مدیریت در ایران فیزیکی است/ دولتیها "تئاتر درمانی" را حمایت کنند

به گزارش خبرنگار مهر، نقش بازی کردن به صورت تئاتر از زمانهای قدیم و پس از به وجود آمدن تمدن و شهرنشینی وجود داشته  در ابتدا تئاتر به عنوان وسیله ای برای انجام مراسم آداب و سنن خاص به کار می رفت که حدود 400 سال قبل از میلاد مصریان از تئاتر در این موارد بهره می گرفتند.

حرکات موزون، آواز، موسیقی، پانتومیم و شکلهای دیگر نمایشی، یک نیاز بشری برای بیان تئاتر یا سمبولیک، چه از نظر بازیگر و چه دید تماشاگر بوده است بنابراین، عجیب نیست که تئاتر جای خود را به تدریج در موارد خاصی مانند آموزش، تعلیم و تربیت، روان و روان درمانی باز کند و به عنوان محدوده مشخصی تئاتر درمانی مورد قبول قرار گیرد.

تئاتر درمانی توسط "جاکوب لویی مورنو" بنیانگذاری شد، او روانپزشک بود و تلاش خستگی‌ ناپذیر و سرسختانه‌ ای را در جداسازی اصول تئاتر درمانی از اصول روانکاوی به انجام رساند.

تئاتر درمانی یک روش گروه درمانی است و در آن، خصوصیات برجسته شخصیت، ارتباطات بین فردی، تعارضات و کشمکشهای روانی و همچنین اختلالات احساسی و عاطفی توسط روشهای مخصوص نمایش مورد مشاهده و بررسی قرار می گیرند.

در حال حاضر در ایران تعداد اندکی تئاتر درمانگر وجود دارد که پنج نفر از این هنرمندان به شکل شاخص در سطح دانشگاهی فعالیت دارند؛ رسول حق شناس متولد 1362 یکی از این پنج نفر است و در دنیا تنها کسی بوده که با بچه های معلول ذهنی دسته "سندروم داون" تئاتر درمانی را به شکل کاربردی در خیابان و در مقطعی به شیوه عروسکی انجام داده است.

حق شناس در رابطه با سابقه تئاتر درمانی، افتخارات خود و مشکلات سد راه پیشرفت این رشته در ایران با خبرنگار مهر گفتگو کرده که بخش اول آن را می خوانید:

مهر: در رابطه با سوابق کاری خود بگویید.

حق شناس: فعالیت خود را در زمینه هنرهای نمایشی از سال 1377 شروع کرده و تا کنون ادامه داشته و از سال 1384 فعالیت در زمینه تئاتر درمانی را شروع کرده و بازیگر، کارگردان و نویسنده هستم که بیش از 50 اثر صحنه ای و خیابانی و کودک در جشنواره های ملی و بین المللی داشته و مقالات متعدد در مجلات و روزنامه های مختلف در خصوص تئاتر درمانی به چاپ رسانده ام.

در حال حاضر معاون آموزشی آموزشگاه تئاتر اوینار زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر تهران، معاون اجرایی انجمن هنردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدرس کارگاه های تئاتر درمانی در این دانشگاه و دانشگاه های مختلف ایران هستم و تا کنون داور چندین جشنواره ملی و منطقه ای در بخش نمایش و مدرس کارگاه های بازیگری در غالب جشنواره های متعدد بوده ام.

مدرس کارگاه های ارتقای سطح کیفی زندگی برای پرسنل توانبخشی ظفر در سال 1387، کارگاه های ارتقای سطح کیفی زندگی انجمن فلج مغزی "وارنا" در سال 1388 و کارگاه های آشنایی خانواده های دارای فرزند خاص با تئاتر درمانی و مزایای آن بوده ام.

مؤلف کتاب "تئاتر درمانی کاربردی" در دو چاپ در سال 1389 بوده و جوان برتر سال از سوی فرمانداری ورامین در سال 1387، جوان برتر و موفق سال از سوی انجمن صرع ایران در سال 1388، هنرمند منتخب سال از طرف انجمن نمایش در سال  1390 و منتخب مقاله و سخنرانی برتر در زمینه تئاتر درمانی در همایش ملی آشنایی با "سندروم داون" در دانشگاه علوم توانبخشی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1389 شده ام.

چند کارگاه در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی علامه طباطبایی و به طور مستمر کارگاه های آموزشی تئاتر درمانی از بدو تأسیس انجمن هنر درمانی پارسیان در مرکز استعدادهای درخشان دانشگاه علوم پزشکی تهران برپا کرده ام.

کار تئاتر درمانی با افراد معلول ذهنی سندروم داون، جسمی - حرکتی، اوتیسم، ناشنوا، دیرآموز، بردنلاین، معتادین، بیماران دو قطبی، بیماران ضایعه مغزی و دیابتی به مدت هفت سال انجام داده ام.

مهر: آیا تا کنون جوایزی دریافت کرده اید؟

حق شناس: بله، لوح تقدیر ویژه کارگردانی از جشنواره بین المللی تئاتر فجر در سال 1387 برای کارگردانی نمایش خیابانی "آهی سفید"، لوح تقدیر از کانون نمایشهای خیابانی برای کارگردانی نمایش "لطفاً مشغول باشید" در جشنواره بین المللی فجر در سال 1386 و لوح سپاس از خانه هنرمندان ایران در پنجمین جشن هفته جهانی تئاتر برای نمایش خیابانی "لطفاًَ مشغول باشید" در سال  1387 را دریافت کرده ام که این نمایشها توسط معلولان ذهنی دسته سندروم داون اجرا شد.

لوح و دیپلم افتخار برای چهار سال فعالیت در عرصه تئاتر درمانی در نمایش خیابانی از هیئت مدیره خانه هنرمندان ایران در سال 1388 و لوح تقدیر نمایش منتخب تماشاگران از جشنواره بین المللی تئاتر فجر برای نمایش خیابانی "لطفاً مشغول باشید" بهمن 1386را دریافت کرده ام.  

رتبه سوم بازیگری جشنواره تئاتر خیابانی "براده های خورشید" در خرداد سال 1387، رتبه سوم بازیگری جشنواره تئاتر "راه روشن" مشهد در آبان سال1390 و رتبه اول بازیگری به مفهوم مطلق سومین جشنواره تئاتر دفاع مقدس در سال 1388 را دارا هستم.

مهر: در چه زمینه هایی فعالیت داشته اید؟

حق شناس: تئاتر درمانگر هستم، 15 سال فعالیت نمایشی و هفت الی هشت سال است که در زمینه تئاتر درمانی فعالیت دارم، برای اولین بار در دنیا با بچه های معلول ذهنی کار خیابانی انجام داده ام و به عنوان مبتکر تئاتر کاربردی و  تئاتر درمانی در دنیا شناخته شدم و منتخب سخنرانی سال را به دست آورده ام.

برای اولین بار در جهان یک نمایش خیابانی - عروسکی با بچه معلول ذهنی کار کرده ام، و آخرین اثر در زمینه تئاتر "دره گل سرخ و شاهزاده شیردل" بود که از بین 104 کشور و 120 اثر در کنفدراسیون جهانی دانشجویان جهان که در هندوستان برگزار شد و جزو 10 اثر برتر سال 2012 انتخاب شد و در انتخاب نهایی بعد از کار لهستان قرار گرفت.

مهر: در زمینه تئاتر درمانی توضیح دهید.

حق شناس:تئاتر درمانی تعریف ساده اش تلفیق روانشناسی و هنر تئاتر برای رسیدن به درونیات یک اتفاق می شود؛ همه آدمهای دنیا درونی دارند که از طریق تئاتر درمانی می شود، دنیای درونشان را بیرون کشید که همین دنیای درون باعث برخی اختلالات مانند وسواس و مشکلات دیگر می شود.

بچه های معلول یک قسمت قضیه و مردم معمولی قسمت دیگر این قضیه هستند، تئاتر درمانی فقط برای معلولان نیست برای آدمهای وسواسی، نگران، مضطرب و برای کسانی که مشکلات روانی و جسمی دارند، کاربرد دارد.

با بچه های اوتیسم،دیابتی، معتادان و معلولان جسمی حرکتی، معلولان ذهنی، آموزش پذیر، دیرآموز و با تمام طیفها کار کرده ام، حتی با پزشکان کلاس داشته ام، زیرا بحث آرامش روانی قبل از بحث درمانی قرار دارد.

تاریخچه تئاتر درمانی در ایران 20 سال بیشتر عمر ندارد و "حسن حق شناس" متولد شیراز که مدرس دانشگاه بود، وارد کننده آن است و سال 1350 این نظریه را مطرح کرد.

در ایران پنج نفر تئاتر درمانگر و نظریه پرداز شاخص در این زمینه وجود دارد؛ "مجید امرایی" رئیس پیشکسوت هنرهای نمایشی، "منیژه محامدی"، "چیستا یثربی"، "حسن حق شناس" و "رسول حق شناس" که در زمینه تئاتردرمانی کاربردی با معلولان ذهنی برای اولین بار در دنیا و ایران فقط من هستم که این کار را درژانر نمایش خیابانی انجام می دهم.

البته قبل از بنده مجید امرایی نیز در این زمینه فعالیت داشته است ولی به طور اختصاصی با جانبازان اعصاب و روان کار کرده که بیشتر داخل سالن و روی سِن بوده است، اما اینکه در خیابان اختصاصی این کار انجام  شود، برای اولین بار در دنیا و ایران این کار را انجام داده ام.

مهر: در ایران چقدر به تئاتر درمانی پرداخته می شود؟

حق شناس: تنها مکانی که بحث دانشگاهی این موضوع مطرح شده، دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران است که در غالب انجمن هنر درمانی دانشجویی و مراکزی دیگر تدریس می شود.

پیشینه تئاتر درمانی در دنیا برای سال 1921 است که در وین "جاکوب لویی مورنو" این کار را شروع کرد، بعد از جنگ جهانی اول، تعدادی از مجروحین جنگی، درمان بر روی بدنشان جواب نمی داد، مورنو فکر می کرد، باعث این ضعف دارو و جراحت زیاد است که بعد متوجه شد، مشکلات روانی باعث شده که بدن نتواند عکس العمل نشان دهد.

مورنو اول موسیقی و بعد گروه های سیرک را در بیمارستان آورد، کم کم خود بیماران را وارد گروه سیرک کرد که متوجه شد با این کارها سرعت درمان بیشتر می شود و در سال 1927 به عنوان یک نظریه درمانی، علنی این موضوع اعلام کرد.

اکنون آمریکا پیشرو در زمینه هنردرمانی و تئاتردرمانی بوده و انگلستان کشور دومی است که در این زمینه خوب کار می کند، در آسیا نیز سنگاپور و اندونزی بسیار خوب کار می کنند که دانشگاه و کنگره هنردرمانی دارند اما در ایران متأسفانه این موضوع خوب جا نیفتاده است.

در سال 1385 در شهرستان پیشوا که آن موقع بخشی از ورامین بود، با بچه های معلول جسمی - حرکتی شروع به کار کردم؛ با بچه های معلول جسمی مرکز موسی بن جعفر(ع) پیشوا سه ماه کار شد ولی به دلیل اینکه فضا ناشناخته بود، ادامه ندادند و به عبارتی این کار را مطربی می خواندند قبل از اینکه درمان بدانند.

بعد از آن در کانون خیریه "سندرم داون" ایران در میدان توحید شروع به کار کردم، شش الی هفت سال است، فعالیت دارم که استقبال خوبی از این کار شد و موفق بوده ایم.

سال 86 در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر برای اولین بار در دنیا با بچه های دسته ذهنی "سندرم داون" اولین نمایش را با نام "لطفا مشغول باشید" کار کردم که اولین نمایش خیابانی دنیا بود و نمایش منتخب از دید تماشاگران انتخاب شد.

سال 87 نمایش "آهی سفید" کار شد که در بخش مسابقه، جایزه کارگردانی فجر و دیپلم افتخار خانه هنرمندان را گرفت و از بازیگر زن این تئاتر نیز تقدیر شد و در سال سوم نمایش "فرشته ها می آیند" جایزه بازیگری زن را گرفت، یعنی اولین معلول ذهنی زن دنیا، جایزه بازیگری از یک فستیوال را گرفت و بازیگر این تئاتر، بازیگر فیلم طلا و مس "آیدا عادل پور" بود.

بعد از آن در بحث آموزش بیشتر کار کردم؛ چون معتقدم یک حق شناس بودم، با 20 شاگرد و با خود فکر کردم که اگر خود را به 20 حق شناس تبدیل کنم، شاگردانم 400 نفر می شوند، برای همین وارد بحث آموزش شدم و اولین کتاب را نوشتم که بیشتر تجربیاتم در آن کتاب بیان شده تا بتوانم منبعی برای دانشجویان ایجاد کنم.

مهر: برای توسعه تئاتر درمانی چه کارهایی انجام داده اید؟

حق شناس: طرحها و نامه ها را داده و کارگاه را طراحی کرده ام و به مشهد و هر دانشگاهی این پیشنهاد را فرستادیم؛ به انجمن فرزندان استثنایی ایران، دکتر کاظمی که یکی از روانشناسان برتر است، مراجعه و بحث را مطرح کرده، گفت "طرح را بفرست، بعد تماس می گیریم" ولی الان چهار ماه است که طرح را فرستاده ام ولی هیچ خبری نیست.

به بچه های تئاتر پیشنهاد دادم که به صورت رایگان کارگاه را برای آنها تأسیس می کنم ولی اگر خواستید تئاتر کار کنید با این المانها کار کنید.

پیگیریهای خود را انجام داده ایم ولی به خاطر اینکه تریبون و رسانه موجود نیست یعنی اینکه هر هفته گزارشی از کار ارائه، موج و عکسی ایجاد یا مصاحبه ای با خانواده ها شود، وجود ندارد، نمی توان کار را به درستی انجام داد.

یکی از خانواده های معلولان در تلویزیون مصاحبه کرد و بعد از آن پنج نفر به کلینیک مراجعه کردند که این قدرت رسانه را نشان می دهد؛ مدیر رسانه ای موجود نیست، انجمن هنردرمانی نیاز به مدیر رسانه ای دارد، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد ورامین خبر را در سایت ایران تئاتر دید ولی عکس العملی نشان نداد، هیچ انتظاری ندارم، چون نه پول و حقوق می گیریم و جوایز و لوح تقدیر هم گرفته ام که اسم جهانی دارم اما گاهی اوقات آدم احساس می کند که له می شود که این حرفها را می گویند.

آدمی که دنبال تئاتر بوده و خودش تئاتری است، چرا به این قضیه عکس العمل نشان نمی دهد؟ نامه دانشگاه یک ماه در برد فرهنگسرا بود، تمام بچه های تئاتری، تبریک گفتند که بیشتر از آنها بر نمی آمد، ولی آن کسی که بیشتر می تواند کاری انجام دهد، چرا کاری نمی کند؟ و حتی تماس نمی گیرد.

افشین خورشید باختری داور و مدرس دانشگاه است و تا وقتی این خبر را شنید، مرا به رادیو صدای آشنا دعوت کرد، چهار هفته با من مصاحبه داشت و از کودکی ام تا سن کنونی ام مصاحبه کرد.

مهر: شما از پتانسیلهای موجود استفاده نکرده اید!

حق شناس: دنبال اسم نیستم چون به "تعز من تشاء و تذل من تشاء" اعتقاد دارم و خدا هر کس را بخواهد عزیز و آن کس را که بخواهد ذلیل می کند، چون آنچه که می خواستم را دارم و مشکلی وجود ندارد.

می خواهم این اتفاق بیفتد و این آموزشی که به آن اعتقاد دارم کشوری شود، اکنون که در دانشگاه دو جلسه هفت ساعته کارگاه تشکیل می دهم، این دو جلسه را در یکهزار مرکز ایران بروم، از این یکهزار مرکز، یکصد مرکز موج و انگیزه ایجاد کند، می توان دو هزار بچه معلول را تحت نظر گرفت.

مهر: در رابطه با توقعاتتان از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بگویید.

حق شناس: خود را یک معلم می دانم، ایده ای که همیشه دنبالش بوده و هستم، حتی اگر هر کاری کنم این ایده از اولویتهایم بوده؛ اگر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی خواهد هزینه کند، مشکلی نیست، راه و مسیر را مهیا کند، مانند دیگر اداره ارشادها که مربیهای خود را به جاهای مختلفی می فرستند، ارشاد نامه نگاری و حمایتش را انجام دهد که چنین استاد و کارگاهی وجود دارد، باقی کار را انجام می دهیم.

حدود 170 فرهنگسرا فعال در کل کشور وجود دارد که زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد یا شهرداری است یا مثلاً دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی می تواند در سراسر دانشگاه ها این کارگاه را تأسیس کند و هیچ هزینه ای نمی خواهد، پرداخت کنند، چون خود شرکت کنندگان هزینه را می پردازند؛ مانند کانون "سندرم داون" که خانواده ها حق الدرمان را می دهند.

بیمارستان و مراکز درمانی بسیاری در ایران بوده که حدود پنج هزار مرکز توانبخشی در کل ایران است؛ بهزیستی برای این کار هیچ پولی پرداخت نکند، فقط رایزنیهای لازم را انجام دهد.

بهزیستی اگر پنج هزار مرکز در دو جلسه کارگاهی، برای 20 دانشجو در هر مرکز معرفی کند و هر دانشجو هزینه را بپردازد، هم یک بیزینس انجام شده و هم این کار گسترش می یابد که هدف بزرگی است. 

متأسفانه در ایران فقط  به فیزیک اشخاص توجه می شود و مدیریتی فیزیکی دارند اما واقعیت این است که روح انسانها بیشتر از فیزیکشان اهمیت دارد؛ ارگانهای دولتی باید تئاتر درمانی را حمایت  کنند و نیازی به پرداخت بودجه نیست؛ از اداره فرهنگ و ارشاد، بهزیستی و دولت این انتظار را دارم، ادارات دولتی نمی خواهد بودجه ای بپردازند، فقط حمایت کنند چون خود کار تئاتر درمانی بودجه ساز است.

مهر: فکر می کنید چه میزان اشتغالزایی انجام شود؟

حق شناس: ایده ام این است که 20 تئاتر درمانگر در هر مرکز تربیت کنم و در حال حاضر در دانشگاه تهران که چند جلسه تدریس کرده ام و پنج نفر به طور مستقیم وارد مباحث تئاتر درمانگری شده اند.

اگر بتوان در کل مراکزی که موجود است، مانند مراکز بهزیستی، دانشگاهی و فرهنگی این کارگاه را تأسیس کرد در طول یک سال فکر می کنم، سه هزار تئاتر درمانگر مستقیم خواهیم داشت.

مهر: این تعداد تئاتر درمانگر چقدر از لحظ روانی در اجتماع می توانند تأثیر داشته باشند؟

حق شناس: وقتی برای اولین بار اجرا داشتیم، چروک کنار چشم خانواده ها باز شد و لبخندها آمد، دو اتفاق افتاد؛ یکی خانواده به بچه اعتماد کرد و بچه به خود اعتماد کرد، دوم اینکه جامعه به معلولان اعتماد کرد.

مهر: این در بحث معلولان است؛ در اجتماع چگونه بوده است؟

حق شناس: اگر این سه هزار نفر بتوانند به 60 هزار نفر خدمات دهند از نظر کمی و کیفی 60 هزار نفر ساعت، امنیت روانی، 60 هزار نفر ساعت امنیت اجتماعی و 60 هزار نفر ساعت پتانسیل بالقوه شان را به بالفعل تبدیل کرده ایم که می توانند کارهای دیگری انجام دهند و شغل انتخاب کنند یا اجتماع می تواند به این افراد کار دهد.

اگر 200 هزار نفر معلول ذهنی در کل ایران داشته باشیم، 200 هزار نفر نیروی کار بالقوه داریم؛ پاکت سازی و بسته بندی محصولات، کارهایست که بچه ها می توانند انجام دهند، معرق و تابلوسازی همه بالقوه است و کافیست به اجتماع بگوییم که اینها می توانند کار کنند و ناخودآگاه به بالفعل تبدیل می شوند.

کلاسی داریم که معلولان معرق کار می کنند و تابلوهای 700 و 800 هزار تومانی می سازند که هم  برای مربی و هم برای بچه ها، اشتغال محسوب می شود.

تئاتر درمانی موج بسیار عالی ایجاد می کند چراکه در دنیا 80 سال عمر دارد و برای یک قضیه آکادمیک دانشگاه ایجاد شده است که این تأثیر بسزایی دارد.

مهر: در کدام کشورها دانشگاه ایجاد شده است؟

حق شناس:در آمریکا دانشگاه هنر درمانی وجود دارد که یکی از رشته هایش تئاتر درمانی تخصصی است، در انگلستان دانشگاهی هست و خود دانشگاه کمبریج واحدی به نام هنر درمانی دارد که در دانشگاه معلولان ذهنی با دانشجویان زندگی می کنند و با هم به کلاس می روند.

ادامه دارد....

گفتگو: علیرضا مهدی زاده/ عکس: مریم نادری