به گزارش خبرنگار مهر، استان کرمان یکی از قطبهای سنتی گردشگری محسوب می شود و این امر نه تنها به دلیل قدمت و جنبه تاریخی دیار کرمان است بلکه نبوغ و عجایب این استان گردشگران و داخلی و خارجی را فوج فوج روانه این دیار کهن می کند.
یکی از مهمترین خصوصیات مردم استان کرمان سختکوشی و به دست آوردن همه چیز از هیچ است به گونه ای که مردمان حاشیه کویر لوت با ابداع سیستمهای بی نظیر هر آنچه را که برای زندگی و رفاهشان نیاز داشته اند آماده می کردند.
تولید یخ در کویر با استفاده از خشت و گل
یکی از مهمترین حلقه های حیات در کویر آب است اما کرمانی ها نه تنها به در اختیار داشتن آب در صدها سال قبل اکتفا نکردند بلکه در صدد ذخیره طولانی مدت آن و حتی تولید یخ و نگهداری آن نیز برامدند و نتیجه آن وجود هزاران قنات کهن، دهها آب انبار در مناطق مختلف شهر کرمان و همچنان صدها یخدان است که همگی آنها از سنگ ساروج و گل ساخته شده است.
شاید در برخی شهرهای کرمان بناهای به عنوان یخدان دیده شود اما این بناها در مقابل بناهای عظیم و بی نظیر که هر کدام از اجزاء و سازه های مختلفی از گل و خشت تشکیل شده اند به بازیچه می مانند.
بطوریکه ارتفاع یخدان مویدی کرمان که به عنوان مشهورترین یخدان کرمان شهرت دارد به بیش از 12 متر در سازه مخروطی شکل و هسته مرکزی یخچال می رسد و در کنار آن دیواره های بلند و طولانی اطراف هسته مرکزی قرار دارند.
یخدان مویدی که از دوران صفویه برجای مانده است و هم اکنون به عنوان مرکز گردشگری کرمان محسوب می شود و سازماندهی امور گردشگری در ایام نوروز در آن انجام می شود.
این بنا از مخزن، استخر، حصار، چاله یخ، پلان یخ و گنبد تشکیل شده است که باید به این نکته نیز توجه کرد که قنات از مهمترین عناصر به وجود آورنده یخچالها بوده است.
سیستم شگفت آور جمع آوری آب در کرمان قدیم
معماران کرمانی پس از آنکه با حفر قنات از کیلومترها دورتر و رگه رگه آب مورد نیاز شهر را تامین کردند به فکر ذخیره آن افتادند و با استفاده از سنگ ساروج، سرب و خشت در اعماق زمین آب انبارهای شهر را بنا کردند بطوریکه قناتها به آب انبارها راه می یافتند و در نهایت در ذخایر این بناها زیر زمینی بزرگ با کمترین تبخیر و هدر رفت آب جمع آوری می شدند که در نهایت بتوان از آنها در فصول گرم سال برای تامین نیاز مردم استفاده کرد.
آب قناتها از چندین متر زیر زمین به درون ذخایر آب انبارها که آنها نیز زیر زمین ساخته شده بودند راه می یافت و عملا ضمن دوری از هرگونه آلودگی کمترین هدر رفت آب را به همراه داشت که از آن می توان به عنوان یکی از شگفت آورترین راهکارهای انتقال و نگهداری آب نام برد.
از سوی دیگر در کنار سیستمهای ذخیره آب یخدانها شکل گرفته اند که در واقع کار یخچالهای کنونی را برای مردم شهر کرمان انجام می دادند.
در اینجا نبوغ معماران بار دیگر به کار آمد و این بناها به گونه ای بنا شدند که ضمن جذب کمترین میزان حرارت خورشید با استفاده از تولید باد و سرما آب را به صورت یخ نگاه دارند و مردم کرمان به این ترتیب در طول سال همیشه از نعمت وجود یخ در گرمای طاقت فرسای کویر برخوردار بودند.
محمد عزیزی، باستان شناس کرمانی در گفتگو با مهر با اشاره به اینکه یخدانهای کرمان آخرین حلقه از تامین آب و یخ در کرمان محسوب می شدند گفت: این یخچالها که اکثرا از دوران صفویه به جای مانده هم اکنون پا برجا هستند و در صورت لزوم هنوز هم می توان از آنها برای تولید یخ در کرمان استفاده کرد.
این کرمانشناس افزود: هسته مرکزی این یخچال ها یک بنای مخروطی شکل بسیار بزرگ قرار دارد که به صورت طبقه طبقه تا بالای بنا ساخته شده و در هر حلقه قطر حلقه کوچک می شود تا اینکه درنهایت قطر به صفر می رسد و نتیجه بنایی چندین متری می شود.
عزیزی ادامه داد: در اطراف این بنای مخروطی دیوارهای بلند و قطوری ساخته می شده است که از تابش آفتاب بر روی بنای اصلی جلوگیری می کرده و از طرفی محوطه ای را در اطراف بنای مخروطی در نظر می گرفتند که با استفاده از این دیوارها آفتاب در این محوطه نمی تابیده است.
تولید یخ با روش میلیمتری
وی گفت: متولیان تولید یخ در این قسمت ابتدای هر شب به میزان مشخصی آب را رها می کردند و این میزان آب در همان شب و با استفاده از سرمای هوا و باد سردی که به دلیل وجود دیوارهای شکل می گرفت یخ می بست.
این کرمانشناس گفت: این کار هر شب بر روی سطح یخ شب قبل انجام می شد و نکته اصلی در این میان دقت در میزان آبی بود که باید در هر مرتبه بر روی یخهای قبلی رها می شده است.
وی افزود: درنهایت وقتی قطر یخ به نیم متر می رسید یخها بریده و قطعه بندی می شد و از یکی از دو در بنای مخروطی شکل وارد هسته مرکزی یخچال می شد.
عزیزی گفت: در کف این یخچالها نیز چند چاه و آبراه ای تعبیه می شد که در نهایت بتوان در صورت آب شدن تدریجی یخها آب موجود را از مجموعه خارج کرد همچنین در هر لایه یخ مقداری کاه ریخته می شد که یخها به یکدیگر نچسبند و برای جدا سازی آنها مشکل ایجاد نشود.
آنچه از این یخچالها هم اکنون به جای مانده است به جز چند مورد از جمله یخچال مویدی بر بقیه خرابه هایی است که هم اکنون متروک شده اند با این وجود قدیمیهای دیار کریمان هنوز از وجود این یخچالها و نقش آنها در زندگی مردم به خصوص در فصل تابستان یاد می کنند.
نظر شما