ابهامات کمیته امداد در طرح "پزشک خانواده"/ "مستمری" مکانیسم موقت است

حسین انواری در گفتگو با خبرنگار مهر، به بهانه نزدیکی ماه مبارک رمضان و همایش اخیر "مسجد محوری و زکات" در استان تهران که اول تیرماه با حضور یکهزار نفر از روحانیون و ائمه جمعه و جماعات استان برگزار شد، پاسخگوی سئوالات شد که می خوانید:

نقش زکات در جامعه اسلامی چگونه ارزیابی می شود؟

زکات یکی از فرایض دینی است که در واقع یک برنامه اقتصادی برای تغذیه اجتماعی مردم در جهت همبستگی های اجتماعی مردم محسوب می شود؛ اگر اقلامی که زکات به آنها تعلق می گیرد و شرع مشخص کرده، بر اساس معانی دینی از حدی تجاوز کند، حقوقی در آن مال برای دیگران است و باید داد.

یکی از ابعاد زکات، بعد اقتصادی است که مردم به خودشان کمک می کنند و جالب است که مبالغی که از زکات استخراج و پرداخت می شود، در همان محل هزینه شده و صرف فقرا، مستمندان و آبادانی آن منطقه می شود.

پرداخت زکات در جامعه را چگونه ارزیابی می کنید؟

توجه ویژه بهزکات در این چند سال اخیر از سال 1383 که شروع شده، دائماً رو به رشد بوده، هر چه قدر که ما سرمایه گذاری در کار تبلیغی و دینی کردیم و مردم را به آگاهی نسبت به فرایض دینی شان رساندیم، وضعیت بهتر شد.

تا یک زمانی مردم کمتر آگاه بودند، یعنی مالشان بیشتر می شد، گندمشان بیشتر می شد و ... آگاه نبودند که یک بخشی را برای فقرا کنار بگذارد و از زمانی که وارد این صحنه شدیم و به مردم آگاهی داده شد و با این فرایض آشنایی یافتند، پرداخت زکات شروع به رشد کرد.

در سال گذشته 80 میلیارد تومان زکات جمع آوری شد و پیش بینی مان این است که بسیار بیشتر از اینها می توان انجام داد؛  برنامه هایی نیز وجود دارد تا ترویج امر دینی زکات بهتر از گذشته ترویج شود.

چه کارهایی باید صورت بگیرد تا فرهنگ زکات در جامعه ترویج پیدا کند؟

متأسفانه امروزه خیلی از فرایضمان تعطیل شده، مثلاً فریضه امر به معروف و نهی از منکر؛ متولیان فرهنگ کشورمان یعنی دستگاههای فرهنگی، رسانه های جمعی، مطبوعات و رسانه ملی که متولی فرهنگسازی هستند، باید فرایض دینی مانند زکات را ترویج کنند.

همین طور مساجد، پایگاههای مساجد، مدارس، دانشگاهها و کتب درسی، زمینه های خوبی برای فرهنگسازی امور مهم و معطل مانده ای مانند ترویج و گسترش فریضه پرداخت زکات هستند.

اگر فرایض دینی را زنده کنیم بسیاری از معضلاتمان کاهش پیدا می کند، یعنی بسیاری از دردهایی که الان داریم، درمان می شود؛ با زنده کردن این فرایض و احیای فرهنگ "جریان سازی اجرای فرایض" بسیاری از مشکلات جامعه کاهش می یابد.

چندی پیش همایش "مسجد محوری و زکات" در استان تهران برگزار شد؛ نقش مساجد را در احیا و اجرای فرایضی از قبیل زکات در کنار کمیته امداد چگونه ارزیابی می کنید؟

مساجد، مراکزی هستند که متعلق به نظام بوده و تفکرات جامعه را مدیریت می کنند و به همین دلیل باید رفتارهای اجتماعی در مساجد تنظیم و مدیریت شود.

نگاه راهبردی به وظایف مساجد باعث می شود تا جوانان و مردم نیز جذب مساجد شوند و ائمه جماعات نیز به واسطه رهبری دینی و مذهبی مساجد، نقش اساسی در جذب مردم و جوانان دارند.

ظرفیتهای بسیار بزرگی در محلات و مساجد وجود دارد که حتی در سالهای اولیه پیروزی انقلاب نیز از آنها استفاده شد اما کارکردهای اصلی مساجد ما متأسفانه در سالهای پس از پیروزی انقلاب به بیرون از مساجد انتقال یافت؛ در فرهنگسراها عملکرد ویژه مساجد اجرا می شود ولی رویکرد دینی و الهی آنها تا حدود زیادی نادیده گرفته شده است.

برخی جوانها از کنار مساجد رد می شوند ولی با کیفهایی پر از آلات موسیقی و ... به فرهنگسراها می روند؛ عرفانهای کاذب نیز شروع به رشد کرده، چون محوریت مساجد در زمینه امور فرهنگی و اجتماعی نادیده گرفته شده، توسعه عرفانهای کاذب نیز شکل گرفته است.

در این میان، نقش کمیته امداد امام خمینی(ره) چگونه تعریف می شود؟

کمیته امداد امام خمینی(ره) به عنوان دستگاه متصل و مرتبط با مقام معظم رهبری، غفلت از برگرداندن کاربردهای اساسی مساجد را زمینه آسیبهای اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی می داند.

از سوی دیگر، ستون خیمه کمیته امداد امام خمینی(ره) نیز مردمند و بدون آنها نمی توان شکل مطلوبی برای این نهاد قائل بود؛ یکی از نهادهایی که در نظام ولایی مطرح است نیز مساجد است که باید در کنار کمیته امداد به نیازهای مردم رسیدگی کند.

یکی از برنامه هایی که کمیته امداد امام(ره) در همین راستا و تحت فرمایشات مقام معظم رهبری دارد، این است که امدادهای اجتماعی از طریق مساجد صورت بگیرد و هر مسجدی یک کمربند امدادی تشکیل دهد و خیران نیز در این زمینه به کار گرفته شوند.

شبکه های مردمی کارآمد با محوریت مساجد باید توسط ائمه جماعات و همکاری کمیته امداد امام(ره) تشکیل شود تا مسجد محوری به خصوص در امر زکات، شکل منسجم و کاملی به خود بگیرد.

مساجد را در امدادهای اجتماعی چگونه می توان تقویت کرد؟

اگر مساجد محور تعاملات ارتباطی مردم بشوند و در وظایفشان درست عمل کنند، قادر خواهند بود که بسیاری از معضلات جامعه را حل کنند.

در ابتدای انقلاب، بسیاری از مساجد، مسئول توزیع ارزاق بودند و با توجه و رسیدگی به نیازهایی که مردم داشتند، نقش محوری ایفا می کردند؛ اینها یک دوره ای تمام شد و بعد از آن نیز از این حلقه اتصال، فاصله گرفتیم.

البته قابل ذکر است که آن شکل فعالیت و محوریت مساجد نیز مناسب نبود، چراکه مسجد مرکز ارتباطی مردمی بوده و به عنوان یک اصل، عامل ارتباط با مردم هم در حوزه فکری، هم در حوزه نیازهای زندگی و هم در حوزه نیازهای فرهنگیشان است.

بالاخره این ارتباطها به واسطه اصل اعتماد به این مرکز به عنوان پایه یادگیریهای دینی و فکری از سوی بچه ها، پیرها و جوانها، زنان و دختران و پسرها شکل می گیرد. 

چقدر طول می کشد که تمام مساجد کشور بتوانند زکات را با کمک کمیته امداد امام خمینی(ره) به صورت مسجد محور اجرا کنند؟

ما در همه استانها یک برنامه توجیهی گذاشته ایم، مثل همایش استان تهران که با حضور حدود یکهزار امام جماعت و مبلغ دینی این استان برگزار شد؛ چنین همایشهایی در 13 استان برگزار شده تا گام اول که کار توجیه روحانیت معظم است، انجام شود.

گام دوم این است که بتوانیم طرح "مسجد محوری و زکات" را عملیاتی کنیم، البته آنهایی که توجیه شدند وارد گود شده اند؛ سال گذشته، برای تعداد زیادی از مساجد برنامه ریزی صورت گرفت و امسال نیز تعدادی به آن اضافه شده و گمان می رود که تا چند سال آینده بتوان این طرح را فراگیر کرد.

چه تعداد از مساجد و خیران کشور تحت پوشش طرح "مسجد محوری و زکات" قرار گرفته اند؟

تمام مساجد زیر چتر این طرح هستند، اما به تدریج؛ تا سال گذشته 14 هزار مسجد تحت پوشش طرح "مسجد محوری و زکات" بود که امسال به 20 هزار مسجد ارتقا یافته است و بقیه مساجد کشور نیز طبق برنامه ریزی زمان بندی شده، تا سه یا چهار سال آینده در کل کشور، به این طرح می پیوندند که خیران در ارتباط با مساجد نیز به یاری کمیته امداد امام خمینی(ره) و مساجد می آیند.

نقش مردم در این میان چگونه شکل می گیرد؟

مردم را نیز باید آموزش داد؛ وقتی می گوییم کمربند حمایتی مساجد برای امدادهای اجتماعی، مردم باید به مساجد مراجعه کرده و توجیه شوند؛ اگر مساجد بتوانند خوب این نقش را ایفا کنند، مردم به جای دیگری - حتی کمیته امداد - مراجعه نمی کنند و خود مردم نیز کار توجیهی خواهند کرد.

البته ذکر یک نکته مهم، ضروری به نظر می رسد و آن اینکه زمان لازم است تا به یک وضع مطلوب و ایده آل برای شکل گیری کمربند حمایتی مساجد برای امدادهای اجتماعی دست یابیم.

حلقه های ارتباطی مساجد، خیران و مردم چگونه باید شکل بگیرد؟

معمولا در مساجد خیرانی هستند که کمک می کنند و این امر در همه مساجد وجود دارد ولی وقتی این کمکها به درستی توزیع شده و راهکارهای اساسی تبیین شود، هدف غایی این طرح عملیاتی شده است.

به طور حتم، ائمه جماعات مساجد، نقش تعیین کننده ای در این زمینه دارند و سر حلقه وصل خیران، زکات دهندگان و مردم  محسوب می شوند تا کمربند حمایتی مساجد برای امدادهای اجتماعی تعریف شود.

باید روزی برسد که به واسطه طرح "کمربند حمایتی مساجد برای امدادهای اجتماعی"، هر کدام از مردم جامعه که معضلی دارند به مسجدها مراجعه کنند و اگر به کمیته امداد امام خمینی(ره) نیز مراجعه کردند، به مساجد ارجاع داده شوند تا آنجا با کمک مردم و پشتیبانی کمیته امداد بتوانند معضلات معیشتی و به اصطلاح اقتصادی خود را سامان بدهند.

کمی هم به حوزه سلامت مددجویان کمیته امداد بپردازیم؛ چه تعداد از مددجویان تحت پوشش، متقاضی دریافت خدمات سلامت از آن نهاد هستند و چه طرحهایی در دست اقدام دارید؟

کمیته امداد، مسئول سلامت کشور نیست، سلامت کشور متولی دارد و متولی آن وزارت بهداشت است، اما خودمان را با برنامه‌ های وزارت بهداست منطبق کرده ایم و به بخشی از خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد خدمات سلامت ارائه می ‌کنیم.

در همین طرح "پزشک خانواده" که از قضا اولین بار این طرح را کمیته امداد بنیا‌نگذاری و عملیاتی کرد و سپس این طرح در شبکه سلامت وارد شد، ابهاماتی وجود دارد که هنوز پاسخی برای آنها نداریم و به جرأت می توان گفت که کمیته امداد مبتلا به مشکلات طرح پزشک خانواده است و در این مسئله مهم، باید بتوان خدمات جانبی این طرح را برنامه ‌ریزی و اجرایی کرد.      

ابهاماتی که در طرح "پزشک خانواده" اشاره می کنید، چه مواردی است؟

ابهامات فراوان است؛ امکانات بیشتری برای پزشکان در شهرهای بزرگ‌ وجود دارد، چگونه باید آنها را جذب کرد تا به ارائه خدمات در روستاها بپردازند؟ از سوی دیگر یکی از مسائلی که مطرح می شود، این است که به طور مثال، پزشک خانواده تجویز می‌ کند که باید عکسبرداری، آزمایش، سی تی اسکن و ... انجام شود، به راستی یک فرد محروم و روستایی چگونه می ‌تواند هزینه‌های این تجویز را فراهم کند؟ چگونه می ‌تواند به مرکز استان یا حتی استان دیگری برای این امور و ادامه درمانش، مسافرت کند؟

حالا اگر این روستایی یا فرد محروم باید در بیمارستان بستری شود، چگونه و به کجا باید برود و هزینه‌ های وی و همراه یا همراهانش چگونه تأمین می شود؟ اگر نیاز به طی دوران نقاهت دارد، چگونه باید هزینه‌ های زندگی و درمان خود را فراهم کند؟ و دهها نمونه سئوال دیگر که ابهام زاست.

راه چاره چیست؟

همان طور که گفتم، ابتدا باید این ابهامات برطرف شود و بعد خدمات جانبی این طرح را برنامه ‌ریزی و اجرایی کرد تا مشکلات تازه تری بر روی مشکلات قبلی افزوده نشود.

به طور مثال، بیشترین صدمه ‌ای که به خانواد‌ه‌ های محروم وارد می ‌شود، عدم تغذیه مناسب و لطمات جسمی و روحی ناشی از آن است که کمیته امداد امام خمینی(ره) در تلاش است تا این مشکلات را از پیش رو بردارد، اما این تلاش کفایت نمی‌ کند و فراگیر نیست، زیرا این نهاد به بخش محدودی خدمات ارائه می‌ کند و متولی اصلی حوزه سلامت کشور نیست.

در حوزه سالمندی که تا حدودی مرتبط با حوزه سلامت است، چه تدابیری اندیشیده اید؟

در حال حاضر، سالمندان کشورمان در حال افزایش هستند و از همین حالا باید به این فکر باشیم که تا 10 سال آینده چه کاری باید برای سالمندان انجام داد.

سالمندانی هستند که زمینگیرند، چه کسی باید از آنها مراقبت کند؟ به طور مثال عروس خانواده می خواهد از وی مواظبت و مراقبت کند، چرا همه بارش روی دوش این عروس یا روی دوش فرزندانش باشد؟ آنها قبول کردند که چنین عمل خیری انجام دهند، اما با چه امکاناتی و کدام توان مالی؟ فردی که زمینگیر شده شاید ماهیانه مبلغ زیادی صرف هزینه های جاریش می شود.

در حال حاضر، تلاش کردیم به کسانی که از سالمندان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) نگهداری می کنند، هر چقدر کم، مبلغی اهدا شود تا بگوییم بالاخره شما آدمهای خوبی هستید که از این سالمند نگهداری می کنید؛ در واقع این کار کمیته امداد، نوعی قدردانی اندک است.

هزینه ای نیز برای وسایل مصرفی سالمندان پرداخت می شود که آن هم گرچه کم است ولی همین مقدار نیز توانسته امیدی را ایجاد کند تا توجه به سالمندان بیشتر و مطلوب تر باشد و همین روش را می توان گسترده تر کرد.

با توجه به اینکه تورم و گرانی ها فشار زیادی را به جامعه به خصوص اقشار مستمند تحمیل کرده، آیا کمیته امداد بحثهای حمایتی در کنار هدفمندی یارانه ها برای اقشار آسیب پذیر جامعه در نظر ندارد؟

هدفمند کردن یارانه ها هیچ ارتباطی با کمیته امداد ندارد و توسط سازمان هدفمندی یارانه ها و دولت برای ترمیم بخشی از رشد نرخ انرژی پرداخت می شود.

اما رویکرد کمیته امداد در حال حاضر این است که کسانی که می توانند، کار و سرمایه گذاری برای اشتغالشان انجام دهند و منتظر کمکهای بلاعوض نمانند؛ ما کمکهای بلاعوض و مستمری را تدبیری دائمی برای حل مشکلات نمی دانیم، چراکه این قبیل موارد، تنها به عنوان مکانیسم موقت و نوعی آرامبخش مقطعی تلقی می شود.

در شرایط فعلی، سیاست کمیته امداد این است که مددجویان و خانواده هایشان را در حوزه توانمندسازی، تقویت کند؛ ما مستمری آنها را قطع می کنیم و در واقع اینها روی پاهای خودشان می ایستند.

در قبال مستمری نیز خدمات دیگری می دهیم ولی مستمری به صورت الزامی نیاز نیست؛ کسی که توانمند می شود و ماهیانه حدود 600 هزار تومان درآمد دارد، نیاز چندانی به 50 یا 60 هزار تومان مستمری کمیته امداد نخواهد داشت.

به هر حال همه این طور نیستند؛ یکسری خانوارها هستند که سرپرست خانواده دچار مشکل است!

به طور حتم در داخل آن خانواده، عضوی برای اینکه بتواند کار کند، وجود دارد و وی می تواند با همین مکانیسم توانمندسازی کمیته امداد، به درد خانواده رسیدگی کند و خانواده را به خودکفایی و درآمدزایی برساند.

در حال حاضر نمونه هایی وجود دارند که فرزندان سرپرست خانواری هستند که تحت پوشش است و برای کار کردن یا همان خودکفایی که می گویید مشکل دارند؛ آیا کمیته امداد معرفی نامه ای یا تسهیلاتی برای اشتغال به آنها می دهد؟

بله؛ ما برنامه جامعی برای اشتغال داریم که در سال گذشته 300 هزار فرصت شغلی با کمک بانکها ایجاد کرده ایم و معتقدیم آنهایی که می توانند، باید کار کنند.

در سال 1391 نیز 500 هزار شغل جدید برای افراد تحت پوشش کمیته امداد، دستور وجود دارد؛ همین است که معتقدیم آنهایی که می توانند، باید کار کنند و حتی سرپرست خانوار نیز اگر بتواند باید کار کند، مگر اینکه معلول یا از کار افتاده باشد که حکمش جداست.

کمیته امداد تسهیلاتی نیز در اختیارشان قرار می دهد؟

بله، تسهیلات برای کسانی که در امر توانمندسازی خود و خانواده شان اقدام می کنند، وجود دارد.

این تسهیلات چقدر است؟

اگر مشاغل خانگی باشد تا سقف پنج میلیون تومان و اگر بحث خوداشتغالی باشد تا سقف 10 میلیون تومان به آنها وام تعلق می گیرد.

گفتگو: علیرضا مهدی زاده