به گزارش خبرنگارمهر،مهدی توکلیان، رئیس امروز موزه هنر امام علی (ع) را بیشتر به عنوان عکاس می شناسیم. هرچند او پیش از این مشاور رئیس و مدیر کل روابط عمومی و امور بین الملل سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز بوده است. اما امروز که سکاندار تنها موزه دینی کشور است ایده‌های بلندی در سر دارد. از اعطای نشان هنری به استادانی که عمری در راه هنر دینی گذاشته اند تا خرید کتابخانه جرق جرداق. در یک پنجشنبه شلوغ و پر ترافیک در موزه خلوت امام علی (ع) با او در مورد روزهای شلوغ و پر رونق موزه و سالهای سکون آن به گفتگو نشستیم. سالهایی که یک پسوند توانست این موزه را تبدیل به مرکز مدیریت برنامه های تجسمی شهر تهران کند.
خبرگزاری مهر ــ گروه اجتماعی: زمانی که برای مصاحبه می آمدم تنها دو سه نفر در سالن حضور داشتند چرا موزه هنر امام علی (ع) تا این اندازه خلوت است؟
- مهدی توکلیان: موزه یک قسمتی از فرهنگ است به قول محیط طباطبایی نشانه های توسعه یافتگی هر کشور موزه های آن هستند. حالا یک سئوال از شما بپرسم اگر موزه های امام علی در تهران تعطیل شود چه اتفاقی می افتد.
* در مقایسه با چه رویدادی؟
- در مقایسه با تعطیلی بهشت زهرا.
* مشخص است که مردم بیشتر دغدغه مسائل روزمره خود را دارند تا مسائل فرهنگی.
- پس حرفهای مرا تایید می کنید. موزه بخشی از پازل فرهنگی ماست و باید دید چقدر به این فرهنگ اهمیت داده می شود. بخشی از خلوتی موزه ها به جز فرهنگ عام،شاید به دلیل بی توجهی مدیران به حوزه فرهنگ است. من به عنوان رئیس موزه با چه اختیاراتی وارد آن شدم. موزه هنرهای امام علی (ع) زمانی موزه هنرهای دینی امام علی (ع) بود اما امروز موزه هنر امام علی (ع) است و ما در این موزه کاری خارج از هنرهای دینی و آیینی نمی توانیم انجام دهیم.
* در حال حاضر موزه چه آثاری را به نمایش گذاشته است؟
- به مناسبت ایام محرم و صفر گنجینه ای از آثار عاشورایی خود را به نمایش گذاشته ایم. 100 تابلو کتیبه ای و عاشورایی به قلم استاد علی شیرازی در ابعاد 100 در 80 با تذهیب کاری بهترین اساتید رونمایی شده است. همچنین گنجینه ای از آثار نقاشان قدیمی و معاصر را در این موزه به نمایش گذاشته ایم. در کنار این آثار نمایشگاهی از پنج نسل گرافیک عاشورایی در طبقه سوم موزه به نمایش گذاشته است. در کنار همه اینها پرده قدیمی و حماسی استاد زنده یاد حسن همدانی، همزمان با آیین افتتاح خیمه هنر رونمایی شده است. همچنین ما بجز این پرده 25 پرده قدیمی دیگر داریم که برای رونمایی اش نیازمند اعتبارات بالایی هستیم. همه اینها سرمایه های مردمند. گنجینه موزه امام علی (ع) از بودجه ای تهیه شده که مردم به عنوان عوارض پرداخت می کنند. این گنجینه مربوط به نهاد و سازمان خاصی نیست بلکه متعلق به شهروندان تهرانی است و باید زمینه استفاده همه شهروندان از آن فراهم شود. ما باید به استانداردهای ایکوم برسیم. براساس تعریف ایکوم از موزه، موزه موسسه ای است دائمی بدون هدف مادی که درهای آن به روی همه گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرف آن است و ارتباطی بین نسل های گذشته و آینده است. حال باید دید ما چقدر به این تعریف بین المللی نزدیک شده ایم.
* این موزه چه زمانی تاسیس شد؟
- این موزه به مناسبت سال امام علی (ع) افتتاح شد و فعالیتش آن تا امروز ادامه دارد. آثار ارزشمندی از هنرمندان بزرگ معاصر خریداری شده و بخشی از آثار هنرمندان قدیم نیز جمع آوری شده است. در این مکان رویدادهای بین المللی بزرگی در حوزه آئینهای دینی برگزار شده است مانند سمپوزیوم بین المللی ادیان توحیدی. این موزه برای نخبگان و خواص شناخته شده است و تا حدودی هم برای عموم. اگر قرار باشد از مکان های مهم سازمان فرهنگی هنری شهر نام برده شود شهروندان حتما در کنار فرهنگسرای خاوران یا بهمن به موزه امام علی نیز اشاره می کنند. هر چند اطلاع رسانی اندک سبب شده آن میزان که باید این موزه بین عامه مردم شناخته نشده باشد.
* متاسفانه در روزهای تعطیل که مردم امکان بازدید از موزه ها را دارند موزه ها بسته است.
- این مطالب درستی است که باید از سوی شهروندان و رسانه ها مطرح تا به تدریج رفع شود. شاید اولویت مردم در روزهای پرمشغله بازدید از موزه نباشد اما همانطور که شما گفتید می‌توانند در روزهای تعطیل و فراغت، بازدید از موزه ها را در برنامه های خود جای دهند.
* البته نباید برای بازدید از موزه زیاد هزینه کرد. اگر شهروندی علاقه مند به بازدید از میراث معاصر و قدیمی خود باشد می تواند زمانی را به آن اختصاص دهد و همانطور که خودتان گفتید ممکن است برای یک شهروند دغدغه های روزمره مانند بسته شدن یک پارکینگ از بسته شدن یک موزه برایش با اهمیت تر نباشد.
- این دغدغه مقام معظم رهبری است. حضرت آقا تاکید می کند باید از فرهنگ و هنر رفع مظلومیت شود. ما قسمت کوچکی از حوزه بزرگ فرهنگ کشورهستیم. ما هرچقدر هم که تلاش کنیم نمی توانیم آنقدر که باید در اصلاح این نگاه موثر باشیم، ما را باید در کنار سایر رویدادها و اتفاق های فرهنگی دید البته مراجعه مردم به مراکز فرهنگی همچون موزه و یا جشنواره ها و یادواره ها با دهه های قبل قابل مقایسه نیست. ما تلاش کرده ایم بجز موزه امام علی (ع)، هنر را به میان مردم ببریم مانند خیابانهای هنر که در مراکز شهر دایر می شود. وقتی از این پتانسیل ها استفاده کنیم و فرهنگ دغدغه مردم بشود موزه ها نیز رونق می گیرد.
بر این باورم که باید تمام اتفاقات هنری و فرهنگی همدیگر را همپوشانی کنند برای آنکه توجه به موزه بیشتر شود باید روی نسل کودک و نوجوان کار کرد و در کتابهای درسی و یا فعالیتهای فرهنگی هنری مدارس این گونه فعالیتها را گنجاند آن وقت می توان جدی تر به موضوع فرهنگ و هنر پرداخت.
*بجز موزه امام علی(ع) آیا موزه دیگری در موزه دینی در شهر تهران وجود دارد ؟
- می توان گفت موزه هنر امام علی (ع) تنها موزه دینی ایران و یا حتی منطقه است که در حوزه هنرهای دینی فعالیت می کنند. ما خانه موزه ها را در تهران داریم مانند خانه موزه شهید مطهری یا چمران ایروانی ،شهیدی و.... اما موزه ای دینی با چنین حجم و گنجینه ای بی تردید در منطقه بی نظیر است.
*مدیر سابق موزه امام علی (ع) معتقد بود اگر بازدید موزه ای نسبت به سال گذشته اش افزایش نیابد موزه ای مرده است. طی این سالها میزان بازدید کنندگان موزه افزایش یافته یا شما بر اساس این تعریف در زمره موزه های مرده اید؟
- موزه امام علی (ع) یک دوره به عنوان پایگاه مدیریت تجسمی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بوده است و اگر اتفاقی در حوزه تجسمی در سطح شهر تهران رقم می خورد این موزه نیز در آن حضور فعالی داشت. نشستهای تخصصی و نمایشگاههای زیادی در این موزه برگزار شد که بسیار مورد توجه عموم و نخبگان بود اما متاسفانه یکی دو سال است که از این جنس اتفاقات در سازمان نداریم هر چند بازدید کنندگان ما در حد معقول و قابل قبولی هستند و ادامه فعالیت ما بیهوده نیست اما شاید به رونق آن سالها نباشد. آن زمان هیئت امنایی تخصصی در مورد مجموعه اتفاقاتی که قرار بود در موزه بیافتد تصمیم گیری می کرد که کمتر در این سالها در خصوص موزه نظر داده است.
* یعنی دیگر هیئت امنایی ندارید؟
- نه، ما در موزه نیاز به یک هیئت مدیره مستقل داریم که از اساتید این حوزه باشند و روی تصمیم گیری های آنان تردیدی وارد نشود. با وجود چنین هیئت امنایی ما می توانیم از آن حالت رکودی که شما اشاره کردید به شکوفایی برسیم.
* نمی توان در هیئت مدیره پای هنرمندان را به صورت غیر رسمی به موزه باز کرد؟
- در شب یلدا محیط طباطبایی نماینده ایکوم در ایران در کافه موزه در رابطه با این شب صحبت کرد. ما تلاش می کنیم از طریق چنین هنرمندانی کافه این موزه را با پاتوق موزه داران ایران تبدیل کنیم. البته کسانی که در اینجا کار می کنند همه دغدغه موزه دارند، تحصیلکرده‌اند، موزه حوزه تخصصی شان است و دوست دارند آنطور که شایسته است موزه هنرهای امام علی (ع) قابلیتهای خود را نشان دهد. به طور مثال کارشناس مرمت ما یکی از زبده ترین افراد این حوزه است و یا معاون پژوهش هنری مان کارشناسی ارشد این حوزه را دارد. می توان گفت کارکنان موزه تعصب و حساسیت خاصی روی مسائل موزه دارند و با نگاه کارمندی به مسائل نگاه نمی کنند.
* به نظر شما آیا تغییر مدیریت ها در سازمان فرهنگی هنری شهرداری که در مدت مدیریت فعلی شهری بسیار قابل توجه است در کاهش فعالیتهای موزه تاثیر داشته است؟
- این را شما که از بیرون به موزه نگاه می کنید باید ببینید اما این موزه پتانسیل تبدیل شدن به قطب فرهنگی و هنری دینی را در سطح ایران و منطقه دارد. ما می توانیم از طریق موزه بر اقتصاد فرهنگ و هنر تاثیرگذار باشیم اما به شرطها و شروطها.
*این شرط ها چیست؟
- حمایت جدی مدیریت هنری شهری. حمایتهایی که واقعی و عملیاتی باشند و حضور هیئت امنایی که مرجعیت داشته باشند.
*وقتی می گویید حمایت واقعی این برداشت می شود که حمایتهایی که از سوی مدیران شهرداری اعلام می شود جدی نیست.
- نه، منظور من از واقعی تر یعنی آنکه بتوانیم با استقلال طرح ها و پیشنهاداتمان را عملی کنیم. ما به عنوان زیر مجموعه سازمان فرهنگی باید برنامه ها و طرح هایمان به تصویب برسد. در حالی که شاید برای بودجه بندی دغدغه های مهمتری در سازمان وجودداشته باشد.
* میان حرفهایتان گفتید در گنجینه موزه 25 نقاشی قهوه خانه‌ای وجود دارد که برای نمایش آنها نیاز به هزینه بالایی است این هزینه ها شامل چیست؟
- پرده‌هایی با قدمت هفتاد تا هشتاد سال هستند که برای آنکه باز شوند نیاز به مرمت دارند. این پرده ها با مضامین حماسی، مذهبی، بزمی و درویشی برای باز شدن و بسته شدن نیاز به مرمت دارند که برای برخی از آنها نیاز است که استاد مرمت کار را از خارج از تهران برای انجام این کار دعوت کنیم که تقریبا هر کدام هزینه سنگینی دارند.در این مجموعه11 پرده درویشی است و الباقی نقاشی های قهوه خانه ایی و تابلویی هستند که نیاز به مرمت دارند.
*آ یا در گنجینه موزه هنوز آثاری هست که به نمایش درنیامده باشد؟
- ما در گنجینه آثار بسیار نفیسی داریم که بخشی از آنها بالای صد سال قدمت دارند و بر اساس بخشنامه ها آثار ملی محسوب می شوند.از آثار حسن حسین میرخانی تا آثار میرعماد و اساتید حاضر مانند گنجینه ای از استاد شیرازی یا 50 اثر معلی از استاد عجمی. ما در حوزه نقاشی نیز مجموعه ای از آثار هنرمندان را داریم نه تک اثر. همچنین 62 کار حجمی از استاد تناولی در موزه نگهداری می شود که به مناسبت های مختلف در طول سالیان در معرض دید عموم قرار گرفته است.
* آیا تلاشی برای تکمیل این مجموعه کرده اید. به طور مشخص بسیاری از آثار قدیمی در حوزه دینی هستند که در خانه ها نگهداری می شوند مانند مسائل تعزیه خوانی استاد هاشم فیاض که قرار بود در تکیه شهر نگهداری شود که چنین تکیه ای هنوز ایجاد نشده است.
- چنین کاری نیاز به سازوکار هدفمند و مشخصی دارد ما باید برنامه های حمایتی خاصی از سوی شهرداری داشته باشیم تا بتوانیم اعلام کنیم شهروندان آثار نفیس خود در حوزه دینی به ما ارائه کنند. برخی گنجینه داران از این راه معیشت می کنند اما برخی از مردم علاقه دارند این میراث هایشان در مکانی امن و با کاربری عمومی و همگانی نگهداری شوند.
*یک بار که به تیکه نیاوران از قدیمی ترین تکیه های تهران است سر زده بودم در آن گنجینه ای از وسایل تکیه های قدیمی تهران بود که در یک ویترین به نمایش گذاشته بود.
- با توجه به علاقه ای که در مدیریت شهری به چنین موضوعاتی وجود دارد احتمال خریداری چنین مجموعه ای وجود دارد.
* بحث علاقه مندی از داشتن برنامه جداست.
- برنامه حمایتی در این زمینه وجود دارد اما می توان نگاه مردم را به این موضوع تغییر داد ما باید وقف آثار هنری در فرهنگ را جا بیاندازیم.
*شما از بی نظیر بودن این مجموعه در سطح منطقه گفتید آیا برنامه ای برای برگزاری نمایشگاههای بین المللی دارید؟
- مجموعه پیشنهاداتی داده شد امیدواریم که مصوب شود آنوقت خبرش را بدهیم. ما برنامه های زیادی برای ترویج فرهنگ و هنر دینی ایرانی در دنیا داریم. در حال حاضر که مبارزه با فرهنگ اسلامی و هنر ایرانی در دنیا افزایش یافته ما می توانیم برنامه های مناسبی برای مقابله طراحی کنیم . به طور مثال می توان برای مقابله مسابقه حلیه نویسی مسابقه ای پنج تن نویسی را برگزار کنیم که در کنار آن بانکی از بهترین هنرمندان خوشنویس جهان شیعه و اسلام را نیز تشکیل داد.
*اینکه زیر مجموعه مدیریت شهری بودن برای شما محدودیت ایجاد کرده می تواند قابلیت هایی نیز داشته باشد به طور مثال چند سال پیش تهران و بغداد خواهر خوانده شدند چرا از این پتانسیل به نفع معرفی کردن موزه امام علی (ع)استفاده نمی کنید.
- پروژه ای در این رابطه تعریف شده و قرار است برای راه اندازی و تقویت موزه نجف اشرف کمک هایی انجام دهیم. تفاهم نامه هایی نیز انجام شده است و پس از جدی شدن در خصوص آن اطلاع رسانی می کنیم.
*می توان از ویژگی دینی بودن این موزه برای ارتباط با سایر کشورهای اسلامی استفاده کرد.
- پیش از این این موزه، موزه هنرهای دینی امام علی (ع) بوده است که اگر این پسوند دوباره برگردد حوزه تاثیرگذاری فعالیتهای ما بیشتر می شود.
* یعنی برداشتن یک پسوند دینی شما را اینقدر محدود کرده است؟
- این پسوند ما را محدود نکرده است مشکل نگاه حمایتی همه منظوره است که وجود ندارد متاسفانه ما در موزه نمی توانیم به طور مستقل فعالیت کنیم.
*به خاطر همان پسوند دینی ؟
- به پسوند دینی مرتبط نیست.
*اما به نظر من زمانی که این موزه دارای پسوند دینی بوده توجه و اعتبار بیشتری را جذب خود کرده است؟
- آن زمان اختیارات بیشتری به موزه واگذار شده بود. اما حالا اختیار ویژه ای نداریم ومیراث دار اتفاقاتی هستم که از گذشته به ما رسیده است.
*چرا مانند گذشته به این موزه توجه نمی شود ؟
- مدیران فرهنگی هنری ما در مدیریت شهری اولویت اصلی شان موزه امام علی (ع) نیست بلکه فرهنگ سازی برای مسائل شهروندی در اولویت اصلی آنهاست.
* وقتی مدیران سازمان دغدغه شان مفاهیم اصلی شهروندی است چه انتظاری از شهروندان است که در برنامه هایشان بازدید از موزه را هم بگنجانند.
- این را قبول ندارم به نظر شما توسعه یافتگی فرهنگی در کشور ما رخ داده است یا نه.
*با توجه به سرانه مطالعه و تیتراژ کتاب و تماشاگران تئاتر و مخاطبان مطبوعات و رسانه ها نه.
- پس چرا همچنان مراسم های شب یلدا، نوروز و عاشورا در کشور ما انجام می شود و به گفته محیط طباطبایی این فرهنگ به دنیا نیز منتقل شده است.
*اینها بخشی ازفرهنگ عام است.
-اما همین فرهنگ عام مانند عاشورا برای مردم جذاب است و کتیبه های عاشورایی چه پارچه ای ، قلمکار و ... برای مردم ارزشمند است و وقتی ما آن را به نمایش می گذاریم علاقه مند به بازدید از آن هستند.
* پس چرا موزه خلوت است؟
- این انتقاد را می پذیرم که باید تلاش کنیم از پویایی بیشتر برخوردار باشد و مخاطب را بیشتر جذب کند اما بر این تاکید دارم که فرهنگ عامه نسبت به گذشته بسیار ارتقاء یافته است. کار فرهنگی به سرعت به نتیجه نمی رسد و زمانبر است ودیر رس ترین درخت میوه خلقت شاید درخت فرهنگ باشد . به مرور آموزش های شهروندی به نتیجه می رسند و کتاب و روزنامه وارد سبد خانوارها می شود و اهمیت موزه نیز در خانواده ها روشن می شود. من آرزو دارم این موزه در تاریخ تشیع معاصر بدرخشد و تمام تلاش خود را می کنم اما مطمین هستم تا موزه در کتاب های درسی و فرهنگ عمومی و وجزیی از برنامه های درسی نباشد هرگز رفتن به موزه دغدغه که نمیشود هیچ ازبین رفتن موزه ها هم اثری نمی کند.
*اما چرا با وجود این همه انگیزه نمی توانید فعالتر عمل کنید ؟
- باید از مدیران بالادستی من پرسش شود.
*از مخاطب داخلی که بگذریم برای جذب مخاطب خارجی چه کرده اید؟
- چندی پیش با مشارکت سفارت ژاپن نمایشگاه پوستر ژاپن را برگزار کردیم که بازدید کننده بسیار خوبی داشت. برگزاری گارگاه مشرق قلم که یک کارگاه تخصصی خوشنویسی ایران و ژاپن بود از جمله این برنامه هاست.
* در حوزه کتابهای دینی چطور، آیا در گنجینه شما آثار ارزشمند دینی وجود دارد؟
- از روز اول چنین موضوعی در حوزه کاری موزه تعریف نشده است اما کتابخانه تخصصی در موزه وجود دارد. هر چند بسیار دوست داشتم گنجینه از آثار جرد جورداق را که قصد داشت کتابخانه ارزشمند خود را بفروشد برای موزه هنرهای معاصر امام علی(ع) خریداری می کردم.
*این نویسنده دوست داشت این کتابخانه را به ایران بفروشد.
- تلاش هایی برای اینکه این اتفاق بیفتد شد که اگر این کتابخانه برای موزه خریداری شود می تواند نقش بسیار موثری در شناسایی این موزه در جهان داشته باشد. این استاد امکان سفر هوایی ندارد ما تلاش کردیم از طریق دیگر به ایران سفر کند و چند روزی افتخار میزبانی او را در موزه امام علی(ع) داشته باشیم. تمامی اینها پیشنهاد داده شده اما تا زمانی که عملی شود در حد پیشنهاد است.
*آیا این پیشنهاد پیگیری می شود؟
- حتما پیگیری می شود و امیدواریم با توجه جدی و اختصاص بودجه ای مستقل به موزه بتوانیم افکار و ایده هایمان را اجرایی کنیم.
.............................
گفتگو از نورا حسینی
نظر شما