انتقاد داوری از نبود نقد در حوزه علوم انسانی/ علوم انسانی زمینه‌ساز است

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم در دومین کنگره علوم انسانی که چهارشنبه 14 دی ماه در دانشگاه شهید بهشتی آغاز شد گفت: علمی را که امروز تدریس و تحقیق می کنیم از جهان غرب گرفته ایم، ما صاحب علم بوده ایم و ما به پدید آمدن علم و قوام رنسانس مدد رساندیم، اما این علمی که علم تکنولوژیک اعم از انسانی، ریاضی و طبیعی است این علم، علم جهان متجدد است.

داوری افزود: علوم انسانی وقتی به ایران وارد شد هیچ جایی و هیچ معنایی نداشت ولی به هر حال این چیزی بود که در غرب پدید آمده بود. وقتی علمی منتشر می شود نباید در برابر آن مقاومت کرد بلکه علم نیاز به نقد دارد. اقتباس علم شرف است اما دانشجو باید بداند که چه می گیرد و برای چه می گیرد.

وی افزود: علوم تجربی و فنی با یک نقد علمی و با پوشش برای درک آنچه گفته می شود به دست می آید اما علوم انسانی وقتی اقتباس می شود تنها این نیست که فلان نظریه اقتصادی و یا روانشناسی را بفهمیم بلکه این جامعه شناسی علم اقتصاد و .... را برای چه و در کجا و برای کدام آینده می گیریم.

رئیس فرهنگستان علوم گفت: وقتی این علوم آمدند ما با نظر انتقادی به سمت آنها نرفتیم و البته نمی توانستیم برویم چون مردم زمان محمدشاه یا ناصرالدین شاه چگونه می توانستند مطلب روانشناسی یا اقتصادی را درک کنند، چرا که آنها به این مطالب نیاز نداشتند. وقتی به علوم انسانی نیازمندیم که بدانیم چه می گوییم و چه می کنیم و این گفته و کرده در کجا قرار می گیرد و چه نسبتی با جهان پیدا می کند.

دکتر داوری اردکانی تأکید کرد: در سال های اخیر خوشبختانه بنای نفی در برابر علوم انسانی اظهار شده است و این بیان نفی حتی اگر عالمانه نبوده یک اثر خوب داشته و آن تشکیل کنگره ای متفاوت در حوزه علوم انسانی است.

وی افزود: هر عالمی نظم خاص خود را دارد، عالم مدرن نظم کانتی دارد، مطلب این نیست که نظر کانت درست یا حق است، بلکه اعتبار علم به منشأ اثر است، ما علمی را مقبول می دانیم که بیشتر منشأ اثر است، ما با فهم جهانی مسائل را می فهمیم نه با فهم دویست یا سیصد سال پیش.

این استاد فلسفه با بیان اینکه همه علوم تاریخی هستند، یادآور شد: علوم انسانی به تاریخ تجدد تعلق دارد، ما صاحب علم و دانش عظیمی بودیم و هنوز علوم انسانی در قدیم بوده که امروز به تحقیقاتی در زمینه زبانشناسی پهلو می زند. علوم انسانی در اصطلاح جدید به علومی که دستوری است اطلاق نمی شود.

رئیس فرهنگستان علوم تأکید کرد: امروز وقتی علوم انسانی گفته می شود، در واقع علوم تاریخی است به این دلیل است که علوم به جهان تجدد تعلق دارد و اگر ما این علوم را داریم به خاطر نسبتی است که با جهان تجدد داریم. جهانی شدن نمی خواهد به توسعه نیافتگی غالب شود بلکه می خواهد همه در مصرف مساوی شوند و فکر و میل تساوی مصرف همه جا را بگیرد.

وی تأکید کرد: علم چیز دل بخواهی نیست و شایع ترین و مقبول ترین نظریه های اظهار شده در عالم علم را باید نقد کرد. اما نقد، یک وجه نظریه عالمانه می خواهد، علم اقرار به جهل می خواهد، علم کار اهل فقر است ما علم انسانی می خواهیم باید ببینیم مسئله چیست و چه کار می خواهیم بکنیم.

وی افزود: علوم انسانی با بحران جهان جدید یعنی اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 به وجود آمد. چرا که باید بحران را درک کرده و بعد آن را حل کند. برخی می گویند این علوم انسانی مبنای دینی ندارد در حالیکه من اساتید بسیاری را در دانشگاه ها می شناسم که متدین هستند. اما کدام علم مبنای دینی دارند، مگر گالیله و نیوتن فیزیک را بر مبنای دین بنا کردند؟ نیوتن عالم علم الهی بود اما فیزیک نیوتن بر اساس دین بنیان نشد. مگر باید علم را بر مبنای دین بنا کرد؟ یک حرف خوب می توان در این مورد زد و آن اینکه «عالم اسلامی و دینی علم خاص و متناسب خود را می طلبد» آنگاه شما در ساخت عالم انسانی که تأمل می کنید علم انسانی به وجود می آید که جان دینی دارد.

دکتر داوری اردکانی تأکید کرد: من منتقد علوم انسانی هستم اما منتقد علوم انسانی بودن با نفی کردن علوم انسانی متفاوت است. چرا اصطلاحاتی به کار می بریم که ربطی به علوم انسانی ندارد، من با مفهوم بومی سازی مخالفتی ندارم بلکه معتقدم ابتدا شما باید مسئله طرح کنید، آنگاه جوابتان بومی می شود، جامعه خود را آزمایش کنیم و با آن همدم و هم‌زبان شویم آنگاه سؤال پیدا می کنیم و وقتی پیدا شد به طلب بر می خیزیم و دیگر لازم به تشویق و پول و غیره نیست بلکه خود به خود امکانات پیدا می شود.

رئیس فرهنگستان علوم تأکید کرد: باید به جای تعرض به علوم انسانی آن را نقد کرد، متأسفم که اساتید علوم انسانی در این زمینه فعال نیستند و این نشان خوبی نیست، باید در بحث مغتنم علوم انسانی با هر انگیزه وارد شد که این قدم مهمی در تحول علوم انسانی است.

وی یادآور شد: اگر ما علوم انسانی نداشته باشیم، نه برنامه توسعه و نه راهی برای اصلاح در ساده ترین مسائل کشور خواهیم داشت. علوم انسانی علمی نیست که بلافاصله به نتیجه رسد بلکه علوم انسانی زمینه ساز است و اگر این زمینه سازی نباشد هیچ اقدامی صورت نمی گیرد.