازسازی کنیم. اگر این نوع موضوع محوری انجام گیرد بیشترین فضای استفاده از نهج البلاغه را فراهم آورده ایم .

وی تأکید کرد: درپیش گرفتن مقوله چهارم، با با تفنن و سلیقه و اعتماد به نگاه های بدوی و ابتدایی امکانپذیر نیست. باید روندهای علمی را نسبت به موضوعات، تجارب علمی و مشورت عالمان انجام دهیم و از آن سکوی پرش، به سمت نهج البلاغه برویم.

حجت الاسلام احمد مبلغی در ادامه افزود: در این زمان نوبت به شیوه استفاده از نهج البلاغه در رابطه با آن مسئله ها و موضوعات می رسد . به صورت دیمی و براساس نگاه های بی رویه و غیر منضبط نمی توان به سراغ نهج البلاغه رفت و پاسخ هر سؤالی را براساس ذوقیات به دست آورد. باید کوشش کرد روند استنباط  و استفاده از نهج البلاغه عالمانه باشد؛ به این ترتیب که پس از مشخص شدن موضوعات همه کوشش خود را برای تجمیع دیدگاه های علمی و فنی نسبت به آن موضوعات براساس علم، نگاه و تجربه های موجود به شکل دقیق و اصطلاح بندی شده پاسخ ها را ارائه کنیم.

این مدرس حوزه با اشاره به اینکه روشی که مورد تببین قرار داد دچار یک مانع خواهد شد گفت: البته این روش با یک مشکلی نیز رو به رو است. اگر از ابتدا به سراغ علوم کنونی رفتیم، چه بسا با ذهنیتی از پیش جهت یافته و شکل یافته به سمت نهج البلاغه رفته ایم. باید به راهکارهایی اندیشید که هم به این معلومات موجود در علوم انسانی، اجتماعی و سیاسی امروز دست یافت و هم تضمینهای لازم را پیدا کرد که نگاه ما به نهج البلاغه حداکثر فراغت و رهایی از ذهنیتهای کلیشه ای بسته شده داشته باشد تا بتوان از آن چشمه پر از نشاط و آب نهج البلاغه بهره برداری کرد.

وی با تأکید بر اینکه درسهای زیادی از نهج البلاغه مورد غفلت قرار گرفته است که یکی از این درسها خداشناسی است، خداشناسی نهج البلاغه عمیق و بزرگ و دارای بازتابهای اجتماعی است. خداشناسیهای ما نوعا بریده از نگاه های اجتماعی است و تولید انزوا و تولید گوشه نشینی می کند. خداشناسی نهج البلاغه از یک طرف از ژرفای بالایی برخوردار است و از یک طرف دارای بیشترین اقتضائات و انعکاسات اجتماعی و گره خورده با حضور در متن اجتماع است.

مبلغی افزود: جنبه های تربیتی نهج البلاغه نیز مغفول مانده است. جنبه های تربیتی از خودسازیهای نهج البلاغه، از مبانی معرفتی و نگاه خاصی که به دنیا دارد تا جنبه های عرفان عملی و زندگی پاکیزه و تربیت یافته مغفول واقع شده است.

وی تربیت خانوادگی و نگاه به خانواده که بخشی از امور مربوط به تربیت از درسهای مورد غفلت در نهج البلاغه عنوان کرد و گفت: نهج البلاغه قابل استفاده مورد غفلت قرار گرفته است. از جمله آنچه در نهج البلاغه به خوبی منعکس است و مغفول واقع شده ارزشی بودن وسیله و اکتفا به وسیله های ارزشی و فراتر از ارزشها و زیرپاگذاشتن هدف وسیله را توجیه می کند به کرات و شفات و اعلی برجسته شده است و ما هنوز در گام اول نسبت به این آموزه هستیم.

مبلغی اظهار داشت: در همین چارچوب اخلاق در سیاست فصل ممیزی برای نهج البلاغه است. شاید هیچ کتابی ادبیات لازم برای اخلاق در سیاست را تولید نکرده است، اینکه چگونه می توان میان اخلاق و سیاست جمع کرد و چگونه می توان سیاست را اخلاقی کرد و لحظه به لحظه با اخلاق حرکت کرد به کرات در نهج البلاغه به طور عینی و ملموس تبلور یافته است و باید آن را استیاد کرد و در اختیار جامعه اسلامی و انقلابی ایران اسلامی قرار داد تا هرچه بیشتر به حضرت نزدیک شویم.