بررسی راهکارهای کنترل هیجان و شادی در آموزه های اسلامی/ شادی هدیه خداوند به انسان

به گزارش خبرنگار مهر، این انسان است که با کنترل و مهار هیجان ها و عواطف خود، آنها را به امری مناسب یا نامناسب تبدیل می کند و در صورتی که هیجان ها از جمله شادی و نشاط کنترل شوند، بسیار مفید و مناسب خواهند بود اما در صورتی که این اسب زیبا و سرکش به حال خود رها شود تبدیل به امری بسیار خطرناک و نامناسب خواهد شد.

مینا ترابی کارشناس رواشناسی اظهار می کند: انسان در زندگی روزمره خودش با انواع هیجانات مختلفی رو در رو می شود به گونه ای که این آشنایی با هیجانات به دوران نوزادی انسان ها باز می گردد و به عبارتی انسان از لحظه تولد برخی از هیجانات را با خود داشته و همین مسئله گویای اهمیت ونقش هیجانات مختلف در زندگی بشر است.

وی می افزاید: برخی از هیجانات لذت بخش، خوشایند و تقویت کننده هستند، به گونه ای که فرد برای رسیدن به آن حالت خاص از هیجانات ممکن است تلاش و کوشش نشان دهد.

ترابی می گوید: برخی دیگر از هیجانات بیشتر جنبه آزارنده دهنده داشته وباعث می شود افراد برای نرسیدن به آن نوع خاص از هیجان تلاش کنند یا در صورتی هم که در آن حالات قرار گیرند، تلاش خواهند کرد تا خود را از آن نوع هیجان رهایی دهند.

وی می افزاید: لذا هیجانات از لحاظ میزان خوشایندی یا ناخوشایندی به دو دسته تقسیم می‌شوند: هیجانات مثبت و منفی اما به این نکته باید توجه کرد که هر کدام از هیجانات اهمیت و نقش مهمی در زندگی داشته  و کارکرد خاصی برای هر یک وجود دارد.

این کارشناس روانشناسی معتقد است همه انسان ها حالات شادی و لذات را تجربه کرده‌اند و عنوان می کند: درجاتی از آن نیز مانند هیجان اندوه طبیعی است، ولی انواعی از آن که بطور مستمر و شدید و با علائم تشدید شده بوجود می‌آید، به عنوان یک اختلال روانی شناخته می‌شود که در آن فرد دائما در حالت شادی و شعف به سر می‌برد و ممکن است دست به کارهای عجیب و غریب بزند.

وی می افزاید: حالات چهره‌ای مثل کشیده شدن لبها چشمهای براق و گاه اشک آلود، تحرک زیاد، تکلم زیاد از علائم شادی هستند و پایکوبی، بالا و پایین بردن و در حالت خوشحالی شدید و ناگهانی جیغ زدن از علائم شادی محسوب می شوند.

ترابی ابراز می کند: برخی معتقدند علائم شادی در برخی اوقات به علائم خشم شبیه است، هر چند آنها به دسته‌های جداگانه تعلق دارند، ولی علائم جسمی آنها مثل فریاد زدن، پا کوبیدن، افزایش فعالیت بازوان و دستها، چشمهای سرخ شده و در حال چرخش  گامهای محکم و راسخ در هر دو هیجان وجود دارند، اما هدف آنها متفاوت است.

وی تصریح می کند: هیجان ها انتقال دهنده احساسات انسان ها به یکدیگر است و نوع و شدت این هیجان ها بر نحوه تعامل افراد جامعه بر یکدیگر موثر است.

این کارشناس روانشناسی شادی را یک هیجان یا یک پدیده درونی می داند که می تواند به صورت شادابی و نشاط خودش را نشان دهد و حس خوشحالی بصورت پر انرژی بودن، داشتن حس خوب نسبت به خود و دیگران، حس قدردانی، حس تمایل به برقراری ارتباط با دیگران، احساس رضایت و اعتماد به نفس در انسان دیده می شود.

شکست راهی برای یادگیری و رشد مسیر تعالی است

وی اذعان می کند: مردم همواره به دنبال افزایش سطح شادی و آرامش در زندگی خود و اطرافیانشان بوده و اصولا یکی از راههای ایجاد کردن و تقویت هیجان شادی در انسان انجام فعالیت ها و کارهایی است که فرد به آنها علاقه دارد و جز ارزش های او محسوب می شود.

وی می افزاید: انجام یک فعالیت ورزشی، ملاقات یک دوست قدیمی، مطالعه کتاب مورد علاقه حضور در جمع دوستان و هم سن وسالان، عبادت و بندگی خداوند متعال، رفتن به یک مکان مذهبی و مورد علاقه کمک به مستمندان، دیدار پدر و مادرو دیگر اعضای خانواده جزء مواردی هستند که به تقویت احساس شادی کمک می کنند.

ترابی داشتن یک دید واقع گرایانه و اینکه انسان بداند زندگی مجموعه ای است از فراز ها، نشیب ها و از دست دادنها و بدست آوردن ها، باعث خواهد شد که فرد در غم و اندوه ناکامی ها و شکست های خود گرفتار نشود و با داشتن ذهنی رها و سیال به خود اجازه دهد که شرایط ناخوشایند زندگی را با صبوری سپری کند و بداند که شکست و ناکامی فرصتی برای آموزش و یادگیری برای رشد و تعالی در مسیر زندگی است.

شادی واقعی و حس مسئولیت

وی می افزاید: برای افزایش احساس شادی می توان در جمع افرادی قرار گرفت که اصولا شاد هستند و این احساس را به اطرافیان خود نیز منتقل می کنند همچنین می توان برای خود اهدافی تعیین کرد و با تلاش پس از کسب موفقیت شادی را تجربه کرد و برای شاد بودن خود را محدود به داشتن امکانات خاص مادی، موقعیت ها و زمان های خاص نکرد.

این کارشناس روانشناسی معتقد است شادی واقعی و اصیل زمانی بوجود می آید که در آن فرد خود را مسئول تمام شرایط زندگی خود بداند و از هر فرصتی برای شاد بودن استفاده کند.

وی تاکید می کند: دیدن یک منظره زیبا، دیدن لبخند کودک، کمک کردن به دیگران، تلاش برای شاد کردن دیگران، زیارت قبور شهداء خواندن دعا و نیایش های متعددی که در دین اسلام بیان شده و موارد بسیار دیگر که در نگاه اول ساده به نظر می رسند می تواند باعث ایجاد شادی درونی و ماندگار در ما بشود.

وی می گوید: داشتن یک تفکر شاد و مثبت اندیشی به این معنا است که در پدیده ها و اطراف خود به دنبال یافتن زیبایی ها باشیم و با دید مثبت به آنها نگاه کرده و در عین حال از تمامی ابعاد وجودی آنها آگاه باشیم و سعی کنیم با بخش های سازنده و مثبت وجود دیگران ارتباط برقرار کرده و به دنبال همگرایی و یافتن نقاط اشتراک با آنها باشیم و همواره برای تمام اطرافیان خود آرزوی شادی، آرامش، خیر ، برکت،سلامتی، عاقبت به خیری و عشق داشته باشیم.

ترابی ابراز می کند: وقتی یک انسان در حال تجربه احساس شادی است، افکاری که به ذهن او خطور می کند، از نوعی است که باعث افزایش آرامش و حس خیر خواهی و نوع دوستی در درون او می شود و او را به یک انسان دوست داشتنی و جذاب تبدیل می کند که دیگران تمایل به مصاحبت با او دارند و در کارهای خود با او مشورت می کنند.

معجزه لبخند بر دل های بیقرار

وی بیان می کند: یک لبخند واقعی شما قادر است در دیگران معجزه بیافریند و مرهمی بر درون بی قرار و ناآرام آنها باشد و این همه تاکید اسلام بر تبسم داشتن و خوش اخلاقی و خوش رویی برای مسلمانان در هیمن نکته نهفته است.

ترابی تاکید می کند: ابراز هیجان شادی و عشق به دیگران نه تنها باعث کم شدن و فروکش کردن این احساس نمی شود بلکه باعث افزایش آن به خاطر ابراز مجدد آن از سوی دیگران به شما می شود لذا شادی واقعی، احساس رضایت، داشتن حس قدردانی و سپاسگزاری هدیه خداوند به انسان است برای افزایش آن می توان این حس شادی را به دیگران ابراز کرده و منتقل کنیم.

وی همچنین با اشاره به اینکه کنترل شادی و هیجانات برای داشتن یک زندگی اجتماعی قانونمند لازم است تصریح می کند: وقتی هیجان شدید و زودگذر است، واکنشهای فیزیولوژیک آن یکنواخت تر از موقعی است که هیجان ملایم و طولانی است کند یا تند شدن جریان خون و تنفس و انقباض های رگ های سطحی از جمله واکنش هایی است که در هیجانهای غم،شادی ، خشم و ترس شدید دیده می شود.

وقتی ترمزهای اخلاقی افکار و تعلیم وتربیت کشیده می شود

این کارشنالس روانشناسی معتقد است فردی که گرفتار خشم یا شادی مفرط است ترمز های اخلاقی افکار و همچنین ترمزهای تعلیم و تربیتش او را از کار انداخته و هیجان های شدید، آموخته های جدید و ناپایدار تفکر و اراده را در هم می ریزد و جا را برای اعمال خودکار بسیار محکم، غریزی و عادی خالی می کند.

وی ابراز می کند: در هر صورت فعالیت ذهن به هنگام هیجان خواه به صورت بر انگیختگی خواه به صورت فروریختگی، هرگز قابل مقایسه با فعالیت ذهن در حالت عادی نیست به هنگام هیجان، کنترل ارادی عمل و تفکر کاهش می یابد او دست به اعمال غیر مترقبه می زند.

ترابی می گوید:هیجان ها، بدن را برای تلاش و کوشش آماده می کنند و به عنوان یک وسیله ارتباطی عمل می کنند همچنین زندگی را شاد، پویا و متنوع کرده و به طور کلی در صورتی که بتوانیم هیجان های خودمان را کنترل کنیم بروز آنها با توجه به غریزی بودنشان برای انسان لازم و ضروری است.

وی ادامه می دهد:  در صورتی که این هیجان ها به صورت افسارگسیخته بروز کند مسلما باعث برخی مشکلات اجتماعی خواهد شد که هیجان شادی یکی از این هیجان ها است که بروز دادن آن لازم است اما باید به شکلی کنترل شده باشد و در صورتی که افراد یک جامعه بخواهند به هر صورتی که دوست دارند شادی هایشان را بروز دهند آن جامعه با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد شد.

لزوم کنترل عواطف و هیجان ها در دوره نوجوانی و جوانی

وی می افزاید: در این میان آنچه اهمیتی بیش از سایر موضوعات دارد، هیجان های دوره جوانی و نوجوانی است در دوره نوجوانی به علت گذار از دوران بلوغ، و رشد سریع جسمانی و عاطفی و عدم رشد قوه استدلال و تفکر، به موازات هیجان ها، کنترل عواطف، بسیار مشکل است  جوان با آن عواطف طوفانی خود از یک سو و تنوع طلبی متناسب با سن خود از سوی دیگر، بیشتر به سوی ماجراجویی ها و سرگرمی های بی حد و حصر، تمایل پیدا می کند که همین مسئله می تواند سرآغاز بسیاری از انحرافات و مشکلات باشد چرا که یکی از ویژگی های هیجان، تضعیف قوه استدلال و تفکر است.

هیجان ها در صورت کنترل مفید و مناسب هستند

ترابی ابراز می کند: انسان ممکن است به هنگام لذت بسیار و سرخوشیِ بیش از اندازه، آنچنان از خود، بی خود شود که به بسیاری از پیشنهادهای غیرمعقول و غیرقانونی یا نامتعارف دوستان خود نیز پاسخ مثبت دهد و همچنان که می بینیم میزان قابل توجهی از دوستی های خیابانی، اعتیادها، جنایت ها، دزدی ها و حتی تصادف های رانندگی، ریشه در عدم کنترل هیجان ها دارد.

وی می افزاید: لذا نمی توان از انواع هیجان ها برخی را به عنوان مناسب و برخی دیگر را به عنوان نامناسب تفکیک کرد بلکه باید گفت تمامی هیجان ها در صورت کنترل، مناسب و مفید و در صورت عدم کنترل، نامناسب و مشکل زا خواهند بود.

این کارشناس روانشناسی اذعان می کند: كه واكنش هاي آدمي نسبت به امور تأثيرگذار در روان و احساسات و عواطف با توجه به اختلاف روحيات و احساسات هر يك مختلف و متفاوت است و شدت و ضعف دارد. برخي از امري به شدت متأثر مي شوند درحالي كه در ديگري تأثري را برنمي انگيزد و يا تأثیر اندكي را به جا مي گذارد. بنابراين در يكي موجب سرور و در ديگري فرح و در برخي حتي موجب رقص و حركات بدني به عنوان واكنش هاي غيرمديريت شده خواهد شد.

حجت الاسلام عبدالله احمدی کارشناس آموزش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی نیز به خبرنگار مهر می گوید: در دین اسلام مسائل فردی و اجتماعی همچنین رفتار و کردار آدمیان بسیار سخن گفته شده و مباحث مفصلی پیرامون موضوعات مذکور در متون دینی اسلام وجود دارد.

وی می افزاید: برخی از مسائل باید با توجه به مقتضایت زمان نیاز جامعه بررسی گسترده و دقیقتری انجام شود که در این میان مسئله شادی در اسلام و جایگاه آن در این دین و آیا اینکه شادی اسلامی با انواع دیگر شادی ها متفاوت است یا خیر و آیا اینکه اصولا دین چه نظری در رابطه با شادی و نشاط دارد و با چه نوع شادی موافق نیست مورد بحث بسیاری از اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است.

شادی و نشاط مسئله ای ضروری در بین اندیشمندان اسلامی

احمدی اظهار می کند: برخی از افراد نه چندان آشنا به مسائل دینی و افرادی که با مبانی دینی فاصله گرفته اند با هرگونه شادی و نشاط در اسلام مخالفت می کنند اما مسئله شادی و نشاط در بین اندیشمندان اسلامی مسئله ای ضروری برای انسان بیان شده است.

وی می افراید: شادی و سرور در چارچوب نگاه دین باورانه معنی می یابد و هنگامی که ما هدف از خلقت انسان که فرجام بشر و رسیدن به کمال مطلق و خداوند است و همچنین هدف انسان از زندگی در این دنیا در واقع بازگشت به اصل و جوهره خویش است را مورد بررسی قرار می دهیم خواهیم دید شادی و سرور منافاتی در این فرایند با دین و دینداری نداشته بلکه به دلیل فطری بودن آن جزئی از این فرایند محسوب می شود.

کارشناس آموزش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی تصریح می کند: انسان فطرتا نیازمند شادی است همانطور که به غذا، اکسیژن و چیزهای دیگر احتیاج دارد لذا بهترین دینها آن دینی است که با سرشت و طبیعت انسان سازگار باشدچرا که در غیر اینصورت نمی تواند انسان را به سعادت برساند.

اسلام انسان را از خواسته هایش محروم نمی کند

وی با اشاره به سخنی از علامه طباطبایی ابراز می کند: فیلسوف و دانشمند فرهیخته علامه طباطبایی می فرمایند: " اسلام نه انسان را از نیروهای غریزی و خواسته هایش محروم می کند و نه همه توجه را به تقویت جنبه های مادی آن معطوف می دارد و نه او را از جهتی که در آن زندگی می کند جدا می سازد و نه اورا بی نیاز از دین و شریعت به حساب می آورد".

احمدی یادآور می شود: در تمامی متون و منابع دینی اسلام به نیازهای طبیعی انسان توجه شده است و شادی را یک ضرورت و نیاز مهم انسان بر می شمارد.

وی با اشاره به آیات نورانی قران کریم اظهار می کند: اگر نگاه و تدبیری در آیات کتاب زندگی بشر داشته باشیم آیات متعددی را مشاهده خواهیم کرد که می توانیم نمادهای شادی و سرور مومنان را در این آیات مشاهده کنیم.

کارشناس آموزش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با ذکر حدیثی از حضرت علی(ع) که می فرمایند: " شادمانی گشایش خاطر می آورد" عنوان می کند: احادیث فراوانی در رابطه با شادی و جایگاه آن در نزد مومن وجود دارد.

وی همچنین با ذکر حدیثی از امام صادق(ع) می گوید: حضرت می فرمایند:" شوخ طبعی بخشی از حسن خلق است و در واقع همه احادیث و آیات قرآن که در رابطه با حسن خلق و ایجاد شادی و نشاط بیان شده موید توجه ویژه دین اسلام به مسئله نشاط فردی و اجتماعی است.

نگرش مثبت قرآن کریم به مسئله شادی و نشاط

احمدی در رابطه با نگرش قرآن کریم به شادی و سرور بیان می کند: نگرش قرآن کریم به مسئله شادی و سرور نگرشی مثبت بوده و حتی از آن به عنوان یکی از نشانه های بهشتیان یاد می کند.

وی می افزاید: قرآن از مردم می خواهد که در بروز احساسات و عواطفشان نسبت به امور مثبت کنترل داشته و احساساتشان را در اختیار بگیرند و اجازه نداد تا واکنش های احساسی مدیریت عقل و احساس انسان را از وی سلب کند.

کارشناس آموزش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با اشاره به آیه 75 سوره مبارکه غافر یادآور می شود: خداوند متعال در این آیه نورانی خروج از میانه روی و اعتدال در بروز احساسات مثبت را مورد نکوهش قرار داده و آن را عاملی برای دوری از حق می داند.

وی ابراز می کند: نکته ای که در اینجا وجود دارد توجه به این مسئله است که تمام مطالب بیان شده در مورد شادی و نشاط در اسلام به این معنی نیست که نشاط در اسلام بدون حد و مرز است بلکه قالب شادی ها نباید با روح توحیدی و انسانی اسلام متضاد باشد.

ریشه افراط در شادی

احمدی تصریح می کند: ريشه افراط در شادي را مي توان در روحيه فخرفروشي و تکبر و غرور سوره مبارکه لقمان آيه 18 جست و جو كرد.

وی می افزاید: مومنان واقعی همواره خوشحال و با نشاط هستند و آن را به شکل تبسم می توان در ظاهرشان مشاهده کرد و علت این نشاط را می توان به دلیل اخلاصشان در کارها دانست که این امر در سوره مبارکه انسان در آیات 5 تا 11 بیان شده است.

کارشناس آموزش اداره کل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی به دیگر عوامل نشاط مومنان که در قرآن کریم بیان شده اشاره کرده و می گوید: اعمال نیک و صالح، اعتقاد به روز قیلمت و رستاخیز، روحیه ایثارگری، انفاق و کمک به نیازمندان و ایمان واقعی برخی از عواملی هستند که به مومنان آرامش روحی و روانی می دهد و سبب شادی و نشاط ماندگار و حقیقی در قلب و روح مومنان می شود.

دین اسلام به عنوان آخرین و کاملترین برنامه الهی هیچگاه در صدد مقابله با امیال غریزی که خود آفریدننده و فرستاننده این برنامه ها در وجود انسان قرار داده برنیامده است.و هرگاه انسان ها از حوزه این برنامه های سازنده خارج شده اند چیزی جز تباهی و نابودی ندیده و آن هنگام که به خدای یکتا اعتماد کرده اند، راه سعادت را پیموده اند.

کنترل شادی و نشاط که یکی از نیازهای ضروری انسان ها بوده و به عنوان هدیه ای الهی به خلیفه خداوند بر روی زمین ارزانی داشته شده باعث می شود تا اسب های سرکش نفس انسان از رها شدن در جامعه و ضربه زدن به دیگران و خودشان بازمانده و در گذر زمان به موجودی رام و تربیت شده، در اختیار بشر تبدیل شوند و همه برنامه های اسلام نیز در هیمن راستا است.

....................

گزارش: رضا آرمانیان