مساکین شریک بیت المال و اغنیا هستند/ سه اصل توزیع درآمد در اسلام

میر معزی در این نشست گفت: برای توزیع درآمد در اسلام سه اصل داریم: اول، نعمتها برای همه مردم خلق شده و کسی حق ندارد ثروت را در انحصار خودش در آورد. سوره لقمان آیه 20 می فرماید «آیا ندانسته‏اید که خدا آنچه را که در آسمانها و آنچه را که در زمین است مسخر شما ساخته و نعمتهاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است و برخى از مردم در باره خدا بى[آنکه] دانش و رهنمود و کتابى روشن [داشته باشند] به مجادله برمى‏خیزند.» یعنی خداوند نعمت‎هایش را برای مردم همه اعصار قرارداده است. نعمت‎ها هم یعنی همه چیزهایی که انسان نیازهای بدنی و روحی خود را از آنها تأمین می‏کند و از برآورده شدن آنها لذت می‎‏برد. نعمت‎های ظاهری همین درک با حواس پنجگانه مان است و نعمت‎های باطنی آنهایی هستند که با عقل و روح و جان آنها را درک می‎کنیم مثل نعمت عقل یا نعمت ارتباط با خدا.

وی ادامه داد: یا در سوره الرحمن آیه 10 وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ «خداوند زمین را براى مردم نهاد». بنابراین نعمت‏های خدا بی شمارند و برای همگان در همه عصرها است هر کس نعمت خدا را متوجه نظام یا گروه خاصی کند و به انحصار خودش در آورد کاملاً با آموزه‎های اسلامی در تضاد است.

این محقق و پژوهشگر علوم اسلامی تصریح کرد: دوم، اصل کار مفید در اقتصاد است که نشانه منشأ حق در پیدایش سرمایه است. یعنی کار مفید اقتصادی منشأ حق می‏شود. اینکه کار مفید منشأ حق است در اسلام مسلم فرض شده و به بعد از آن بحث شده است. سوره نساء آیه 32 می فرماید «زنهار آنچه را خداوند به [سبب] آن بعضى از شما را بر بعضى [دیگر] برترى داده آرزو مکنید براى مردان از آنچه [به اختیار] کسب کرده‏اند بهره‏اى است و براى زنان [نیز] از آنچه [به اختیار] کسب کرده‏اند بهره‏اى است و از فضل خدا درخواست کنید که خدا به هر چیزى داناست».
 

یعنی مردان و زنان از کاری که می‎کنند بهره‏ای دارند. و یا این آیه و"ان لیس للانسان الا ماسعی" این اصل و مسلم در اسلام گرفته شده که کار موجب بهره و سهم است. پیامبر هم فرمود عملی که انسان با دست انجام می‎دهد از دیگر کارها پاکیزه تر است. یا کسی که از دسترنج خود می‏خورد همانند مجاهد فی سبیل الله است و از عذاب الهی به دور می‏ماند.

 

این استاد دانشگاه تهران افزود: سوم، اصل نیاز است. اینکه نیاز موجب محق شدن از ثروت جامعه می‏شود. البته نیازمندانی که از کار افتاده هستند و قدرت کار کردن را ندارند.از آیات و روایات بر می‏آید که نیازمندان از اموال ثروتمندان و بیت المال حقی دارند و در آنها شریک هستند. سوره ذاریات آیه 19 داریم "وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ" «در اموالشان(اهل تقوا) براى سائل و محروم حقى [معین] بود».در تفسیر المیزان آمده نه اینکه فقط اهل تقوا باید به نیازمندان از اموالشان بدهند و یا کمک کنند بلکه فقرا و مساکین در اموال همه اغنیا شریک هستند ولی اهل تقوا سهم خود را می‎پردازند. آنها هستند که سهم خود را می‏پردازند.

این استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: در اسلام خمس که یک پنجم زیادآورده یکسال است و زکات که یک دهم مال ازخرما و کشمش و جو و چارپایانی مثل گوسفند و گاو و شتر است باید به فقیر و مسکین و ابن السبیل(در راه مانده)داد. البته خمس حق امام و سادات هم هست و باید به مرجع تقلید رجوع کرد. فقیر کسی است که زیر خط متوسط مردم جامعه است و مسکین از فقیر بیچاره تر است و ابن سبیل هم کسی است که در سفری پولش تمام شده یا گم کرده و یا دزدیده‎اند. سوره توبه آیه 60 داریم إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ «صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان [گردآورى و پخش] آن و کسانى که دلشان به دست آورده مى‏شود و در [راه آزادى] بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد [این] به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا داناى حکیم است».

میرمعزی اظهارداشت: "حق معلوم" هم مالی است که مازاد بر خمس و زکات دادن برای انسان می‏ماند و آن را می‏تواند هر اندازه که خواست و به هرکس البته خویشاوندان و آشنایان نیازمند در درجه اول هستند بپردازد. ثروت‏های طبیعی و آنهایی که مالک خصوصی ندارند هم حق بیت المال هستند که فقرا و مساکین در آن شریک هستند.

وی درپایان دو نکته را تذکر داد تذکر اول اینکه فقرا و مساکین و ابن سبیل حق ندارند که حالا که شریک مال اغنیا هستند از اموال بیت المال یا اغنیا بردارند بلکه ولّی این اموال که دولت یا ثروتمندان هستند باید خودشان این مال را بپردازند. تذکر دوم هم این است که فقیران و مساکین و ابن سبیل را به اندازه‏ای که نیازهاشان بر طرف می‎شود باید کمک کرد. نه اینکه می‎شود هر چقدر که خواست به آنها داد باید شأن اجتماعی افراد هم در نظر گرفته شود زیرا افراد در جایگاه و پایگاه‏های اجتماعی مختلف نیازهای از هم متفاوتی دارند. یعنی به نیازمندان به اندازه شأن اجتماعی‏ شان باید داد.