ظرفیت مغفول کشت گیاهان دارویی در قم/ مشکلی از جنس نبود برنامه

به گزارش خبرنگار مهر، امروزه اهمیت و خواص گیاهان دارویی در سطح جهان به مسئله شناخته شده ای تبدیل شده است و این نوع گیاهان کاربردهای زیادی در صنايع داروسازي، آرايشي، بهداشتي، صنايع غذايي، رنگ سازي، داروهاي دام و طيور و آبزيان، همچنين در مبارزه با آفات گياهي و توليد فراورده هاي ارگانيک دارند.

براساس آمار سازمان بهداشت جهاني بيش از 80 درصد از مردم جهان براي درمان انواع بيماري ها از 200 گونه گياه دارويي متداول در جهان استفاده و افراد زیادی از طریق مشاغل وابسته به آن امرار معاش می کنند، به گونه ای که در حال حاضر حجم تجارت جهاني گياهان دارويي و فرآورده هاي آن به بیش 100 ميليارد دلار در سال رسيده است.

همچنین به گفته کارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم در کشور ما نيز استقبال از کشت و مصرف گیاهان دارویی و همچنین صنايع مرتبط با آن در سال های اخیر روند صعودی داشته است و در حال حاضر حدود 66 هزار هکتار از اراضي کشاورزي کشور به کشت گياهان دارويي اختصاص دارد.

کمتر از 100 هکتار از اراضی قم زیر کشت گیاهان دارویی

مجید ترابی گودرزی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان این که از مجموع مزارع زیر کشت گياهان دارويي در کشور، سالانه حدود 65 هزار تن محصول توليد مي شود، تصریح می کند: در استان قم نیز سطح زیر کشت محصولات زراعی باغی و گلخانه ای بیش از 80 هزار هکتار است و در این میان، سهم کشت گیاهان دارویی کمتر از 100 هکتار و برابر 12 صدم درصد کل زمین های زیر کشت استان است.

البته به گفته گودرزی مرز مشخصی بین گیاهان دارویی و غیر دارویی وجود ندارد و بین گیاهان دارویی و گیاهان ادویه ای، علوفه ای، زراعی، زینتی و ... هم پوشانی وجود دارد و همین موضوع باعث اختلاف در ارائه آمار ها در خصوص تعداد گیاهان دارویی و میزان کشت آنها می شود.

وی با بیان این که سطح زیر کشت گیاه نعناع قمی در استان قم 80 هکتار، گل محمدی 15 هکتار، بابونه 10 هکتار و مابقی متعلق به آلوئه ورا و به لیمو است، یادآور می شود: در واقع اگر گیاه نعناع قمی که خواص درمانی زیادی دارد را حذف کنیم و آن را در گروه سبزی و صیفی قرار دهیم، سطح زیر کشت گیاهان دارویی در قم به طور خاص به 20 هکتار هم نمی رسد.

سهم ناچیز زیر کشت گیاهان دارویی در قم در حالی است که این نوع گیاهان به آب کمی نیاز داشته و با شرایط کم بارش استان سازگاری دارند و به دلیل ارزش افزوده بالا از نظر اقتصادی به صرفه هستند.

کارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم در این خصوص معتقد است، باید نوعی از کشاورزی را در استان برنامه ریزی کرد که بستر کشاورزی و اقلیم نیمه خشک آن ایجاب می کند، تا به این ترتیب از تولیدی پایدار با کمترین عوارض زیست محیطی برخوردار شویم.

به گفته گودرزی در این راستا توجه به گیاهان دارویی و زراعت آنها با تامین زیر ساخت‌های لازم می‌تواند در مواجه با بسیاری از تنگناهای موجود راه‌گشا باشد و در صورتی که کار کارشناسی صورت گیرد حداقل بخشی از ظرفیت زمین های زراعی و باغی و حتی گلخانه ای ما می تواند به سمت گیاهان دارویی سوق داده شود.

وی معتقد است به طور نسبی گیاهان دارویی با داشتن برخی ویژگی‌ها در مقایسه با گیاهان زراعی و باغی توانایی آن را دارند تا در اراضی کم بازده کشت شوند، چرا که تعدادی از این گیاهان مزیت اقتصادی بیشتری از کشت های معمول دارند، علاوه بر این چون گیاهان دارویی عموما بعد از خشک شدن فرصت کافی برای ورود به بازار مصرف را دارند مشکلاتی که بر سر بسیاری از محصولات کشاورزی می آید کمتر متوجه تولید کننده خواهد شد.

کارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم در خصوص دیگر مزیت های کشت گیاهان دارویی در قم می گوید: برخلاف سایر گیاهان تنش‌های محیطی نه تنها از کیفیت گیاهان دارویی کم نمی کند بلکه بر کیفیت آن اضافه می کند و این مسئله با توجه به تنش زا بودن آب و خاک استان از اهمیت زیادی برخوردار است.

250 گونه گیاه دارویی در قم شناسایی شده است

ظرفیت مغفول کشت گیاهان دارویی در استان قم در حالی است که به گفته رييس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم تاکنون250 گونه گياه دارويي اعم از جنگلي، مرتعي و باغي در سطح مراتع و زيستگاه هاي طبيعي استان شناسايي و جمع آوري شده است.

حسين باقري با بیان این که اين گياهان دارويي شناسايي شده در استان، متعلق به 62 خانواده و 201 جنس مختلف مي باشد، اضافه می کند: مناطق نيمه استپي استان با 142 گونه، مناطق استپي با 34 گونه و مناطق بياباني، نيمه بياباني و شورروی با 17 گونه به ترتيب بيشترين گونه هاي گياهان دارويي جمع آوري شده را در استان به خود اختصاص داده و 57 گونه نيز به صورت مشترك در هر دو منطقه استپي و نيمه استپي وجود دارد.

وی به تنوع گونه های گیاهی از جمله گیاهان دارویی در مناطق نیمه استپی و کوهستانی استان اشاره می کند و می گوید: از جمله این مناطق می توان به مناطق کوهستانی بالادست دهستان فردو و مناطق کوهستانی بخش خلجستان اشاره کرد.

به گفته رئيس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم، درصد گياهان دارويي در قم نسبت به مجموع گونه هاي ديگر گياهي اين استان، 32 درصد بوده و خانواده آفتابگردان با 12 درصد بيشترين درصد فراواني گياهان دارويي را به خود اختصاص داده و پس از آن خانواده نعناع، گل سرخ، شب بو، جعفري، حبوبات، كتان و سلمه تره از ديگر گونه هاي گياهي استان قم هستند.

باقري اضافه می کند: 43 گونه گياهي اسانس دار نيز تاكنون در مراتع نيمه استپي و استپي استان قم شناسايي و جمع آوري شده است كه شامل خانواده نعناعيان، كاسني، گل چتريان، ارمك و شاه پسند مي شوند.

اما با این همه ظرفیت آنچه در این بین مطرح است مشکلات و دلایلی است که تا کنون باعث شده این ظرفیت بالفعل مورد بی مهری قرار گیرد، که کارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم در این خصوص می گوید: مشکلات این حوزه در چند دسته تقسیم بندی می شود که با یکدیگر در ارتباط هستند.

مجید ترابی گودرزی عدم آشنایی کشاورزان به روش های کاشت، برداشت و فراوری گیاهان دارویی و مزیت های اقتصادی آن، مشکلات مکانیزاسیون کشت و برداشت این نوع گیاهان، عدم توسعه صنایع تبدیلی در استان و نبود برنامه جامع برای توسعه و ترویج کشت گیاهان دارویی از سوی دستگاه های ذیربط و متولی را از جمله موانع بر سر راه توسعه صنعت کشت و فرآوری گیاهان دارویی می داند.

هنوز تمام گونه های گیاهی قم جمع آوری و شناسایی نشده است

البته گودرزی در سخنان خود به مطلب قابل تامل دیگری نیز اشاره می کند و آن این است که به گفته وی، استان قم با دارا بودن تنوع فراوان در شرايط اقليمي و اکولوژيکي، داراي تنوع زيادي در گونه هاي گياهي و البته گیاهان دارویی است، اما با توجه به عدم وجود طرح مصوب در زمينه جمع آوري گونه هاي گياهي مراتع استان قم، هنوز حتی گونه هاي گياهي استان به طور کامل جمع آوري و شناسايي نشده اند.

البته این کارشناس مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم امیدوار است این موانع با برنامه ریزی همه نيروهای مرتبط با گياهان دارويي در مجموعه ستاد استانی گیاهان دارويي رفع شود، ستادی که معاون برنامه‌ریزی استانداری قم در اولین جلسه آن در سال 90 ، گفت: با توجه به محدودیت‌های آبی و خاکی و همچنین ظرفیت‌های اقتصادی و اشتغالزایی کشت و فرآوری گیاهان دارویی باید هرچه بیشتر به سمت توسعه و گسترش کشت این نوع گیاهان گام برداریم.

سید رضا دهناد در آن جلسه تاکید کرد که برای رشد و توسعه کشت گیاهان دارویی در استان قم باید سیاست‌های تشویقی بر اساس یک طرح مدون و بلند مدت در عرصه‌های گوناگون ارائه تا فرآیند تغییر الگوی کشت در استان تسریع شود.

وی همچنین خواستار همگرایی و تعامل هرچه بیشتر وزارتخانه‌های بازرگانی و کشاورزی برای تجاری‌سازی محصولات زراعی شد و گفت: با یک برنامه منسجم و هماهنگی همه دستگاه‌های اجرایی مرتبط می‌توان در بازه زمانی مشخص به اهداف کمی از پیش تعیین شده دست یابیم.

البته حاصل کار تشکیل ستاد استانی گياهان دارويي و طب ايراني نیز انجام طرحی با عنوان اصلاح الگوی کشت در منطقه قم است که به گفته معاون پژوهشی مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان با همکاری این مرکز و تامین اعتبار از سوی استانداری قم با هدف توسعه کشت گیاهان دارویی در حال انجام است.

عباس پورميداني با بیان این که قم پنجمین استانی است که این ستاد در آن تشکیل شد، یادآور می شود: شناسايي گياهان دارويي در استان، توسعه كشت گياهان دارويي، برنامه‌ريزي در راستاي ساماندهي واحدهای صنفی و تولیدکنندگان گیاهان دارویی، برقراري ارتباط بين بخش‌هاي مرتبط با موضوعاتي چون كارخانه‌هاي توليد داروهاي گياهي و توليدكنندگان گياهان دارويي و حمايت از پژوهش‌هاي مرتبط با گياهان دارويي از دیگر وظایف این ستاد است.

چندین طرح پژوهشی در زمینه گیاهان دارویی در قم در حال اجراست

پورمیدانی در گفتگو با خبرنگار مهر به دیگر برنامه های تحقیقاتی که در راستای توسعه صنعت کاشت و فرآوری گیاهان دارویی در قم صورت گرفته اشاره می کند و می گوید: همچنین با همکاری شهرداری و مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان، نخستین باغ تحقیقاتی گیاهان دارویی استان قم در بوستان علوی از حدود یک سال قبل ایجاد شد.

وی اضافه می کند: در این باغ تحقیقاتی 30 گونه گیاه دارویی کشت شده است که در حال ارزیابی آنها با هدف شناسایی گونه های سازگار با آب و هوای قم و ارزیابی فرم و طرح آنها برای استفاده در فضاهای سبز شهری هستیم.

معاون پژوهشی مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان قم در خصوص دیگر طرح های پژوهشی انجام شده از سوی این مرکز، می گوید: همچنین با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی طرحی در رابطه با گیاهان دارویی در دهکده وسف از حدود یک سال قبل با کشت بیش از 50 گونه و با هدف شناسایی گونه های سازگار با محیط در حال انجام است.

به هر روی کشت گیاهان دارویی به دلیل مزیت های گفته شده و با توجه به ویژگی های اقلیمی استان قم، همچنین امکان کشت آنها در فصول مختلف سال و مصارف دو یا چندگانه ای که تعدادی زیادی از آنها دارند ارزش سرمایه گذاری و افزایش سطح زیر کشت اراضی استان را دارد.

توسعه گیاهان دارویی در قم نیازمند تدوین برنامه جامع

و در این مسیر لازم است تا مسئولان متولی با تکیه بر ظرفیت های مناسب استان در زمینه تولید گیاهان دارویی، با تدوین برنامه ای جامع بستر توسعه و ترویج کشت این نوع گیاهان را فراهم کنند تا استان قم به یکی از قطب های مهم در این زمینه تبدیل شود.

الهام رحیمی