کمبود فضای سبز در اردبیل/ دریغ از یک پارک استاندارد

توسعه و گسترش حجمی شهر اردبیل و حومه آن که این روزها منجر به توسعه آپارتمانها و آپارتمان نشینی شده و نیز تراکم بیش از حد جمعیت نه تنها آلودگیهای محیط زیست را افزایش داده، بلکه باعث دوری مردم از دامان طبیعت شده که خود بیماریهای جسمی و روحی را به دنبال داشته است.

 

در عصر حاضر علاوه بر توسعه سریع تکنولوژی و صنعت که سبب رشد بی رویه شهرها، گسترش حاشیه نشینی و تخریب فضای سبز شده، بیشتر مردم به شهرنشینی گرایش پیدا کرده اند که خود عاملی برای از بین رفتن طبیعت بکر و محیط روستایی است.

 

فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، گلها، چمنها و سایر گیاهان بوده که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصصهای مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می شود.

 

مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر ،سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند و در حقیقت فضای سبز ریه های تنفس شهرها به شمار می آیند.

 

به عقیده متخصصان مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند و در حقیقت فضای سبز در شهرها به عنوان ریه های تنفسی شهرنشینان به شمار می آید و به همین دلیل فقدان آن به معنی عدم سلامت و تندرستی در شهرها است.

 

به گفته این افراد کاهش درجه حرارت و تعدیل دمای هوا، تصفیه هوا و افزایش رطوبت، ایجاد فضای سبز به عنوان تفریحگاه، تفرجگاه و زیباسازی محیط و جلوگیری از فرسایش آبی، بادی خاک از دیگر اثرات فضای سبز در زندگی شهرنشینی کنونی است.

 

 

سوء مدیریت در این حوزه مشهود است

 

بسیاری از شهروندان اردبیلی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره بر اهمیت و ضرورت توسعه فضای سبز در اردبیل و سایر شهرهای استان بویژه در شهرهای مرکزی و جنوبی استان، سومدیریت را مهمترین کمبود در این حوزه عنوان کردند و تاکید داشتند که طی سالهای اخیر اردبیل در حال تبدیل شدن به شهر کویری بوده و از کمبود فضای سبز رنج می برد.

 

به عقیده این افراد حجم فضاهای سبز موجود در شهر اردبیل به دلیل پاسخگو نبودن به نیاز شهروندان حکایت سرابی را دارد که تنها عطش آن را در ذهن خیال پرور تداعی می کند و حتی وجود بزگترین مجموعه تفریحی شهر یعنی دریاچه شورابیل نیز این کمبود و سراب را از اذهان پاک نمی کند.

 

در سالهای نه چندان دور که باغچه های مصفا و مزین به درختان و گلها گرمی بخش خانه های اردبیل بود با رشد جمعیت، تسریع ساخت و سازها و تبدیل تدریجی آن به کلان شهر، جای خود را به گلهای خانگی و سپس به گلدانهای مصنوعی داد تا بیش از پیش زندگی ماشینی و روزمرگی ذهن شهروندان را بیمار و روحشان را خسته کند.

 

در حال حاضر با گذر از معابر و خیابانهای اردبیل به دلیل عدم توجه کافی در این بخش، چهره شهر در رنگهای طوسی و مشکی خلاصه شده و خبری از نشاط شهری به چشم نمی خورد که بی شک این مسئله نوع زندگی مردم تاثیر مستقیم داده و الگوهای زندگی را متاثر ساخته است.

 

شهروندان اردبیلی تخریب باغ ملت را فراموش نمی کنند

 

یکی از شهروندان اردبیلی در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از عدم توسعه فضای سبز شهری در اردبیل گفت: حتی پارک به مفهوم واقعی آن در شهر اردبیل وجود ندارد و پارکهای این شهر از مولفه های تعریف شده بی بهره بوده و تنها یک زمین چمن کاری شده با چند عدد نیمکت به عنوان پارک معرفی می شود که ممکن است امکاناتی مانند سرویس بهداشتی، نیمکت، آّبخوری و... را داشته باشد یا نداشته باشد.

 

به گفته عزیز فرهیخته که بازشسته یکی از نهادهای دولتی است، با اشاره به پارک کوچکی که در محل سکونت خود ایجاد شده است، افزود: این پارک متاسفانه هیچ وقت وضعیت مناسبی نداشته و تاکنون گل و گیاهی که بیش از 10 روز دوام داشته باشد در آن کاشته نشده است، به نظر می رسد مسئولان فضای سبز اردبیل از تخصص لازم بی بهره بوده و یا اقلیم و شرایط آب و هوایی اردبیل را نمی دانند.

 

وی همچنین با بیان اینکه در ایام قدیم اردبیل یکی از زیباترین باغهای اصیل ایرانی را در مرکز شهر داشته که خاطرات بسیاری را برای ساکنان و سالمندان به همراه دارد، عنوان کرد: باغ ملت بیش از 10 سال پیش با بی مسئولیتی برخی برای احداث ساختمان استانداری اردبیل با خاک یکسان شد و امروز تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده که بیشتر از زیبایی داغ دل شهروندان را زنده می کند.

 

این شهروند اردبیلی با بیان اینکه شهروندان تخریب این باغ را هرگز فراموش نخواهند کرد، افزود: درختان این باغ با قدمت شاید صد ساله جزو میراث ملی و استانی بود، اما تخریب آن چهره شهر را دگرگون و متحول کرد و اکنون به نظر می رسد، تنها ایجاد پارک جنگلی شریعت می تواند مرهمی بر این درد کهنه باشد.

 

 

فرهیخته تصریح کرد: حتی سرویس بهداشتی که از مهمترین امکانات فضاهای سبز شهری و بویژه پارکها است در سطح شهر به هیچ عنوان به چشم نمی خورد و در صورت وجود نیز یا بهداشتی نبوده یا به صورت کامل تعطیل شده اند.

 

میزان سرانه فضای سبز شهر اردبیل تنها 3.5 مترمربع است

در عین حال یکی از کارشناسان ارشد محیط زیست استان نیز با بیان اینکه در گذشته هر یک از خانه های تاریخی و قدیمی اردبیل دست کم چند اصله درخت بزرگ داشته و توجه به فضای سبز در میان مردم نهادینه شده بود، معتقد است، امروز در این زمینه فرهنگ سازی لازم صورت نگرفته است، اما می توان با همت مردم و نیز توجه مسئولان در توسعه فضای سبز و باغهای استان اردبیل گامهای اساسی برداشت.

علی اصغر آزاد افزود: بررسی شکل فضای سبز شهر اردبیل که با استفاده از دستگاه GPS برداشت و وارد محیط نرم افزار GIS شده نشان می دهد سطح شهر اردبیل 5202.9 هکتار  مساحت دارد، اما فضای سبز شهری آن طبق آمار سازمان فضای سبز مساحتی حدود 65.3 هکتار بوده که سطح فضای سبز آن 1.3 نسبت به کل سطح می باشد.
 

وی یادآور شد: به عبارت دیگر در 100 هکتار کاربریهای شهری تنها 1.3 هکتار فضای سبز بوده و مابقی به دیگر کاربریها اختصاص دارد که با توجه به نمونه برداری میدانی فضای سبز موجود شهر 146.3 هکتار بوده و 81 هکتار بیشتر از آمار فوق بوده و از این میزان حدود 42 هکتار آن در اطراف شورابیل واقع شده است.
 

این کارشناس سطح بافت قدیمی شهر اردبیل را با 196 هکتار دارای 1.7هکتار فضای سبز عنوان کرد و ابراز داشت: بافت نسبتا جدید اردبیل نیز با 758 هکتار دارای فضای سبزی به مساحت 41 هکتار می باشد  که نسبت به سطح بافت قدیمی بیشتر است.

وی تصریح کرد: همچنین بافت کاملا جدید شهر اردبیل نیز با مساحت چهار هزار و 249 هکتار دارای 104 هکتار فضای سبز بوده که نتیجه بررسی فوق نشان می دهد بافت نسبتا جدید در مقایسه با بافت قدیمی و جدید شهری از وضعیت بهتری برخودار می باشد و در این میان هر چند بافت جدید بیشترین مساحت فضای سبز را داراست ولی وسعت آن نسبت به سطح کمتر است.

اصغر آزاد میزان سرانه فضای سبز شهر اردبیل را 3.5 مترمربع برآورد کرد و متذکر شد: این رقم بر اساس استاندارد جهانی که برای هر نفر به طور متوسط 16 متر مربع می باشد، مطابقت ندارد.
 

وی پارک حسینیه، پارک ولی عصر، پارک شرکت نفت، بهشت فاطمه، بنی هاشم، عارف، پردیس، بهار، فرهنگیان، سیزده آبان و... را از جمله پارکهای محلی اردبیل برشمرد و بر ضرورت توسعه فضای سبز شهری و نیز پارکهای جنگلی به عنوان تنها راهکار کاهش فاصله های موجود تاکید کرد.

لزوم استانداردسازی فضاهای سبز اردبیل

 

در عین حال به عقیده بسیاری از کارشناسان شهری با توجه به تغییرات مکرر آب و هوا در فصول مختلف سال در استان اردبیل نگهداری پوشش گیاهی فضاهای سبز تدابیر علمی تر، تخصصی تر و دقیق تری را می طلبد. سازگار بودن پوشش گیاهی انتخاب شده برای فضاهای سبز اردبیل در فصول مختلف سال یکی از تدابیری است که به نظر هرگز رعایت نشده است.

امروزه در تمام دنیا با تکنولوژیهای نو و روشهای کاشت جدید توانسته اند گیاهان متنوع برای شرایط مختلف آب و هوایی شناسایی و آماده کنند اما به جرات می توان گفت اردبیل نه تنها از چنین تکنولوژیهایی بی بهره بوده، بلکه به نسبت شهر های دیگر هم وضعیت اسفناکی دارد. این در حالی است که بسیاری از رشته های دانشگاهی در حوزه مهندسی کشاورزی در اکثر دانشگاههای این شهر تدریس می شود.

 

اما اکنون سئوالی که به ذهن خطور می کند این است که چرا از این همه ذهن پویا و خلاق جهت برنامه ریزی و تولید ایده های نو در این حوزه استفاده نمی شود؟
 

رعایت استانداردهای به روز دنیا از جمله توجه به سرانه فضای سبز که در اردبیل به نسبت استانداردهای روز دنیا وضعیت بحرانی دارد، توجه به امکانات فضاهای سبز مانند آبخوری، نیمکت، روشنایی، سرویسهای بهداشتی، وسایل بازی، ورزشی، فروشگاه، سطل آشغال و پوشش گیاهی مناسب از الزاماتی است که به علت عدم مدیریت صحیح به بحران تبدیل شده و چهره شهر را فاقد زیبایی و لطافت کرده است.

 

طبق اظهارات یکی از شهروندان نبود پارکهای مناسب از مشکلات عمده مردم به خصوص در روزهای تعطیل است. روزهای تعطیل برای شهروندان اردبیلی شاید تلخترین روز هفته باشد، چراکه این موضوع که کجا برویم و اوقات فراغتمان را بویژه در فصل تابستان و تعطیلی مدارس در کجا سپری کنیم، سئوالی است که هیچ گاه پاسخ درستی برای شهروندان نداشته است.

در حال حاضر این مسئله باعث شده که شهروندان اردبیلی برای گذران تعطیلات به شهرهای اطراف اردبیل مانند شهر بندری آستارا، شهر توریستی سرعین و... مسافرت کرده و عدهای که امکان رفتن به جای دور را ندارند اوقات فراغت خود را در چهاردیواری خانه می گذرانند.
 

کمبود فضای سبز مردم را افسرده کرده است

طبق یافته های کارشناسان جامعه شناسی فضاهای شهری که دارای زیبایی، بهداشت محیطی، استفاده از رنگ های روشن و شاد، فضاهای سبز دز حد استاندارد و پوشش گیاهی مناسب باشد در سلامت روانی مردم و بازده کاری آن ها تاثیر مستقیم دارد.
متاسفانه این مسئله باعث شده است علاوه بر آب و هوای سرد این استان که بیشتر از دو فصل و حتی نزدیک سه فصل طول می کشد، فضای دلمرده شهری نیز بر روابط انسانی مردم تاثیر گذاشته و مردم را عصبی و بدخلق کرده است.

 

در حالی که برای شهری مانند اردبیل که به اندازه کافی آب و هوای سرد و هر دم متغیر آن، مزاج مردم را تلخ کرده برنامه ریزی جهت افزایش نشاط شهری از الزامات است، اما با این وجود اجرای طرح جامع توسعه فضای سبز در اردبیل که پیش از این وعده داده شده بود، هنوز به اجرا در نیامده است.
 

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: طرح جامع توسعه فضای سبز استان اردبیل به منظور افزایش سرانه فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگلها برای نخستین بار تهیه و تدوین شده و بزودی به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.

نایبعلی رحیمی همچنین از اجرای طرح زراعت چوب در تمام شهرستانهای استان خبر داد و اضافه کرد: نحوه و زمان اجرای این طرح در همه شهرهای استان تدوین و ابلاغ شده و متقاضیان با مراجعه به منابع طبیعی شهرستانهای مربوطه می‌توانند مدارک خود را برای مشارکت در این طرح ارائه کنند.
 
وی با اشاره به حمایتهای قانونی به منظور توسعه زراعت چوب در استان، تصریح کرد: برای اجرا کنندگان این طرح علاوه بر کمکهای فنی و مهندسی، تسهیلات ارازن‌قیمت نیز پرداخت خواهد شد.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان راه‌اندازی دبیرخانه طرح زراعت چوب در اردبیل را یاد آور شد و اضافه کرد: یکی از اولویتهای اصلی این دبیرخانه اجرای طرح زراعت چوب و توسعه فضای سبز در اراضی اشخاص و ملی استان است.

رحیمی عنوان کرد: توجه جدی به توسعه فضای سبز و افزایش سرانه فضای سبز استان از دیگر اهداف تشکیل این دبیرخانه می باشد که با جدیت پیگیری خواهد شد.
 

مصوبه دولت در خصوص ایجاد پارک شریعت اجرایی نمی شود

 

با وجود این بسیاری از شهروندان مرکز استان معتقدند که تنها راه جبران کمبودهای فضای سبز در اردبیل و تغییر چهره عریان و خشک آن، ایجاد پارک و باغ شریعت در این شهر باشد که از طرحهای مصوبه دور دوم سفر هیئت دولت به استان بوده اما پس از چند سال همچنان اسیر کاغذ بازیهای اداری است.

سخنگوی  شورای شهر اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر طولانی شدن اجرای این طرح ملی و استانی عنوان کرد: باغ شریعت که با مشارکت شورای شهر و شهرداری خریداری و ساماندهی خواهد شد به مساحت 80 هزار مترمربع فضای مناسبی را برای احداث یک پارک جنگلی مدرن فراهم می‌کند.

 

نادر فرزانه با بیان اینکه برای خرید باغ شریعت در میدان بسیج 14 میلیارد ریال تسهیلات ارائه شده است، تصریح کرد: متأسفانه با گذشت بیش از چند سال از دور دوم سفر ریاست جمهوری هنوز این مصوبه محقق نشده است.

وی با انتقاد از عدم توسعه یافتگی فضای سبز در شهرکها و مناطق شهری جدید یادآور شد: امروز تمام نقاط شهر اردبیل از کمبود فضای سبز در رنج و در کل از نبود یک پارک مجهز و مدرن بی‌نصیب است و تنها با کاشت چند درخت یا گل نمی‌توان ادعای سرانه بالای فضای سبز را داشت.

وی با بیان اینکه در طراحی فضای شهر اصول توسعه فضای سبز و حتی اختلاف ارتفاع رعایت نشده است، اظهار داشت: در معماری قدیم رسم بر این بوده که برای رسیدن به بازار اصلی شهر، مسجد و میادین باید از داخل فضای سبز عبور می شد در حالی که امروزه این ذهنیت و تفکر از بین رفته است.

با مرور چند باره این مطالب آنچه که به روشنی مشهود است بحران فضای سبز در اردبیل نیاز به پاسخگویی دارد و بی محلی به آن صدمات جبران ناپذیری را به زندگی شهروندان وارد خواهد کرد.

امروزه محققان ثابت کرده اند که دیدن فضاها و چشم اندازهای طبیعی به حدی بر فعالیت مغز و حافظه انسان موثر بوده که حتی نگاه‌های گذرا و غیر ارادی افراد از محل کار یا زندگی به محیط های طبیعی نیز تاثیر واضحی بر عملکرد مغز انسان داشته است.
 

تحقیقات نشان می‌دهد انسانهایی که زمانی در سکونت‌گاه‌های طبیعی با چشم اندازهای وسیع و باز زندگی می کرده اند اکنون در جنگلی از سیمان و انبوه جمعیت درهم فشرده و ترافیک سنگین و پر‌سرو‌صدای اتومبیلها و میلیونها انسان ناشناس محاصره شده‌اند که این وضعیت در سالهای اخیر افزایش روبه رشدی داشته است.

در حالی که اکنون این مسئله روشن شده است که محاصره انسان در چنین محیط های غیر طبیعی، نشانه های منفی مهمی در سلامتی روانی و جسمی ما برجای گذاشته است. باید اذعان داشت که نتایج این تحقیقات تاکید دارد که ذهن و مغز انسان برای تداوم حیات و سلامت خود محتاج به طبیعت است؛ به حدی که حتی اندکی دسترسی به طبیعت سبز و گیاهان خانگی هم می تواند کمک بسیار مفیدی برای سلامت کارکرد مغز انسان باشد.

..............................

گزارش: ونوس بهنود