پیروزی محمد مرسی نماینده حزب اخوان‌المسلمین درانتخابات ریاست جمهوری مصر و سفر اخیر وی به ایران برای شرکت در شانزدهمین اجلاس جنبش عدم تعهد آن هم پس از یک قطع رابطه 30 ساله، روابط ایران و مصر را در مقطع حساس و تعیین‌کننده‌ای قرار داده است. به همین منظور گفتگویی با مهدی گلجان انجام دادهایم که در پی میآید.
دکتر مهدی گلجان مدیر عامل بنیاد اندیشه اسلامی و عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس در مورد اینکه در حال حاضر اخوان‌المسلمین به عنوان حزبی که نماینده‌اش در انتخاب ریاست جمهوری به پیروزی رسیده، از چه جایگاهی برخوردار است؟ به خبرنگارمهر گفت: بی‌شک اخوان‌المسلمین را می‌توان یکی از تأثیرگذارترین بازیگران عرصه سیاسی مصر دانست. این گروه که در سال 1928 تأسیس شده، آرمان خود را بر اساس تأسیس یک حکومت اسلامی بنا نهاد، بدین معنا که «شریعت» محور و مبنای هرگونه قانون‌گذاری باشد و نهادهای حکومتی نیز در این چارچوب عمل کنند.
 آمریکایی‌ها هم می‌دانند شرایط مصر بسیار متفاوت از زمان حکومت حسنی مبارک است و دیگر خبری از اعمال نفوذ در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای، استفاده از مصر برای حمایت از رژیم صهیونیستی و... نیست.  |
وی افزود: از 1953 که جمال عبدالناصر پایه‌های سلطنت را در مصر فرو ریخت و جمهوری به وجود آورد، تا امروز مصر فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. انور سادات و حسنی مبارک هر دو پادشاهانی بیش نبودند که به نام جمهوری بر مردم سلطنت می‌کردند؛ اما اخوان توانست انقلابی فراتر از 1953 به وجود آورد و آن پیروزی اسلام‌گرایان بر سلطنت‌طلبان آمریکایی بود. اخوان هم باعث انقلاب شده و هم خود در معرض این انقلاب قرار گرفته؛ یعنی آن‌ها باید برای حفظ جایگاه‌شان باید یک انقلاب در درون خود به وجود آورند و نگذارند تفکرات سلفی، آمریکایی یا اسراییلی از درون یا بیرون آن‌ها را اداره کند. خوشبختانه آن‌ها پس از وقوع انقلاب 25 ژانویه 2011 و نقش‌آفرینی گسترده در فرآیند انقلاب به‌ویژه در رقابت‌های پارلمانی ریاست‌جمهوری، همچنان سیاست خود را پیشبرد حرکتی جهانی و اسلامی می‌دانند و در راه رسیدن به آرمان‌های اسلامی تلاش می‌کنند.
مدیرعامل بنیاد اندیشه اسلامی در مورد اینکه با توجه به جایگاه اخوان‌المسلمین در مصر، فعالیت‌های این حزب چه تاثیری بر آینده این کشور خواهد گذاشت؟ هم اظهارداشت: اخوان‌المسلمین اکنون در خصوص آینده روند سیاسی خود در مصر هم در داخل این کشور و هم در روابط با سایر کشورها به‌ویژه ایالات‌متحده با مسائل گوناگونی دست به گریبان است. در حالی‌که نسل گذشته این جنبش خواهان حفظ نقش اجتماعی اخوان و فعالیت محتاطانه در عرصه سیاسی هستند، نسل جدید به دنبال حضور جدی‌تر در حوزه سیاست هستند و در عمل نیز این را ثابت کردند.
عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس افزود: پس از انقلاب 25 ژانویه، تداوم همکاری نظامی آمریکا با مصر به یک سؤال بزرگ تبدیل شده است. «رابرت دنین» کارشناس مسائل خاورمیانه شورای روابط خارجی آمریکا می‌گوید: ایالات متحده درباره مصر نگرانی‌های زیادی دارد. مصر در جهان عرب از اهمیت زیادی برخوردار است و حوادث آن تاثیر زیادی در منطقه می‌گذارد. ایالات‌متحده در مصر دارای منافع امنیتی است و باید از این منافع اطمینان خاطر داشته باشد؛ اما حقیقت این است که تاثیر و نفوذ ایالات متحده در مصر محدود شده است.
گلجان تصریح کرد: همان‌طور که می‌بینید، خود آمریکایی‌ها هم می‌دانند شرایط مصر بسیار متفاوت از زمان حکومت حسنی مبارک است و دیگر خبری از اعمال نفوذ در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای، استفاده از مصر برای حمایت از رژیم صهیونیستی و... نیست. در مورد مساله فلسطین نیز اخوان‌المسلمین و محمد المرسی، مواضع روشنی اتخاذ کرده‌اند و رییس‌جمهور مصر اعلام کرد که در کنار مردم فلسطین خواهد بود که این موضع‌گیری‌ها با سیاست‌های آمریکا هماهنگ نیست.
|
ایران می‌تواند بهترین متحد اخوان در جهان امروز باشد نه دشمن آن! نکته مهم این است که ایران و مصر، دشمن مشترکی به نام اسراییل دارند؛ آن هم اسراییل به معنی صهیونیسم غاصب. |
عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد:همچنین اخوان‌المسلمین از جمله منتقدان سرسخت عملیات‌های نظامی آمریکا در منطقه و خواستار کاهش همکاری‌های نزدیک نظامی ایالات‌متحده با مصر است. البته نباید فراموش کنیم که اخوانِ جدید برای آمریکا یک هندوانه در بسته است که نه می‌تواند رهایش کند و نه آن را کاملا بپذیرد؛ بنابراین هر دو طرف تمایل دارند با یکدیگر همکاری کنند؛ چراکه هیچ‌یک سودی از رویارویی نظامی و... نمی‌برند.
عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس درمورد اینکه با توجه به سفر اخیر محمد مرسی به ایران به منظور حضور در شانزدهمین دوره اجلاس عدم تعهد، فکر می‌کنید این حضور چه تاثیری بر روابط داخلی و خارجی مصر خواهد گذاشت؟هم عنوان کرد: حضور مرسی در تهران از چند جهت قابل بررسی است. نخست اینکه حضور محمد مرسی رییس‌جمهور مصر در نشست تهران یک اقدام غیرمنتظره پس از بیش از 30 سال قطع روابط دیپلماتیک بین دو طرف بود. من فکر می‌کنم این برای مرسی و حزب آزادی و عدالت اخوان‌المسلمین بسیار مهم است که یک «دوره جدید» را در سیاست خارجی مصر به نمایش بگذارند؛ چراکه سیاست خارجی حسنی مبارک برای بیشتر مصری‌ها غیر قابل قبول بود.
گلجان یادآورشد: عملکرد چندماهه مرسی نشان می‌دهد، وی روزهای سختی در تصمیم‌گیری کلان و اتخاذ مواضع مهم در پیش دارد. «استیون کوک» کارشناس مؤسسه شورای روابط خارجی آمریکا در مصاحبه‌ای در این‌باره می‌گوید اخوان‌المسلمین و مرسی به دنبال تدوین یک سیاست خارجی مستقل از آمریکا هستند و امیدوارند که این اقدام به مصر کمک کند تا بار دیگر نفوذ منطقه‌ای خود را بدست آورد. این کارشناس دوری از واشنگتن را دیگر مشخصه سیاست خارجی جدید مصر برمی‌شمارد.
وی افزود: روابط ایران و مصر در دوران حاکمیت سه دهه‌ای حسنی مبارک، رییس‌جمهور مخلوع مصر دچار بحران و مشکل شد؛ اما به اعتقاد رییس‌جمهور کنونی مصر و اخوان‌المسلمین این روابط و به ویژه روابط دیپلماتیک و استراتژیک با ایران و تمام کشورهای اسلامی در سراسر جهان باید دوباره از سرگرفته شود، چراکه حوزه خلیج فارس از اهمیت زیادی برای مصر برخوردار است.
مدیرعامل بنیاد اندیشه اسلامی در مورد اینکه رابطه اخوان‌المسلمین با ایران را چه طور ارزیابی می‌کنید؟هم ابراز داشت: ایران به دنبال آن است که رابطه‌اش را با اخوان حفظ کند، حتی اگر این رابطه در کمترین حد باشد؛ چراکه دو طرف از قطع این رابطه سودی نمی‌برند. دیالوگ انتقادی که میان ایران و اخوان برقرار شده کمک می‌کند هم رابطه موجود حفظ شود و هم امکان تاثیرگذاری بیشتر بر این حزب در آینده وجود داشته باشد. ایران می‌تواند بهترین متحد اخوان در جهان امروز باشد نه دشمن آن! نکته مهم این است که ایران و مصر، دشمن مشترکی به نام اسراییل دارند؛ آن هم اسراییل به معنی صهیونیسم غاصب.
|
برای مرسی و حزب آزادی و عدالت اخوان‌المسلمین بسیار مهم است که یک «دوره جدید» را در سیاست خارجی مصر به نمایش بگذارند؛ چراکه سیاست خارجی حسنی مبارک برای بیشتر مصری‌ها غیر قابل قبول بود. |
گلجان بیان داشت: البته من به اخوان‌المسلمین حق می‌دهم که محتاط باشد و دست به عصا حرکت کند. این گروه سیاسی اگرچه از سابقه‌ای طولانی برخوردار است اما شاید به جرات بتوان گفت پس از 80 سال کار سیاسی، تازه توانسته به بار بنشیند و در انتخابات اخیر به پیروزی دست یابد. حزب، گروه یا اندیشه‌ای که 80 سال انتظار چنین روزهایی را کشیده، ناگهان دست به اقدامی انقلابی نمی‌زند و از عقل و هوش سیاسی نهایت بهره را می‌برد.
وی درمورد اینکه اخوان‌المسلمین علاوه بر مصر، در دیگر کشورهای عربی نیز پایگاه دارد. عملکرد این حزب را در دیگر کشورها، چه طور دیده‌اید؟هم اظهارداشت: اخوان در هر یک از کشورهای عربی به گونه‌ای خاص عمل می‌کند. یعنی علاوه بر یک استراتژی کلی، رویکردهای منقطه‌ای و محلی نیز دارند. یعنی اخوان در سوریه متفاوت از یمن یا بحرین عمل می‌کند. آن‌ها نه تنها وارد عمل شده و در حوزه‌های سیاسی-اجتماعی فعال هستند؛ بلکه اصل تناسب زمان و مکان را نیز سنجیده و در دستور کار خود قرار داده‌اند؛ به حدی که گاهی مخاطب را دچار نوعی پارادوکس می‌کنند.
عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: موضع‌گیری اخوان و نماینده آن‌ها یعنی محمد مرسی در خصوص سوریه، به شکلی است که آن‌ها بعدها باید به تاریخ عرب، جهان و مردم عرب پاسخگو باشند. نسل بعد اعراب قطعا از اخوان خواهد پرسید که چرا وقتی قدرت داشتی و می‌توانستی معادله سیاسی منطقه را به یک تعادل عادلانه و منطقی برسانی این کار نکردی؟ چرا وقتی مرسی می‌تواند از اصلاحات و سوریه حمایت کند، نمی‌کند و می‌گوید دولت سوریه تحت هر شرایطی باید کنار برود؟ به نظر می‌رسد سوریه به یک تله آفساید برای اخوان‌المسلین تبدیل شده و در ابتدای کار آن‌ها را با یک آزمون مهم تاریخی روبرو ساخته؟ آزمونی که سربلند بیرون آمدن از آن به تامل بیشتری نیاز دارد و اخوان باید مراقب باشد که اسیر منطق حریف نشود. آن‌ها نباید فراموش کنند که دشمنان اسلام همیشه با تفرقه‌افکنی، پیروزی‌های‌شان را رقم زده‌اند.
مدیر عامل بنیاد اندیشه اسلامی درمورد اینکه چرا اخوان‌المسلمین به هیچ راهکاری جز برکناری دولت اسد، رضایت نمی‌دهد؟هم عنوان کرد: به نظر می‌رسد در سوریه بحث بیشتر بر سر مواضع حزب حاکم یعنی حزب بعث و اخوان‌المسلمین است؛ آن هم یک اختلاف ریشه‌دار با قدمتی طولانی. پس از استقلال سوریه از فرانسه، این دو حزب بر سر رسیدن به قدرت با هم رقابت کردند که در پایان حزب بعث به پیروزی رسید. به همین دلیل اخوانی‌ها از همان آغاز کینه این شکست را به دل گرفتند و از دیدگاه آن‌ها، بشار اسد بی اصلاح یا با اصلاح باید برود؛ چون یک بعثی است! مصر و سوریه دو کشور مهم در جهان عرب محسوب می‌شوند و برخلاف دیگر کشورهای عربی که متکی به ذخایر نفت و گاز هستند، همواره با سیاست‌ورزی توانسته‌اند جایگاه خود را در معادلات جهانی و خاورمیانه حفظ کنند. حافظ اسد و عبدالناصر هر دو از همین شیوه استفاده می‌کردند.
|
مرسی قصد انجام کاری را دارد که صدام حسین می‌خواست به شکل دیوانه‌وار و غیرعاقلانه انجام دهد؛ یعنی ایجاد یک اتحادیه عرب قدرتمند و تاثیرگذار. یکی از پیش‌زمینه‌های این اتحادیه، حذف سوریه است. |
گلجان افزود: اخوانی‌ها پس از شکست مقابل حزب بعث، دو گونه مبارزه را علیه بعثی‌ها شکل دادند: مبارزه اصلاح‌طلبانه با مشارکت سیاسی و مبارزه مسلحانه به ویژه با برجسته‌سازی علوی بودن خاندان اسد و تحریک اهل تسنن و حتی طرح ترور حافظ اسد که موجب سرکوب شدید اخوانی‌ها توسط وی شد. کینه‌های تاریخی حزب بعث و اخوان‌المسلمین موجب اختلاف‌های شدید مرسی و بشار اسد است؛ کینه‌هایی که موجب شده مرسی خطر سوریه را بیشتر از اسراییل بداند. در حالی که اخوان‌المسلمین در مقابل کشته شدن مردم سوریه (مخالفان اسد) به شدت واکنش می‌دهد، در مقابل کشتار شیعیان بحرین نه تنها موضع بی‌طرف در پیش نگرفته بلکه آشکارا از حکومت ظالم بحرین پشتیبانی می‌کند.
وی درمورد اینکه مصر همواره به عنوان طلایه‌دار جهان عرب شناخته شده، به نظر شما مصر جدید چه تاثیری بر اتحادیه عرب خواهد گذاشت؟ هم تصریح کرد: جهان عرب به دنبال این است که نوعی اتحادیه عرب نو و تازه‌نفس و با قدرت را سامان دهد، آن هم به رهبری مصر. مصر یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری را در اختیار دارد و همواره یکی از وزنه‌های تاثیرگذار منطقه خاورمیانه، قاره آفریقا و جهان عرب بوده است. قطعا مرسی قصد انجام کاری را دارد که صدام حسین می‌خواست به شکل دیوانه‌وار و غیرعاقلانه انجام دهد؛ یعنی ایجاد یک اتحادیه عرب قدرتمند و تاثیرگذار. اکنون آمریکا به دنبال این است که اتحادیه عرب نو و تازه‌نفس، به جای دشمنی با اسراییل، جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار دهد، به همین دلیل صهیونیست‌ها به شدت به دنبال دامن زدن به پروسه ایران‌هراسی به جای اسراییل‌هراسی هستند.
عضو هیات علمی و مدیرگروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: این پروژه در اتاق‌های فکر آمریکایی-اسراییلی طراحی شده و هزینه سنگینی نیز برای آن صورت گرفته است. یکی از پیش‌زمینه‌های این اتحادیه، حذف سوریه است. استراتژی آمریکا به راه انداختن جنگی میان اتحادیه عرب و ایران است و این کشور برای شکل‌گیری و تعمیق این استراتژی تلاش می‌کند. متاسفانه اتحادیه عرب نمی‌داند که تغییر حکومت در سوریه به نفع اعراب نیست و موضع آن‌ها را در قبال اسراییل ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند. سوریه در حال حاضر بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین دشمن اسراییل پس از ایران است و برای اسراییل شکست سوریه یعنی شکست ایران؛ لذا همه قوای خود و متحدان‌شان را صرف سقوط دولت سوریه کرده است.
مدیرعامل بنیاد اندیشه درمورد اینکه اخوان‌المسلمین به عنوان یک حزب سیاسی با چه موانع داخلی روبرو است؟هم گفت: یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های این گروه حضور فعال در عرصه سیاسی مصر است. تا پیش از حضور حزب عدالت و توسعه در عرصه‌های انتخاباتی با توجه به فضای بدبینی نسبت به اخوان‌المسلمین، امید چندانی به موفقیت این حزب در صحنه سیاسی وجود نداشت. یکی از مهم‌ترین موانع این است که در جهان عرب و خاورمیانه (که ترکیه هم شامل آن است) قانونی نانوشته وجود دارد که احزاب و نیروهای سیاسی که رنگ و بوی مذهبی دارند، نمی‌توانند در عرصه سیاسی فعالیت موفقی داشته باشند.
گلجان افزود: اما اخوان‌المسلمین این سد را شکست و نشان داد با در پیش گرفتن یک رویه هوشمندانه می‌توان در عرصه سیاست حضور موفقی داشت. به عنوان مثال بسیاری رسانه‌های غربی پیش‌بینی می‌کردند اخوان‌المسلمین مانند القاعده عمل کند. در حالی که سیاست اخوان همواره بر اساس سرکوب گروه‌های وابسته به القاعده در مصر بوده است. اتفاقا رهبران القاعده، اخوان‌المسلمین را به دلیل کنار نهادن اصل جهاد و دخالت در روند سیاسی حاکم بر مصر سرزنش می‌کنند. در واقع موفقیت اخوان در به قدرت رسیدن، موجب بی‌اعتباری خط مشی القاعده شده؛ چرا که آن‌ها بر این عقیده‌اند که جهاد تنها راه رسیدن به موفقیت است، در حالی که اخوان از جهاد اجتناب ورزیده و در طول سالیان گذشته همواره سعی کرده از طریق رقابت‌های سیاسی وارد عرصه قدرت شود و اکنون نیز با همین رویه به هدف خود رسیده است.
وی در مورد اینکه پیش بینی شما از آینده این حزب و تاثیرات آن بر معادلات منطقه‌ای چیست؟هم اظهارداشت: همان‌طور که می‌دانید در انتخابات ریاست جمهوری حدود 48 درصد رای، متعلق به کاندیدای نظام قبلی بوده است و 52 درصد به اخوان‌المسلمین تعلق داشت که این میزان تفاوت زیادی ندارد. بنابراین جامعه مصر امروز، جامعه یک‌دستی نیست و این مساله می‌تواند مشکلات بسیار زیادی برای اخوان‌المسلمین ایجاد و آن‌ها را وادار کند، در مواردی برخلاف خواسته‌شان، سیاست‌هایی را در پیش بگیرند که چندان با دیدگاه‌های‌شان به لحاظ ایدئولوژیک هم‌خوانی ندارد.
گلجان تصریح کرد: محمد المرسی نیز خود را رییس‌جمهور تمام گروه‌ها در مذاهب اعلام کرد، بدین معنی که ما 48 درصد باقیمانده را هم پوشش می‌دهیم و چندان نگران نباشید که ما سیاستی را در پیش بگیریم که دیدگاه‌های شما نادیده گرفته نشود. از طرفی آن‌ها با شورای نظامیان مصر روبرو هستند که می‌کوشد با وضع قوانین خودساخته اختیارات رییس‌جمهور را محدود کند. همان‌طور که اشاره کردم اخوانی‌ها در مقابل یک سری پارادوکس‌های سیاسی قرار گرفته‌اند که مهم‌ترین آن‌ها بحران سوریه است. نکته مهم نحوه برخورد اخوان با این پارادوکس است؛ آیا راه‌حل پست مدرنیسم سیاسی است؟ اگر پاسخ مثبت باشد، بایستی گفت فرانسوا لیوتار چه خوب اشاره کرده که پست مدرن عصر تشکیک یا مردن تعاریف منطقی و تن دادن به تعاریف نو در همه زمینه‌ها است؛ از جوراب‌های ژاپنی گرفته، تا مک‌دونالد و موسیقی راک.
وی درپایان افزود: شاید در هیچ دوره‌ای، آینده مصر و اخوان‌المسلمین این چنین به هم گره نخورده بود. اکنون آینده اخوان و به دنبال آن مصر به این بستگی دارد که اخوان‌المسلمین تا چه اندازه بتواند خود را با شرایط داخلی، بین‌الملل و مسایل منطقه خاورمیانه تطبیق دهد.
نظر شما