دومین ابرشهر خشتی جهان در سایه ارگ بم/ قلعه ای در غبار فراموشی

به گزارش خبرنگار مهر، شمال تا جنوب و شرق تا غرب پهنه وسیع کرمان را اگر گذرا هم نگاه کنیم، مقابل دیدگانمان تابلویی ترسیم می کند که نقش و نگار و رنگ و لعاب قالی کرمان تنها ذره ای از زیباییهای آن است. حال تصور کنید که بخواهیم گوشه ای از این زیباییها را کمی عمیق تر توصیف کنیم؛ نمونه اش همین ارگ راین است و شهر راین و مردمان میهمان نواز و آب زلال و آبشار دلربا و هوای مفرح راین و قله پر صلابت هزار راین.

راین نه شهرستان، که بخشی است در جنوب غربی کرمان. از مرکز استان 108 کیلومتر فاصله دارد. آب و هوایش که مثال زدنی است، خلوتی است چهار فصل و بهترین فرصت برای آرام گرفتن روح و دلهایی که گرفتار زندگی پر دود و دم ماشینی شده اند.

ارتفاعات هزارش هم که معروف است؛ بلندترین قله جنوب و چهارمین قله بلند کشور بوده و تنها 12 کیلومتر با راین فاصله دارد. می گویند چون هزار نوع گیاهان مختلف در دامنه این کوه روییده، هزار نامیده شده است. تپه های سرسبز و باغستانها و مزارع و بوستانهای آن هم که جای خود را دارد اما از این ها که بگذریم، فرهنگ و اصالت و خونگرمی ساکنان این منطقه در نوع خود بی همتاست؛ در وصف این جماعت، همین بس که نسلی از مردمانی هستند که دومین بزرگترین بنای خشتی جهان را بر خاک خسیس و زمخت کویری این سرزمین رویانده اند.

آن هم 1400 سال قبل؛ تاریخ می گوید که ارگ راین، دژ فرمانروایی میرزا حسین خان راینی بوده در آن زمانی که نادر شاه افشار و پسر او محمد علی خان در زمان زندیه بر ایران حکمرانی می کردند. زندیه که عمر حکومتش به پایان رسیده، این ارگ شده محلی برای زندگی نوادگان میرزا حسین خان که گویا معروف بوده اند به میرحسینی. در حال حاضر هم در شهر راین و کرمان گروه هایی از خاندان میرحسینی سکونت دارند.

ارگ راین مربعی شکل است و20 هزار متر مربع مساحت دارد. می گویند خواهر کوچکتر ارگ بم است. بعید هم نیست به  رسم همین احترام بزرگتری و کوچکتری بوده که کمتر خود را نمایانده و همچون بم شناخته شده نیست. البته ناگفته نماند این بنای تاریخی، قدمت ارگ بم را ندارد و تاریخ احداث آن به عصر ساسانیان بر می گردد؛ این را پژوهشگران تاریخ گفته اند.
زیباییهای آبشار راین هم که برای خود حکایتها دارد.

راین گفتنی های بسیار دارد. در کرمان و ایران اما، کمتر کسی است از راین حرفی بزند و معلوم نیست در پس این فراموشی، به جز حکایت تلخ و شیرین نجابت ساکنان کویر، چه چیز دیگری نهفته است. بیشتر مردم کرمان، دوست دار آبشار راین هستند و تعطیلات و آخر هفته های خود را کنار این آب و در دل طبیعت راین می گذرانند البته ارگ هم کم خاطرخواهی ندارد؛ اما اینها، همه راین نیست.

یک حس خاص، یک پیوند بی واسطه

در این میان اما برخی هستند که راین را جور دیگر هم دیده اند؛ همچون مهدی محبی کرمانی، وی به جز اینکه نویسنده بوده و از نامداران فرهنگ و ادب کرمان و ایران، پژوهشگر تاریخ مس و معدنکاری باستانی هم هست. او اما نگاه دیگری به راین دارد. محبی کرمانی با بیانی صمیمانه از راینی سخن به میان می آورد که بیشتر کرمانیها از آن خبر دارند و خود را به بی خبری زده اند؛ مرور آن کافی است تا بدانیم این شهر کوچک با تاریخ عظیم خود چه گنجینه ای است که از آن غافل شده ایم.

محبی کرمانی می گوید: راین، شهر ناشناخته ‌ای نیست. حتی اگر آن جا را هم ندیده باشی، یک حس خاصی تو را به راین پیوند می دهد، گویی که سالها در آن جا بوده ای. یک حس قوی آشنایی، چیزی مثل یک اسطوره؛ قنداِشکن قدیمی مفشوی قندی ( در لهجه کرمانی قند شکن را قند اِشکن و سفره پارچه ای که قدیمی ترها قند را درون آن نگهداری می کردند، مفشوی قندی می گویند)، چاقوی بره کشان عاشورا و تفنگ سرپر قدیمی پدر بزرگ … و شاید چیزهای دیگری که یادت نمانده است، تو را بی واسطه به راین پیوند می ‌دهد.

وی به نقل خاطره ای می پردازد و اظهار می دارد: مادرم می گفت که این قند اشکن توی جهیزیه مادرش بوده؛ این قند اشکن راینی است. وقتی هم که توی قندان نقره مهمانخانه، مهمان‌ ها از قندهایی که به یک اندازه شکسته شده بود، تعریف می کردند، مادرم به یادشان می ‌آورد که کار قند اشکن راینی از این حرفها به در (خارج) است و قند مرودشتی را مثل پنیر می برد.

محبی کرمانی می افزاید: چاقوی بره کشان عاشورا هم چیزی مثل یک یادمان مقدس، مثل یک طلسم بود، سالی یک بار مادرم آن را می‌ آورد و با تکریمی خاص آن را از لابه لای حوله ای قدیمی بیرون می‌ آورد و دو دستی به قنبر قصاب می داد؛ یک سنت دیرپای خانوادگی، برای ذبح گوسفندان ظهر عاشورا. قنبر همیشه می گفت که در تمام مملکت کرمان، چاقویی کاری تر از چاقوی راینی نیست، چاقویی با تیغه براق و انحنایی جادویی. چاقویی که می گفت، دسته اش از شاخ آهوست.

وی ادامه می دهد: تفنگ سرپر پدربزرگ را ما ندیده بودیم، حکایت این تفنگ اما همیشه بر سر زبان ها بود. گویی تمام آهوان دشتهای عالم و پلنگان کوهساران را با این تفنگ شکار کرده اند. هر جا که صحبت شکاری پیش می‌آمد، به تفنگ سرپر پدر بزرگ بر می گشت… این تفنگ را به سفارش یکی از سادات خوانین بزرگ راین ساخته بودند و سازنده آن، از این نمونه فقط همین یک تفنگ را ساخته بود.

محبی کرمانی می گوید: راین در کودکی های من، جایی بود با آهوانی فراوان در دشت هایش و مردانی که از شاخ این آهوان دسته چاقو می ‌ساختند، جایی با بازارهایی که به تمامی، بازار آهنگران بود و صدای پتک و سندانی که جز به نیمه شب، هیچ گاه بریده نمی شد، جایی با درختان کهنسال گردو که چوبشان به کار قبضه تفنگ می رفت...

آنچه که محبی کرمانی می گوید، بخشی از خاطرات خیلی از مردم کرمان است.

آخرین رمق های یک صنعت قدیمی

وی اما اظهار می دارد: وقتی برای اولین بار راین را دیدم، هیچ یک از این همه، در آن نبود. "هدایتی" آخرین بازمانده آهنگران قدیمی مرده بود و آنها که مانده بودند بیشتر چیزهای دیگر می ساختند.

این پژوهشگر کرمانی می گوید: تمامی آهوان از دشتهای راین رمیده بودند، آهنگران نه در راسته بازار آهنگری، که در کومه ‌هایی حقیر، در پراکندگی روستایی که حالا دیگر شهر شده بود، نومیدانه از آخرین رمق های یک صنعت قدیمی پاسداری می کردند و گردوان کهنی که به تبر و اره نجاران افتاده بود، دیگر به کار قنداق تفنگ نمی رفت.

وی با بیان اینکه راین در سالهای اخیر شهر مهاجر فرست منطقه شده، از سویی مهاجر پذیر عشایری که سیاه چادرهایشان دیگر از رونق زندگی افتاده، ابراز می دارد: به نظر می رسد بعد از تغییر مناسبات تولیدی و فروپاشی کشاورزی و دامداری منطقه، جریان فرار سرمایه و نیروی کار از راین شدت گرفته و رواج محصولات صنعتی، عملا آهنگری منطقه را که بخش پشتیبان تولید کشاورزی و دامداری بوده، نیز بی رونق کرده است.

لزوم نگاهی جامع به یک ظرفیت گردشگری منحصر بفرد

محبی کرمانی می افزاید: اگر چه هنوز هم بقایای کار تولیدات سنتی آهنی در راین به صورت نیمه جان ادامه دارد، اما به نظر نمی رسد که در صورت ادامه وضع موجود بتوان به بقای آن امیدی بست؛ مگر آن که با تعریف کاربری های جدید و حفظ توسعه فناوری سنتی همچنان این صنعت باستانی و ظریف را برپا نگه داشت.

وی تصریح می کند: فعالیت های سازمان میراث فرهنگی استان در راین و بازسازی ارگ قدیمی راین شاید بتواند به عنوان بخشی از یک فعالیت گسترده تر و نه چندان هماهنگ و سازمان یافته، در تعریف ظرفیت های جدید به عنوان یک پتانسیل گردشگری، رمقی تازه به حیات اقتصادی شهر بدهد، لیکن این امر همچنان مستلزم نگاهی جامع تر و برنامه ریزی شده به امر توسعه راین است؛ تنها در چنین شرایطی است که می توان روحی دوباره به این معبر قدیمی تمدنهای باستانی منطقه داد...

اولین جشنواره در سایه دومین بنای خشتی بزرگ جهان

مسئولین هم البته که این مسایل را خوب می دانند، اخیرا تصمیم گرفتند برای معرفی این شهر و جاذبه هایش که در راس همه آن، ارگ راین قرار دارد، جشنواره ای را در نظر گرفتند؛ اولین جشنواره ارگ تاریخی راین.

به همین منظور، پشت یکی از دیوارهایی که شکوه تاریخ و فرهنگ و تمدن کرمان را روی دستهای خودش بالا گرفته، جمعیت زیادی  دور هم جمع شدند تا این جشنواره را برگزار کنند.

مسئولین هم آمده بودند تا از این فرصت استفاده کرده و از تریبونی که در لابه لای برنامه ها در اختیارشان قرار داده می شد، ظرفیتهای این منطقه را معرفی کرده و گامی برای رونق صنعت گردشگری در کرمان بردارند. از بین سخنرانان، اسماعیل نجار، استاندار کرمان، در این خصوص مفصل صحبت کرد.

اگر چه توقع می رفت به رسم میزبانی، بخشدار راین روی سن برود و دقایقی با مخاطبان و میهمانان این جشنواره صحبت کند اما، این کار را نه او، بلکه فرماندار کرمان انجام داد. البته خبرنگاران پس از مراسم هم نتوانستند به بخشدار راین دسترسی پیدا کنند و گفته هایی را که باید از تریبون جشنواره می گفت، لااقل در گفتگوهای اختصاصی بگوید؛ هر چه باشد سید ابراهیم پاریزی از همه کسانی که آنجا بودند، بهتر می دانست از راین چه بگوید.

به هر روی بهنام سعیدی، فرماندار کرمان، پشت تریبون رفت و بیشتر از ظرفیتها و امکانات موجود در راین سخن به میان آورد؛ فرماندار کرمان با تاکید بر اینکه  این منطقه ظرفیتهای بیشماری دارد، اظهار داشت: اولین کارت شناسایی راین، 65 شهیدی است که ساکنان این منطقه در راه اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی و انقلاب و کشور تقدیم کرده اند.

وی از میهمان نوازی مردم راین نیز  سخن به میان آورد و گفت: در بی نظیر بودن منابع انسانی و نخبگان این منطقه هم همین بس که بیش از 200 شخصیت علمی و فرهنگی و هنری در دامان راین پرورش یافته اند.

فرماندار کرمان به ظرفیتهای گردشگری، کشاورزی و صنعتی راین نیز اشاره کرد و یکی از اهداف این جشنواره را معرفی ظرفیتها و پتانسیلهای این منطقه دانست. سعیدی اظهار داشت: این اقدام در مورد پتانسیلهای گردشگری سایر مناطق شهرستان کرمان از جمله کلوتهای شهداد نیز انجام شده و خوشبختانه دستاوردهای بسیار خوبی نیز به همراه داشته است.

وی ابراز امیدواری کرد که اولین جشنواره ارگ تاریخی راین نیز در رونق منطقه و صنعت توریسم استان کرمان نقش موثری ایفا کند.

تاکید سرپرست میراث بر رونق گردشگری

سخنران بعدی مراسم، هادی ایرانمنش، سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان بود. وی که دو سال است که به عنوان سرپرست فعالیت می کند و اخیرا هم نامه استعفای خود را به میراث فرهنگی کشور ارسال کرده، اما، چندان از این فرصت استفاده نکرد و خیلی مختصر از گردشگری گفت و بر رونق آن تاکید کرد.

بعد از ایرانمنش، استاندار کرمان پشت تریبون رفت. اسماعیل نجار از آن دسته مسئولینی است که همیشه بر رونق صنعت گردشگری تاکید کرده و معتقد است برای حل مشکل اشتغال در کرمان و افزایش درآمد مردم این منطقه، جذب گردشگر بهترین اقدام است.

وی در ابتدا، برگزاری جشنواره ارگ راین را اقدام موثری در معرفی و شناسایی این منطقه دانست و سپس از اهمیت صنعت توریسم سخن گفت.

سهم ناچیز ایران از درآمدهای هنگفت گردشگری

نجار با بیان اینکه اهمیت این صنعت بر کسی پوشیده نیست، اظهار داشت: رونق گردشگری در دهه های اخیر رشد چشمگیری داشته است به گونه ای که در سال 2003 در کل دنیا، 694 میلیون نفر گردشگر داشتیم که درآمد حاصل از آن 600 میلیارد دلار بوده است.

وی افزود: صاحبنظران معتقدند در سالهای آینده این درآمد تا سه برابر افزایش خواهد یافت.

استاندار کرمان این سوال را مطرح کرد که سهم ایران، کرمان و حتی راین از این درآمد هنگفت چه میزان بوده است؟

نجار در پاسخ به این سوال تصریح کرد: سهم ما با وجود برخورداری از قابلیتهای فراوان گردشگری از این صنعت بسیار ناچیز است.

وی سپس به برخی از دلایل این مسئله پرداخت و گفت: یکی از این دلایل، تبلیغات منفی وغیر واقعی است که علیه کشور ما شده است.

زیرساختهای گردشگری فراهم شود

استاندار کرمان با اشاره به ظرفیتهای متعدد کشور در توسعه صنعت توریسم بیان داشت: یکی دیگر از دلایل عدم توسعه این بخش، نبود زیرساختهای لازم در مناطق مختلف گردشگری در کشور و استان است.

وی افزود: به عنوان مثال، در راین، با وجود این ظرفیتهای عظیم، چه امکانات رفاهی از جمله هتل، راه استاندارد و حتی سرویس بهداشتی وجود دارد؟

وی عدم آموزش هتلداران در خصوص روش برخورد با گردشگران و عدم تبلیغات کافی برای معرفی جاذبه های گردشگری را از دیگر دلایل رونق نیافتن صنعت توریسم دانست.

گلایه شدید استاندار کرمان از بی توجهی به میراث فرهنگی

استاندار کرمان سپس از بی توجهی به میراث فرهنگی و آثار تاریخی در استان به شدت گلایه کرد.

نجار با اشاره به شکوه و زیبایی منحربفرد ارگ راین گفت: این ارگ نمونه ای کامل از یک اثر با معماری اسلامی است که 1400 سال قبل ساخته شده، اما چرا ما امروز به این میراث توجه نمی کنیم؟

وی با اشاره به عدم نگهداری آثار باستانی و تاریخی افزود: این آثار، فرهنگ، عزت، تاریخ و زندگی ما است.

نجار گفت: این تفکر غلطی است که ما این املاک را از مردم بخریم و سپس به حال خود رها کنیم؛ بلکه باید امکانات و تسهیلاتی در اختیار مالکان آن قرار دهیم تا آن بنا را بازسازی و مرمت کنند.

روزانه 1000 گردشگر به راین بیاید

استاندار کرمان با بیان اینکه آثار باستانی و میراث تاریخی ما به اندازه منابع نفتی کشور ارزشمند هستند، اظهار داشت: باید کاری انجام دهیم که روزانه حداقل هزار گردشگر از راین و جاذبه های آن دیدن کند.

نجار افزود: کرمان در گذشته برای حضور گردشگران خارجی ممنوعیت داشت که با پیگیری های بنده، این ممنوعیت لغو شده است.

وی گفت: هم اکنون مقرر شده که سهم استان کرمان از کل گردشگران خارجی که به کشور می آید 80 هزار نفر باشد.

آژانسهای مسافرتی حسادت نکنند، رقابت کنند

وی اظهار داشت: آژانسهای مسافرتی باید در این زمینه فعال شوند نه حسادت بلکه با هم رقابت داشته باشند.

استاندار کرمان توسعه اقتصادی، گردش بازار، افزایش تولید، اشتغال زایی و حل معضل بیکاری را از جمله برخی دستاورهای صنعت توریسم دانست و گفت: بسیاری اوقات تنها 30 درصد ظرفیت هتلها اشغال است که آن هم بیشتر میهمانان جشنواره های علمی و همایشها هستند این در حالی است که باید 100 درصد آن اشغال باشد.

نجار همچنین بر رونق صنایع دستی در استان کرمان تاکید کرد و گفت: صنعت چاقوسازی راین نیز باید احیا شود و توسعه یابد.

وی با بیان اینکه شغل، تنها پشت میز نشستن و اداره رفتن نیست، اظهار داشت: از قابلیتهای گردشگری استان کرمان باید به صورت مطلوب بهره گرفت.

به هر حال، فرمانداری و میراث فرهنگی کرمان اولین تجربه برگزاری جشنواره در ارگ راین را کسب کردند و این جشنواره، از محدود برنامه هایی بود که تا حد زیادی رضایت حاضران را در پی داشت.

البته حکایت حضور هنرمندان سینما و تلویزیون در این برنامه ها هنوز هم برای کرمانیها مشخص نشده؛ کرمانیها میهمان نوازند و قدم همه کسانی که به هر منظوری به دیارشان می آیند، بر روی چشمشان جای می دهند اما کاش در حد یک جشنواره و همایش هم که بود، در کنار این چهره های محبوب،کرمانیهای پایتخت نشین را هم به شهرشان می آوردند تا بیش از این، با هنرمندان و نخبه های علمی، فرهنگی، ورزشی و هنری همشهری مان که در کشور حرف زیادی برای گفتن دارند، غریبگی نمی کردیم.

.............................

گزارش: اسما زنگی آبادی