دوران نوزایی فرهنگ غرب تحت تأثیر ترجمه هایی بود که از فلسفه اسلامی گرفته شد/ کمترین کارآیی ترجمه انتقال است

دکتر انشاء الله رحمتی درباره اهمیت ترجمه در یادگیری علوم ملل مختلف به خبرنگار مهر گفت: نزد انسان ها و امت های مختلف حقایقی وجود دارد که ممکن است انسان یا قومی دیگر به آن حقایق دست پیدا نکرده باشند یا اینکه نوع دستیابی به آن برای قوم دیگر متفاوت باشد، از طرفی ما ناگزیر هستیم معارفی که دیگران در اختیار دارند را فرا بگیریم تا از آن بهره مند شویم. کارآمدترین ابزار بهره مندی از آن حقایق ترجمه است.

وی با بیان اینکه تصور غلطی می پندارد که ترجمه صرفاً یک واسطه است، افزود: ترجمه ابزاری برای انتقال معارف از فرهنگی به فرهنگ دیگر است، با این همه کمترین کارآیی ترجمه، انتقال است، من معتقدم ترجمه از کارآیی فراتری برخوردار است. وقتی ترجمه به معنای دقیق کلمه به انجام می رسد در واقع نوعی فهم صورت می گیرد، فهمی که نسبت به فرهنگ دیگر ایجاد می شود، فهمی که یک جامعه از جامعه دیگر پیدا می کند.

این استاد فلسفه ادامه داد: در واقع معارفی که خاص یک جامعه است بواسطه ترجمه به تصاحب جامعه دیگر درمی آید و وقتی این انتقال صورت می گیرد یک نوع فرآیند خلاق از سوی فرهنگ گیرنده به انجام رسیده است. به بیان دیگر معارف جدیدی در این نقل و انتقال فرهنگی ایجاد می شود و دست آوردهای فکری و فلسفی امت های مختلف به اشتراک گذاشته می شود، در طول تاریخ هرگاه این امر اتفاق افتاده است ما غالباً شاهد نوزایی های فرهنگی هستیم.

وی با بیان اینکه فیلسوفان، عارفان و شاعرانی که در فرهنگ ما ظهور کردند به نوعی وامدار نهضت ترجمه هستند، گفت: نمی توان انکار کرد که دوران رنسانس و نوزایی فرهنگ غرب تحت تأثیر ترجمه هایی بود که غربی ها از فلسفه اسلامی گرفتند و از طریق ترجمه فلسفه یونانی را بازیابی کردند. حتی در دوران جدید هم کشورهایی که امروز عنوان کشورهای توسعه یافته را گرفته اند خود را از این نهضت ترجمه محروم نکرده و سعی کردند آنچه که دست آورد عقول دیگران بوده را صاحب شوند.

این پژوهشگر و مترجم افزود: یک ضرورت ناگزیر برای کشور ما این است که نهضت ترجمه را به معنای حقیقی کلمه دنبال کنیم، باید توجه داشته باشیم که در شرایط تاریخی امروز نیازمند ترجمه هستیم، ترجمه ای که با یک نوع خلاقیت و یک نوع فهم همراه باشد تا یک توسعه علمی و فرهنگی برایمان حاصل شود. علی رغم تصدیق اهل نظر در خصوص ضرورت ترجمه ولی کارنامه ما از لحاظ کمی و کیفی چندان قابل قبول نیست.

رحمتی درباره مشکلات امروز در فرآیند ترجمه گفت: در این سال ها به لحاظ کمی نتوانستیم بسیاری از آثار را ترجمه و مترجمان بیشتری تربیت کنیم و از لحاظ کیفی نیز کارهایی که ترجمه شده است از کیفیت لازم برخوردار نیستند. این در حالی است که بعضاً یک نگاه تحقیر آمیز نسبت به ترجمه در کشورمان وجود دارد. افراد غالباً فکر می کنند یک مترجم نسبت به مولف رده فروتری دارد. بنابراین در ارزیابی آثار علمی معمولاً کاری که عنوان ترجمه دارد در درجه پایین تری قرار می گیرد. در واقع کسی که از آثار ترجمه شده متنی را گردآوری کرده و کتابی بنویسد را یک مولف می دانند و کار او را یک تألیف برمی شمارند و جایگاه بالاتری برای فرد و اثر او قرار می دهند و کسی که ترجمه انجام داده است صرفا به عنوان یک واسطه می شناسند که تنها یک سری معارف را انتقال داده است.

وی افزود: در حقیقت کار اصلی را مترجمانی انجام می دهند که می توانند مطالب را بفهمند و آن آثار را در اختیار دیگران قرار بدهند. در حالی که اگر آن مولفان می خواستند از آثاری که ترجمه نشده بودند اثری را تألیف کنند انجام این کار به راحتی برایشان میسر نمی شد. بنابراین می توان این طور نتیجه گرفت آثاری که تألیف شده اند مرهون زحمت مترجمانی است که منابع لازم را در اختیار آن مولفان قرار می دهند. حال بگذریم از تألیفات ضعیفی که غالباً صورت می گیرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه این وضعیت باعث می شود بسیاری از فرصت ها و استعدادهای خوبی که ظرفیت شکوفایی دارند از دست بروند، گفت: این شرایط کار مترجمان را بی اهمیت جلوه می دهد و دیگر مترجم آن را به عنوان مشغله نمی شناسد و زمان اندکی برای آن صرف می کند. از همین رو متأسفانه بسیاری از کسانی که مستعد این کار بودند بعد از انجام چند کار ترجمه متوجه عدم صرفه اقتصادی، علمی و دانشگاهی آن شده و این کار را رها کردند.

رحمتی یادآور شد: اگر بخواهیم در این حوزه حق مطلب ادا شود باید کسانی تربیت کنیم که شأن آکادمیک آنها مترجم باشد و در موضوعاتی که ترجمه می کنند سابقه تدریس داشته  باشند. به هر حال بسیاری از ظرافت ها به طور ناگهانی برای کسی ایجاد نمی شود. مترجم خلاق و صاحب سبک شدن نیاز به سالیان سال تجربه و به اصطلاح استخوان خرد کردن، دارد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: باید از جامعه فرهنگی سوال شود که چرا نسبت به مترجمان چنین حق ناشناس است. در حالی که در این سال ها آنها بیشترین کمک برای پروسه های آموزشی، پایان نامه ها و تألیفات ما بوده اند، حتی اساتیدی که در دانشگاه ها تدریس می کنند اگر نتیجه زحمت مترجمان را در اختیار نداشتند کاری نمی توانستند از پیش ببرند، ولی متأسفانه جامعه ما نسبت به این موضوعات بی توجه است.