سید عبدالعظیم امیر شاه کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به بناهای تاریخی موجود در ایران که از گذشتگان بر جای مانده و اینکه ایران کشوری زلزله خیز است، افزود: سیستم های سازه ای بسیار مشخص در بناهای تاریخی ایران باعث عملکرد نرم، پیوسته و پایدار آنها شده که برای آن می توان دیوار اصطکاکی (میراگری) تخت جمشید و بنای تله تخت در پاسارگاد، طرح پی و پیوستگی اجزاء گنبد سلطانیه، سبکی و یکپارچگی در ارگ بم قبل از مرمت، کاربندی ها مساجد و بازارها را یادکرد.
طرح پی و پیوستگی اجزاء در مهندسی دینامیکی هیچ یک از بناهای تاریخی ایران توسط میراث فرهنگی تجزیه و تحلیل سازهای نشده است
این استاد دانشگاه امیرکبیر در ادامه تصریح کرد: کاربندی های موجود در سقف ها (نرمی و پیوستگی و انرژی پذیری)، از سرمایه های بزرگ و با ارزش مهندسی و دینامیکی ایران است که البته هیچکدام از بناهای تاریخی توسط میراث فرهنگی تجزیه و تحلیل سازه ای نشده اند.
سیستم روش های استهلاک تکان و انرژی زلزله بهترین موضوع ثبت جهانی یونسکو است
وی ادامه داد: این موضوع در حالی است که سیستم روش های استهلاک تکان زلزله، مستند در آنها، می تواند از بهترین موضوع برای ثبت جهانی در یونسکو باشد.
شاه کرمی در رابطه با رسم منحنی تکامل مهندسی زلزله از روی نقاط معین در طول حیات طبیعت، گفت: با توجه به زمان طولانی تکرار زلزله و خسارات ناشی از آن، هر زمان و مکان (نقطة) زلزله، بسیار با ارزش هستند، باید در طرح کلی قرار گیرند تا مهندسی زلزلة ایران مانند مهندسی مندرج در بناهای تاریخی دو باره شکل بگیرد.
وی اظهار داشت: کل کاربندها، آرایش و چیدمان آجرها در طاق ها و سقف ها، پای گنبدها و گنبدها، پی های صندوقه ای، سقف های صندوقه ای(سبک سازی و نرمی)، نرم تراشی در اتصالات اصطکاکی سنگها (نرم سازی) از موضوعهای نرم افزار دار ( طرح ) زلزله ایران هستند که در سه موضوع نرمی (ضربه پذیری و جذب انرژی)، پیوستگی و سبک سازی بنا متجلی شدهاند.
دیوار نرم و پیوسته تخت جمشید، مقاوم در برابر زلزله اجزاء سخت ولی ترکیب نرم
این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه برای ارائه طرح مهندسی زلزله ایران دو منبع بسیار غنی وجود دارد بیان کرد: حاصل بازخوانی زلزله های بسیار زیاد و مخرب سالهای اخیر ( بم، رودبار، طبس،...) و مطالعه بناهای تاریخی ماندگار در مناطق زلزله خیز از جمله این منابع است.
شاه کرمی با بیان اینکه ای کاش، هستی زبانی داشت گفت: زبان هستی، زبان وحی و زبان خداست در فرآیند و در واقع اثر زلزله پرده بردار مهندسی طبیعت و توان انسان است. ظرافت قوانین مستقر و مستتر شده در طبیعت که زلزله جزء آنهاست برای این است که انسان زندگی کند.
خرابی، میوه تلخ و نرسیده مهندسی است/ ضعف شناخت و مهندسی های غیر متعهدانه جان می گیرد
این متخصص سازه و ژئوفیزیک افزود: خرابی، میوه تلخ و نرسیده مهندسی است و زلزله جانها را نمی گیرد بلکه نخواندن تاریخ، ضعف شناخت و مهندسی های غیر متعهدانه جانها را می گیرد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه واقعیت زلزله (مهندسی زلزله) بین انسان و طبیعت مشخص می شود، گفت: اگر بدانیم زلزله از حلقه های چرخه محیط زیستی زمین است، و در مسیر کوهزایی و پستی و بلندی سازی که موجب بارش و جاری شدن آب است و به عنوان بخشی از مهندسی پوسته حیات دار زمین است، آن وقت لزوم مطالعه زلزله در قانون طبیعت و جمع آوری تجربه ها روشن می شود.
با تسخیر علمی طبیعت میتوان در کنار آن زیست
امیر شاه کرمی گفت: با تسخیر علمی طبیعت و آشنایی با مهندسی آن، می توان در کنار آن زیست و از آن بهره برد ولی باید با علم و مهندسی آن‌را مهار کرد، مثل مهار سیل مخرب، سد و بهره گیری از آن برای آبادانی و یا تجربه چتر و لباس بارانی .... . چنانچه در قدیم در بناهای تاریخی بام ها را به خوبی و مهندسی در مقابل بارش و باران ایزوله کرده اند، همان بناها را در پی ها برای زلزله ایزولاسیون نموده اند مثل خانه های تاریخی گیلان و تخت جمشید و کاروانسراها.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه سخنان خود یادآور شد: با مطالعه بناهای تاریخی، انتخاب محل استقرار شهرها ساخت و سازها (شهرها) و متون تاریخی، مشخص می شود که این مهم در مهندسی تاریخی ایران راه حل داشته است.
دتایل های اجرایی تخت جمشید، پاسارگاد و انتخاب محل اصفهان شواهد ارزشمند مهندسی ایران است
امیر شاه کرمی گفت: دتایل های اجرایی تخت جمشید و پاسارگاد (تله تخت)، انتخاب محل شهراصفهان شواهد ارزشمند مهندسی ایران است و سیستم های سازه ای و دتایل های اجرایی بناهای تاریخی گنجهای پنهان مهندسی زلزله است که تا بر آنها استوار نگردیم، بنای مهندسی پایدار نمی گردد.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک افزود: پوسته زمین به صورت مستمر و با سرعت بسیار کم در حال جابجایی و تغییراست (مثل حرکت قاره ها). مثلاً بوشهر 23 میلیمتر در سال به بندر انزلی نزدیک می شود که این حرکت باعث متمرکز شدن تنش و کرنش (فشار و فشردگی) در درزهای پوسته ی سخت می شود.
چیدمان پیوسته، نرم و سبک در طاق ها در مسجد جامع اصفهان، انرژی پذیر و شکل پذیر و نرم در مقابل زلزله
وی تصریح کرد: زمانی که تمرکز تنش یا کرنش به حد اشباع (حد خرابی) رسید، این ناحیه از گسل یکباره شکسته می شود و در اطراف آن لرزش یا زلزله تولید می شود. پس زلزله کمّی است و تحلیلی قابل درک است.
امیر شاه کرمی در ادامه گفتگوی خود با خبرنگار مهر اظهار داشت: هر بنای تاریخی منظرهای مختلفی دارد و عمدتاً به لحاظ مفهومی سه منظر را شامل می شود، که ادبیات هریک متفاوت است. این سه منظر به ترتیب حضور عبارتند از:1- مهندسی 2- معماری و کاربری 3- هنر و زیبایی و نمادی
وی تصریح کرد: زلزله مهندسی اندرکنش سازه وزمین است و مطالعه در بنای تاریخی توسط این گروه متخصص باید انجام گیرد.
استخراج مهندسی زلزله از منارجنبان یک دانشگاه است
این متخصص سازه و ژئوفیزیک استخراج مهندسی زلزله از منارجنبان را بعنوان یک دانشگاه مهندسی زلزله می داند چنانچه منظر معماری یا کاربری بنا که شامل نور، ابعاد، اطاقها، چیدمان و ارتباط فضاها، بازشوها و ارتفاع سقف ها، جریان هوا و غیره، متناسب با بهره برداری و خصوصیات انسان است و منظر هنری یا زیبایی و نمادین بودن را ویژگی هر بنای تاریخی برشمرد که در رابطه با مهندسی زلزله باید به آن توجه شود.
دانشگاه مهندسی زلزله ایران
این استاد دانشگاه امیر کبیر در ادامه تصریح کرد: منظر مهندسی بنا در دو شاخه تاسیسات و سازه ظهور دارد. امیر شاه کرمی گفت: ادبیات مهندسی سازهای بنا، محورهای علمی و قوانین طبیعت را دارد و تناسبهای انسانی مانند دو منظر معماری و هنر در آن قرار نمی گیرند و برعکس تمام علوم و داشتههای این بخش (علوم طبیعی و تجربه های آفریده و پرورده خود انسان ) ابزارهای کارآمدی هستند که در اختیار انسان است و در واقع تحلیل ارتباط زلزله و بنا در این بخش لحاظ می شود.
مهندسی زلزله در گذشته ایران یک نیاز مستمر بود که درخت آن پرورانده می‌شد
این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه گفت: مهندسی زلزله با این مفاهیم، در گذشته مهندسی ایران به شکل یک نیاز مستمر بوده و بصورت یک درخت (مهندسی سازه)، کاشت، آبیاری و پرورانده شده است. میوه های این درخت در دتایل های اجرایی، پی ها ، دیوارها و سقف های بناهای تاریخی نمایان و قابل بهره برداری و کشت مجدد هستند.
چراغ مهندسی زلزله در بناهای تاریخی ایران منتظر روشن شدن است
امیر شاه کرمی تصریح کرد: این مهم در بناهایی مثل تخت جمشید، پاسارگاد، و مساجد به صورت چراغهای خاموش منتظر روشن شدن و بهره برداری هستند.
وی افزود: آنچه باید در این میان روشن شود عبارت است از اینکه چه زمانی بهترین موقع مطالعه و تصمیم گیری و اجرا، است، روش مطالعه، ارزش تقسیم بندی، سلسه مراتب مطالعه و روش نتیجه گیری کدام است.
این متخصص سازه و زئوفیزیک گفت: موقع طراحی و ساخت یک مسئله را دین و حل کردن یک هزینه دارد، بعد از ساخت اصلاحات (مقاوم سازی) هزینه دیگر و بعد از بروز حادثه هزینه جبران و حل مسئله هزینه متفاوت (قانون پنجها) لذا باید دیدکدام بهتر است.
امیر شاه کرمی شناخت اندوخته‌های تجربه شده و اینکه چگونه می توان آنها را پیوسته سازی و مورد بهره برداری قرار داد را نیز از دیگر نکاتی دانست که باید به آن توجه شود و گفت: روشهای پیشبینی برآورد و طرح زلزلهای بناها، مقاوم سازی با استفاده از تجربه های ایران (بناهای موجود) و مهندسی تحلیلی با چه چیدمانی تنظیم شود از دیگر نکاتی است که باید از بناهای تاریخی آموخت.
این متخصص سازه و ژئوفیزیک تصریح کرد: با مطالعه بناهای تاریخی میتوان دریافت مشکلات و آسیب نگاری مهندسی زلزله فعلی کدام است.
بناهای تاریخی واقع در حوزه زلزله دارای پی‌هایی با خاصیت سر خوردگی (iso iation) است
امیر شاه کرمی گفت: در تجربه مهندسی زلزله ایران، بناهای در حوزه زلزله، دارای پی هایی با خاصیت سر خوردگی و میراگر زلزله هستند (مثل بناهای تاریخی گیلان و تخت جمشید و کاروانسراها)، ستونها با دیوار نرم و انعطافپذیر میشوند، سقفها سبک و وابسته به دیوار میشوند (مثل قلعه فلک الافلاک و کاربندی های مساجد).
دیوار بلند نرم و پیوسته تخت جمشید، مقاوم در برابر زلزله
تجربه مهندسی زلزله و پایدارسازی در میان گذشتگان عادتی عمیق است
وی تصریح کرد: تجربه ها در پی حوادث و نیازها به وجود می آیند و کهن بودن سرزمین و پیشینه زندگی در ایران و زلزله خیز بودن سرزمین از سوی دیگر، حاکی از آن است که تجربه مهندسی زلزله یعنی پایدار سازی و مقاوم سازی، باید در ایران عادت و عمیق باشد چنانچه بناهای تاریخی ماندگار هم مؤید این مفهوم هستند.
امیر شاه کرمی تصریح کرد: باید مقدم بر ترجمه کتابها و آیین نامه های سایر نقاط جهان که تجربه کمتری دارند از بناهای تاریخی الهام گرفت.
امیر شاه کرمی گفت: آیین های بناهای ایران مثل طاق های گهواره ای، گنبد، اتصالات اصطکاکی در دیوارها و ستونهای تخت جمشید و پی های میراگر، سقف های صندوقه ای در ارگ بم و مسجد گوهرشاد، فیل گوشها (مثلثهای فضایی)، کاربندی ها، چیدمانهای آجر در مساجد و دیگر بناهای تاریخی از این منظر دارای اهمیتی بسیار است و می توانند در طراحی نه در محاسبات چراغ های هدایت باشند.
پوشش نرم ، پیوسته و سبک سقف های ایران (عصاره ی مهندسی زلزله)
این متخصص سازه و ژئوفیزیک تصریح کرد: آیین های نرم سازی، پیوستگی و مقاوم سازی در مقام مقابله با بخش تخریبی زلزله است و همچون باران یک امر طبیعی در قانون بقاء محیط زیست است که هم بخش مفید و هم بخش تخریبی دارد و باید مانند باران با ابزار و تجهیزات، بخش تخریبی، آن را مهار کرد ( مثل چتر و لباس بارانی و سقف خانه ها ..).
این استاد دانشگاه زلزله، نرمی و پیوسته سازی تمام اجزاء و تکرار اجزاء (کثرت در وحدت)، پی های لغزان و سبک سازی، با مصالح دارای باربری زیاد (مقاومت بالا) ولی نرم (تغییرشکل و انعطاف پذیری بالا) را از آوردهای تجربه دشت بیکران مهندسی ظریف ایران دانست.
در زمان دخالت در بناهای تاریخی باید ادب مهندسی آنها را رعایت شود
وی گفت: در زمان دخالت در بناهای تاریخی باید ادب مهندسی آنها را رعایت و با احترام وارد شد و ناشیانه و غیر اصولی دخالت نداشت چرا که اگر این اصل رعایت نشود همان خطاهای اتفاق افتاده در ارگ بم، ممکن است تکرار شود.
مهندسی زلزله در بناهای امروزی ایران امری تشریفاتی است، در گذشته یک باور بود
امیر شاه کرمی گفت: خطا شناسی در مهندسی زلزله، عادت به نوشتن حال و خواندن خسارات و تدابیر گذشته (دیگران کاشتند و ما خوردیم ما بکاریم تا دیگران بخورند) لازمه مهندسی است که باید با گذشته شناسی (تجربه و خطا)، تاکامل نشدن روش مهندسی تحلیلی به دنبال مهندسی گذشته در بناهای تاریخی بود.
منار جنبان: پیوستگی اجزا، نرمی و سبکی
این متخصص سازه و ژئوفیزیک در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه، در شرایط مهندسی فعلی ایران بر خلاف مهندسی گذشته، متأسفانه زلزله در بناهای امروزی به صورت تشریفاتی و در حاشیه است و مانند گذشته آیینی و باوری نیست، گفت مصالح شناسی و فرم و هندسه شناسی با شرایط زمین و اقلیم ایران باید شکل بگیرد و از آنجا طرح سیستم سازه ای مناسب با زمین (توپوگرافی و زمین شناسی و آب زیر زمینی و روش و کنترل ساخت) تعریف می شود و بر باور مهندسی می رسد.
مهندسی ناآشنای امروزی، ارگ بم را خراب کرد
امیر شاه کرمی در این بخش از گفتگوی خود تصریح کرد: لازم به ذکر است که کلیه بخش هایی که در ارگ بم صدمه دید، بخش های مرمت شده و مقاوم سازی شده با مهندسی جدید و نا آَشنا با مهندسی قدیم بود.
وی گفت: باید توجه داشت که هنگام زلزله همه عناصر موجود با باری ثقلی مرده قائم و ثابت، تبدیل به بار زنده، افقی و عمود بر ستونها و متغیر خواهند شد. تمام اجزاء مرده فعال می شوند و بنا، به صورت هماهنگ تحت تأثیر همه اجزا قرار میگیرد و خرابی در اولین مکانیزم ممکن، پیش می آید و به سایر قسمت ها سرایت میکند.
امیر شاه کرمی یادآور شد: مشکلی که در سازه های جدید وجود دارد این است که بر خلاف مهندسی گذشته تفکیک سیستم سازه و اجزء معماری و پر کننده است در صورتی که در هنگام زلزله همه اجزاء بار و باربر می شوند و پیوستگی را باید از بناهای تاریخی (مثل منار جنبان) آموخت.
.....................
گفتگو: محمد قاسمی
نظر شما