به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مهمترین وجوه تمایز بشر از سایر موجودات رفتارها و کنشهایی است که انسان در مقابل اتفاقات مختلف و با بهره گیری از قوای عقل از خود نشان میدهد و تکرار این رفتارها و کنشها باعث پدیدهای به نام اخلاق میشود. در واقع واژهی اخلاق جمع خلق است که در لغت به معنای " سرشت و سجیه" آمده است و در بیانی سادهتر اخلاق برگرفته از دو لغت خُلق( مجموعه صفات نفسانی که با چشم ظاهر دیده نمیشود) و خَلق( مجموعه صفات زشت و زیبا که با چشم سر دیده میشود) است.
علمای اخلاق معانی گوناگونی برای این واژه تعریف کردهاند برای مثال ابن مسکویه در تعریف اخلاق چنین میگوید: اخلاق حالتی نفسانی است که بدون نیاز به فکر و تامل آدمی را به سمت انجام کار حرکت میدهد و اگر این رفتا ر نیکو و پسندیده باشد آن را " اخلاق خوب" و اگر زشت و ناپسند باشد تعبیر به " اخلاق بد" میشود.
بحث در خصوص اخلاق و جنبههای مختلف آن نیازمند تحقیقات و بررسیهای زیادی است اما آنچه که ما در اینجا میخواهیم به اختصاربه آن بپردازیم بحث اخلاق روزنامهنگاری است.
با پیشرفت و گسترش جوامع و علوم خصوصا علوم ارتباطات و در حوزه رسانههای مکتوب شکل جدیدی از اخلاق به نام "اخلاق روزنامه نگاری" شکل گرفت.
با توجه به اینکه امروزه رسانهها تاثیرات بسیار زیادی بر روی جوامع دارند و یک خبر گزارش یا مقاله در نشریه مکتوب اغلب میتواند موجب یک روند فکری در جامعهای شود لزوم پایبندی به این شکل از اخلاق را بسیار پررنگ میکند چرا که به عقیده بسیاری از صاحبنظران در این عرصه روزنامه نگاران رکن چهارم مردم سالاری محسوب میشوند و مسئولیت بازرسی از جامعه را به عهده دارند، اما در جای دیگر و به عقیده برخی نیز رسانه علاوه بر داشتن این وظیفه خطیر یک بنگاه اقتصادی است و بعضا برخی از کشورهای اروپایی درآمدهای هنگفتی از این راه کسب نمودهاند که این خود نیز لزوم پایندی به اخلاق را مشهود میکند.
" دیوید رندال" در مقدمهی کتاب روزنامه نگاری خود به ترجمهی دکتر علی اکبر قاضی زاده میگوید: ما روزنامه نگار سوسیالیستی و جهان آزاد نداریم، روزنامه نگار آفریقایی در مقابل روزنامه نگار آسیایی نداریم، روزنامه نگار صنعتی در مقابل روزنامه نگار هنری نداریم، آنچه ما داریم پدیدهای است بنام روزنامه نگاری به معنای عام(journalism) و خود او نیز آن را روز نامه نگاری جهانی Global journalismنامیده است .هر کس در هر جای دنیا این معیارها را رعایت کند روزنامه نگاری درستی انجام داده است و هر کسی رعایت نکند اشتباه کرده است البته منظور دیوید رندال این نیست که ما روزنامهنگارانی اهل اروپا، آسیا یا آفریقا نداریم، یا اینکه روزنامهنگارانی با گرایشات هنری صنعتی و غیره وجود ندارند، بلکه منظور او این است یک روزنامهنگار در هر گرایش و اهل هر جایی که باشد ملزم به رعایت اصول و اخلاق روزنامهنگاری است.
اصول بینالمللی اخلاق حرفهای در روزنامهنگاری درچندین نشست مشورتی طی ۵سال با حضور تعدادی از سازمانهای روزنامهنگاری منطقهای و بینالمللی در سال ۱۹۸۳تصویب شد.
از جمله سازمانهای بین المللی و منطقه ای شرکت کننده در این نشستها سازمان بینالمللی روزنامه نگاران (IOJ)، فدراسیون بینالمللی روزنامهنگاران (IFJ)، اتحادیه کاتولیک بینالمللی مطبوعات (UCIP)، فدراسیون روزنامه نگاران امریکای لاتین (FELAP) ، فدراسیون کارگران مطبوعات امرایکای لاتین (FELATRAP)، فدراسیون روزنامه نگاران عرب (FAJ) ، اتحادیه روزنامه نگاران آفریقا (UAJ) و کنفدراسیون روزنامه نگاران آسیا (CAJ) بودند که اصول بین المللی اخلاق حرفه ای در روزنامه نگاری را تحت عنوان " اصول بین المللی اخلاق حرفه ای در روزنامه نگاری " به تصویب رساندند.
و این خود نشان دهنده این موضوع است که اخلاق روزنامهنگاری چیزی فراتر از مرزهاست، یعنی مرزی برای تعیین حدود اخلاقی در این زمینه وجود ندارد و یک روزنامه نگار خواه در آمریکا باشد خواه در ایران خواه در تهران باشد و خواه در کرمانشاه ملزم به رعایت این اصول است و از آنجایی که یک روزنامه نگار رکن چهارم مردم سالاری است و در خیلی از موارد رابط مردم و دولت و دیگر ارکان جامعه است اگر هر یک از این اصول را نقض کند و اخلاقیات را از کار و حرفه خود حذف نماید مسلما موجب آسیبهای زیادی در جامعه میگردد.
برای مثال اولین ودومین اصل اخلاق حرفهای روزنامهنگاری، حق مردم در دستیابی به اطلاعات و اخبار حقیقی است و این بدان معنی و مفهوم است که مردم حق دارند اطلاعات و اخبار را بدون هیچ کم و کاست و بدور از هر گونه گرایشات و حب و بغضها از سوی رسانهی منتشر کننده دریافت کنند. و متاسفانه امروزه در برخی از رسانهها و خصوصا رسانههای مکتوب به این اصل عمل نمیشود و بعضا دیده میشود که رسانه یا نشریهای به طرفداری از شخص خاصی اقدام به سانسور خبر یا گزارشی مینمایند و چهرهای محبوب از آن شخص را منعکس میسازد و البته عکس این موضوع نیز صادق است یعنی به مقابله با شخصیت، نهاد و یا مجموعهای اقدام به انتشار اخباری میکنند که به واقع صحت ندارد و فقط جهت تخریب شخص، نهاد و یا مجموعهای صورت پذیرفته است.
از دیگر اصول روزنامه نگاری مسوولیت اجتماعی روزنامه نگار است، همانگونه که قبلا نیز گفته شد روزنامه نگاران پل رابطی هستند بین مردم و مسئولین لذا مسئولیت بسیار سنگینی به دوش آنهاست که متاسفانه امروزه به این اخلاق نیز خیلی پرداخته نمیشود و بعضا دیده میشود که یک روزنامه نگار یا خبرنگار از این مسئولیت شانه خالی کرده و در مواجه با مسئولین فقط منافع شخصی خود را در نظر گرفته و با رفتارهایی که نه در شان یک انسان است و نه یک خبرنگار نظر مسئولین را به خود جلب میکند تا راه را برای پیشبرد مقاصدش هموار کند.
اصل بعدی شرافت حرفه ای روزنامه نگار است و بدین معنی است که یک روزنامهنگار حق دارد که کاری را که مخالف با اعتقادات شخصی است انجام ندهد و یا منبع خبر خویش را افشا نکند، البته با توجه به قوانین حاکم امروزه اخبار باید حتما با ذکر منبع منتشر شوند و در ادامه شرافت حرفهای یک روزنامه نگار ایجاب میکند که جهت رفاه خویش جامعه را قربانی نکند و به دارایی های معنوی یک جامعه احترام بگذارد و به اعتقادات افراد آن جامعه از هر دین و مذهب، در هر حرفه و صنف و با هر گرایشی توهین نکند که البته اینهم جای تاسف دارد چرا که برخی از خبرنگاران بی توجه به این اصل و بدون در نظر گرفته شرافت حرفهای روزنامه نگار یا خبرنگار به خود اجازه توهین به هر کسی و از قشری را میهند.
یکی دیگر از مهمترین نکات مورد نظر در اصل شرافت حرفهای روزنامهنگاری پرهیز از سرقت ادبی است که به اختصار " انتحال" نامیده میشود و امروزه روز عدم رعایت این نکته بسیار به چشم میخورد و بعضا دیده میشود که برخی اقدام به اینکار میکنند و با جابجایی چند کلمه اثر دیگری را به نام خود ثبت میکنند.
توجه به اصول بیان شده در منشور اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری بیانگر این است که یک روزنامه نگار همیشه باید به این نکته توجه داشته باشد که اولا اطلاعات را به گونهای منتشر سازد که در دسترس همگان قرار گیرد ثانیا: همیشه از اصل مشورت خصوصا با مخاطبان در کارش استفاده کند و عمل به این اصل میتواند یکی از گزینههای پیشرفت روزنامه نگار محسوب شود و همواره احترام به حریم خصوصی و شوون انسانی را مد نظر داشته باشد. البته حریم خصوصی در برخی از جوامع غربی نیز متفاوت از جامعه ماست و معمولا زندگی خصوصی سیاستمداران و افراد مشهور جامعه مدام زیر ذره بین مردم و برخی از رسانههاست که این در بعضی موارد خوب و در بعضی موارد کار درستی نیست،برای مثال میزان دارییهای مسئولین در ابتدای قبول مسئولیت تا پایان آن یکی از موارد حریم خصوصی محسوب میشود که در بعضی از جوامع این مورد خصوصی در معرض عموم قرار میگیرد و به موجب آن شاید کمتر پیش آید که مسئولی مرتکب به فساد مالی و اختلاسهایی از نوع اختلاس 3000 میلیارد تومانی اتفاق افتاده در کشور ما شود و البته موارد ناخوشایندی نیز از ورود به حریم خصوصی افراد به چشم میخورد که موجب تضعیف شخصیت آن افراد و سقوط یکباره آنها میگردد.
علی ای الحال رعایت حریم خصوصی و شئون انسانی یکی از مهمترین ارکان اخلاق روزنامهگاری خصوصا در ایران است چرا که ما مقتدایی داریم بنام علی (ع) که می فرمایند: » اگر شب کسی را در حال گناه دیدی صبح با همان دید به او نگاه نکن شاید که سحر توبه کرده باشد« و چقدر زیبا و پسندیده است که یک روزنامه نگار از توجه کردن به موارد خصوصی افراد که ضرری را متوجه جامعه نمیکند پرهیز نموده و اقدام به بزرگنمایی کاذب نکنند و در واقع اینگونه موارد را "درشت ننویسند" و از آن به عنوان حربهای برای جلب مخاطب استفاده ننمایند.
و با رعایت احترام به منافع عمومی، منافع عمومی را قربانی منافع خصوصی نکند. برای مثال یک روزنامه نگار با دریافت رشوه از شخص، جناح و... اقدام به پنهانکاری در مورد موضوعی که منافع عموم را به خطر میاندازد نکند.
و در پایان امیدواریم در آینده ای نزدیک شاهد روزنامه نگارانی باشیم که همواره پایبند به اصول اخلاقی این حرفه بوده و روزنامه نگاری را به معنای خاص و به دور از هر گونه آلودگی گسترش دهند.
یادداشت: طیبه قدمی
نظر شما