آيين هاي نوروز در خراسان شمالي/ رسید موکب نوروز و چشم فتنه غنود

به گزارش خبرنگار مهر، برخي از آيين هاي پيش از فرا رسيدن نوروز نظير سمنوپزون، خانه تكاني، چهارشنبه سوري، سبزه عيد و ... با صفا و صميمت خاصي در خراسان شمالي برگزار مي شود كه شرح آنها در قسمت اول اين گزارش گذشت.

در اين بخش تعدادي ديگر از آيين هاي نوروزي متداول در خراسان شمالي معرفي مي شود.

مراسم کوزه شکنی

در سال هاي دور مراسم كوزه شكني يكي از آيين هاي دائمي در تمامي نقاط خراسان شمالي محسوب مي شد اما در حال حاضر این آئین سنتی تنها در بعضی از روستاهاي استان متداول است؛ اين رسم با اين كيفيت برگزار مي شود كه کوزه اي را مقداری آب می کنند و گاهی سکه پول هم درونش می اندازند، بعد از بلندترین نقطه منزل که معمولا پشت بام ها است، توسط یکی از اعضا خانواده که معمولا پسرهای خانواده هستند به پایین پرت شده و کوزه شكسته مي شود و آب آن پاشيده می شود.

در گذشته شکستن کوزه را به عنوان نشانه آلودگی ها و اندوه های یکساله، واجب می دانستند و علاوه بر شكستن كوزه آلودگي ها، خانواده ها ظرفهای مسی خود را كه بر اثر مصرف طی یکسال سرخ شده بود را به مسگرها می دادند و سفید می کردند، البته مراسم کوزه شکنی حالا ديگر خیلی کمرنگ شده و یا كاملا از بین رفته است.

کلوچه پختن

پختن کلوچه عیدی از آيين هاي بسیار خوب و باشکوه مردم خراسان شمالي پيش از فرا رسيدن نوروز است که تمام اعضای خانواده بخصوص خانم ها در آن مشاركت مي كنند، در اين آيين اعضاي خانواده با همکاری هم خمیر مربوطه را درست می کنند، کلوچه ها را با شیر و شکر و گاهی دوشاب(شیره انگور) درست می کنند و به شکل هلال ماه و یا ستاره برش می زنند و به روش سنتی در تنور می پزند، این کلوچه ها زینت بخش سفره هفت سین شده و با ماست و شیره انگور خورده مي شود.

عیدی برون برای عروس

جوانانی که در طي سال ازدواج کرده اند، از طرف خانواده داماد هدایایی به عنوان عیدی به خانه عروس می فرستند، البته این مراسم در خراسان شمالي برای اعیاد مذهبی مثل عید قربان نیز به جای آورده مي شود.

مراسم علفه

مردم خراسان شمالي یک روز قبل از سال تحویل عید به منزل کسانی که عزیزانشان را از دست داده اند می روند و فاتحه می خوانند و حتی نزدیکان متوفی سبزه و سمنو هم برای خانواده های وابسته می برند، خوشبختانه در بسياري از نقاط اين استان، خصوصا در روستاها، این مراسم هنوز هم تقريبا با همان قوت سابق در روز ماقبل عید انجام می شود.

سفره هفت سین

هنگام حلول سال نو اعضای خانواده بر سر سفره هفت سین می نشینند، بزرگترها و حتی دیگران قرآن می خوانند و همگی ذکر خداوند را گفته و دعا و ثنا می کنند، آنان شکرگزاری کرده، آرزوی سلامتی و موفقیت می نمایند، لباس نو می پوشند، تبریک می گویند و عیدی می دهند که معمولا از طرف بزرگترها به کوچکترهاست.

سفره ای که مردم خراسان شمالي همانند ساير ایرانیان در موقع نوروز تزئین می کنند باید دارای شرایط زیر باشد: پارسی باشد، با حروف سین شروع شود، ریشه گیاهی داشته باشد، خوردنی باشد، اسم مرکب نباشد و برای بدن سودمند باشد.

در زبان پارسی تنها هفت چیز هستند که این ویژگی ها را دارند و آن هفت چیز عبارتند از: سیر، سیب، سبزی، سنجد، سرکه، سمنو و  سماق.

در حال حاضر برای زینت و چیدمان دلپذیرتر در سفره هفت سین، تقریبا همه خانواده های خراسان شمالي اجزاء دیگری هم در سفره هفت سین می چینند و در آرایش سفره شان نهایت خوش سلیقه گی را اعمال می کنند.

از آن جمله کتاب مقدس قرآن است که فلسفه آن حضور کلام خدا در سال جدید در زندگی صاحبان آن سفره هفت سین است، آیینه که به معنی راست کرداری در سفره هفت سین است، شمع نیز بر سفره روشنی و گرما بخش است و لطف و مهر و محبت و گرمی عاطفی خانواده را زیاد می کند.

برخی بر این باورند که سکه نماد دارایی و آب نماد روشنایی و تخم مرغ رنگی به معنای تولد و رشد و پویش انسان است که بر سر سفره می گذارند، شاهنامه، ساعت و دیوان حافظ نيز عناصری جداناپذیرند که بر سر سفره هفت سین خودنمایی می کنند.

در منابع مختلف تاریخی آمده است که هفت سین قبلا هفت شین بوده: شمع، شیرینی، شهد(عسل)، شمشاد، شربت، شقایق و شاخه نبات که سفره هفت شین را تشکیل می داده اند.

بعضی می گفتند هفت چین یا هفت چیدنی بوده که مربوط به قبل از اسلام بوده و در زمان هخامنشیان در عید نوروز، بر روی هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می گفتند.

بعضی از محققین، هفت سين را چیدن هفت سینی یا هفت قاب بر سفره نوروزی می دانند که به آن هفت سینی می گفتند، هنوز هم در بعضی از روستاهای ایران سفره هفت سینی می گویند که عبارتند از: آب و سبزه، تخم مرغ، انار، سکه های تازه ضرب، ماهی، نارنج، گل بیدمشک و گلاب، نان پخته شده از هفت حبوب، خرما، پنیر، شکر و کتاب مقدس.

بعضی از مومنین مسلمان نوروز را مقارن با روز آغاز خلافت حضرت علی(ع) می دانستند، چنانکه هاتف اصفهانی می گوید:

نسیم صبح عنبربیز شد، برتوده غبرا/ زمین سبز نسرین خیز شد گنبد خضرا

همایون نوروز است امروز و به فیروزی/ بر اورنگ خلافت کرد شاه لافتی ماوا

عدد هفت

در زبان باستانی پهلوی عدد هفت به نام امرداد یعنی جاودانگی و بیمرگی است، چون این عدد با این مفهوم و معنای زیبا، زندگی و جاودانگی را می داد در نتيجه ایرانیان هفت نشانه را انتخاب کردند تا در جشن نوروز بر سر سفره نوروزی بگذارند.

هفت در اسلام: آسمان هفت طبقه دارد، فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر دید که گفتند هفت سال خشکسالی و هفت سال فراوانی می شود، جهنم هفت طبقه دارد، گناهان اصلی هفت عدد است،  پیش از اسلام در بین اعراب هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی نیز چنین است، هفت بار شستن اشیاء ناپاک و قرار گرفتن هفت عضو بدن در هنگام نماز بر زمین در اسلام آمده است.

دید و بازدیدهاي نوروزي در خراسان شمالي

"میری نوروزی" كه در حال حاضر به فراموشی سپرده شده است، مسابقات پهلوانی کشتی چوخه، انواع بازی ها مثل کبدی، چورچور، توپ بازی، رقص با چوب، شادمانی و پایکوبی از مراسماتی است که در ایام نوروز در اين استان مرسوم است.

همچنين در سال هاي پس از انقلاب، روز 12 فروردین یکی از ایام خجسته ایرانیان انقلابی است که در این روز مردم ايران پای صندوق های رای رفتند و بالاتفاق مهر تایید بر جمهوری اسلامی ایران زدند؛ روزی بس فرخنده و مبارک.

سرانجام آخرین روز از روزهای فروردین(عید نوروز) روز سیزده بدر است، در این روز مردم نحوست سیزده را در بیابان کنار چشمه سارها و بر لب جویبارها، بر روی سبزه ها و پارکها می گذرانند، انواع غذاهای خوشمزه و اشتها برانگیز و ذائقه نواز می پزند هنگام نهار با انواع سبزیجات، ماست، دوغ و خورشت های رنگارنگ و انواع آش های محلی سفره را زینت داده و رنگین می کنند.

همچنين در اين روز بنا بر سنتي كهن جوانان دم بخت نیز در صحرا و دشت، میان سبزه زاران و باغات، به نیت رفتن به خانه بخت و خوشبخت شدن بر سبزه ها گره می زنند و ...

جایگاه عید نوروز در اندیشه اسلامی

عید از دیدگاه اسلام عبارت است از تطهیر نفس و تصفیه جان از ناپاکی ها و تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهی، اگر بخواهیم عید نوروز برای ما یک عید واقعی باشد باید به ارزش های اسلامی این عید که در سایه تعالیم اسلام رنگ دینی پیدا کرده توجه نمود و از ضد ارزش های عید دوری کنیم.

غسل عید: امام صادق(ع) می فرمایند: در نوروز غسل کن و تمیز ترین لباسهای خود را بپوش و به بهترین عطرها خود را خوشبو کن و این روز را روزه بگیر.

نماز عید: شیخ طوسی فرموده: در روز عید نوروز وقتی نماز ظهر و عصر را خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام یعنی دو رکعت دو رکعت نماز بخوان.

نظافت و لباس تمیز، دید و بازدید از بستگان و بزرگان شهر و دیار، دیدار جمعی از مصیبت دیدگان از جمله ارزش هاي نوروزي در فرهنگ ايراني اسلامي محسوب مي شود؛ همچنان كه امام خمینی(ره) می فرمایند: در ایام نوروز به مریضخانه ها بروید و احوال مريضان را بپرسید.

هدیه و عیدی دادن از رسوم معمول عید است، در روایتی آمده که شخصی هدیه ای برای امام علی(ع) آورد و عرض کرد: این هدیه به مناسبت نوروز است، حضرت فرمودند(نیروز ناکل یوم)؛ هر روز برای ما نوروز و روز نويی است.

توجه به قرآن کریم و تلاوت آن و دعا برای سلامتی و موفقیت و رشد و تعالی فضائل انسانی نيز در روز عيد نوروز توصيه شده است؛ محدث قمی می گويد: در هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید دعاي یا مقلب القلوب و الابصار قرائت شود.

روزه گرفتن که یکی از دستورات مطلوب و مستحب در روز عيد نوروز است؛ امام صادق(ع) با عبارت( تکون ذالک الیوم صائما) آن را بیان داشته است و همچنين امام خمینی(ره) نيز روزه گرفتن مستحبی را در نوروز سفارش و تایید فرموده اند.

رفتن به زیارت اهل قبور و برگزاری مراسم سال تحویل در کنار  قبور شهدا از دیگر آداب دینی نوروز است.

روایت است که در نوروز جامی سیمین که پر از حلوا بوده برای پیامبر(ص) هدیه آوردند و آن حضرت پرسید که  چیست؟ گفتند امروز روز نوروز است. پرسید نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان است. پیامبر(ص) فرمود: آری در این روز بود که خداوند عسکره را زنده کرد. پرسیدند عسکره چیست؟ فرمود: عسکره هزاران مردمی بودند که از ترس مرگ ترک دیار کرده و سر به بیابان نهادند و خداوند به آنها گفت بمیرید و مردند،  پس آنان را زنده کرد و ابرها را امر فرمود که بر آنها ببارد(ازاین روست که پاشیدن آب در این روز رسم شده است).

پس پیامبر(ص) از این حلوا تناول کرد و جام را میان اصحاب خود قسمت كرد و فرمود: کاش هر روز برای ما نوروز بود.

بنا بر روايات نوروز روزیست که کشتی نوح بر زمین قرار گرفت، روزیست که جبرئیل بر حضرت رسول(ص) براي وحی نازل شده است، روزیست که حضرت محمد(ص) امر فرمود تا یاران وي با حضرت امیرالمومنین(ع) بیعت کنند، روزیست که حضرت علی(ع) در جنگ نهروان پيروز شد و ذوالثربیه که سر کرده خوارج بود را به قتل رسانید، روزیست که قائم آل محمد یعنی حضرت صاحب الامر(عج) ظاهر می شوند و همچنين در نوروز واقعه غدیر خم روی داده و تطابق نوروز با واقعه غدیر خم ثابت شده است.

حدیثی را به پیامبر اسلام(ص) نسبت داده اند که در آن فرموده اند: ایرانی ها را بزرگ بشمارید و به دو جشن آنها یعنی نوروز و مهرگان احترام بگذارید.