امام علی(ع) در خطبه شصت و سوم نهج البلاغه می فرماید: «جهان منزلگاهى است كه جز در خودش(و به وسيله بهرهبردارى صحيح از آن) سالم نتوان ماند و با كارهایى كه مخصوص دنياست از آن نجات نتوان يافت، مردم به وسيله دنيا آزمايش مىشوند. بنابراين هر چيز از دنيا را به خاطر دنيا به دست آورند از كفشان مىرود و حساب آنرا بايد پس بدهند و اما آنچه را كه از دنيا براى غير اين جهان تهيه كردهاند به آن خواهند رسيد و با آن خواهند بود. دنيا در نظر خردمندان همچون سايه اى است كه هنوز گسترده نشده، كوتاه مىگردد و هنوز فزونى نيافته نقصان مىپذيرد.»
امام علي(ع) نگاه مناسبي به دنيا دارد و روش برخورد آن حضرت با دنيا در نوع خود بي نظير است. امام علی(ع) در خطبه 52 نهج‌البلاغه اين چنين دنيا را تعريف مي کنند: «آگاه باشيد! گويا دنيا پايان يافته و وداع خويش را اعلام داشته است، خوبيهايش ناشناخته مانده به سرعت پشت کرده مي گذرد، ساکنان خود را به سوي نابود شدن مي کشاند و همسايگان را به سوي مرگ مي راند. آنچه از دنيا شيرين بود تلخ شده و آنچه صاف و زلال بود تيرگي پذيرفت و بيش از ته مانده ظرف آب ريخته شده از آن باقي نمانده است، يا جرعه اي آب، که با آن عطش تشنگان دنيا فرو نخواهد نشست. اي بندگان خدا! از سرايي کوچ کنيد که سرانجام آن نابودي است، مبادا آرزوها بر شما چيره گردد، مپنداريد که عمر طولاني خواهيد داشت!»
حضرت در خطبه 32 نهج البلاغه، روش برخورد با دنيا را اين چنين شرح مي دهند: «اي مردم! بايد دنياي حرام در چشمانتان از پر کاه خشکيده و تفاله‌هاي قيچي شده دام‌داران، بي ارزش‌تر باشد. از پيشينيان خود پند گيريد، پيش از آنکه آيندگان از شما پند گيرند، اين دنياي فاسد نکوهش شده را رها کنيد، زيرا مشتاقان شيفته تر از شما را رها کرد.»
اميرالمؤمنين(ع) در خطبه 45 نهج‌البلاغه نيز در برخورد با دنيا، اين چنين توصيه مي فرمايند: «دنيا خانه آرزوهايي است که زود نابود مي شود و کوچ کردن از وطن حتمي است. دنيا شيرين و خوش منظر است که به سرعت به سوي خواهانش مي رود و بيننده را مي فريبد، سعي کنيد با بهترين زاد و توشه از آن کوچ کنيد و بيش از کفاف و نياز خود از آن نخواهيد و بيشتر از آنچه نياز داريد طلب نکنيد.»
توصيه امام علي (ع) در خطبه 63 نهج البلاغه بر طبق آنچه که گفته شده شنيدني است. امام على(ع) فرمود: در هر که شش خصلت جمع شود هيچ خواسته اى را براى رسيدن به بهشت و هيچ چيز را براى گريز از دوزخ رها نساخته است:1- کسى که خدا را بشناسد و اطاعتش کند. 2 - شيطان را بشناسد و نافرمانيش کند. 3 - حق را بشناسد و پيرو آن شود. 4 - باطل را بشناسد و از آن بپرهيزد. 5 - دنيا را بشناسد و آنرا دور بيفکند. 6 - آخرت را بشناسد و آنرا بطلبد.
مردى به على(ع) عرض کرد: اى اميرالمؤمنين(ع) دنيا را براى ما توصيف کن. حضرت فرمود: من برايت چه وصف کنم از خانه اى که هر که در آن تندرست است ايمنى ندارد و هر که در آن بيمار است پشيمان است و هر که در آن فقير است غمگين است و هر که در آن بى نياز است گرفتار است. در حلال آن حساب و در حرام آن عذاب است. يک بار همين مطلب از على(ع) سؤ ال شد پس فرمود: سخن به درازا بگويم يا به اختصار؟ راوى عرض کرد: به اختصار، حضرت فرمود: حلال دنيا حساب دارد و حرام آن عذاب دارد.
حضرت علي(ع) مي فرمايند: خوب خانه اي است دنيا، اما دنيا براي کسي است که آنرا خانه خود نداند. منظور حضرت اين است که انسان وابسته به دنيا نشود و به دنيا به اين ديد بنگرد که توشه اي را براي آخرت بردارد.
امام علی(ع) مي‌فرمايند: همانا دنيا سراي راستي براي راست گويان و خانه تندرستي براي دنياشناسان و خانه بي نيازي براي توشه گيران و خانه پند براي پندآموزان است، دنيا سجده گاه دوستان خدا، نمازگاه فرشتگان الهي، فرودگاه وحي خدا، جايگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست آوردند و بهشت را سود بردند. چه کسي دنيا را نکوهش مي‌کند؟ و جداشدنش را اعلام داشته و فرياد زد که ماندگار نيست و از نابودي خود و اهلش خبر داده است؟ و حال آنکه دنيا بابلاي خود بلاها را نمونه آورد و با شادماني خود به آنان شادماني رساند. در آغاز شب به سلامت گذشت اما در صبح‌گاهان با مصيبتي جانکاه بازگشت تا مشتاق کند و تهديد نمايد و بترساند و هشدار دهد. پس مردمي در بامداد با پشيماني دنيا را نکوهش کنند و مردمي ديگر در روز قيامت آنرا مي ستايند دنيا حقائق را يادشان آورد، يادآور آن شدند از رويدادها برايشان حکايت کند او را تصديق کردند و اندرزشان داد، پند پذيرفتند.
اميرالمؤمنين(ع) مي فرمايند: پس در عزت دنيا بر يکديگر پيشي نگيريد و فريب زينتها و نعمتها را نخوريد و مغرور نشويد و از رنج و سختي آن نناليد و ناشکيبا نباشيد، زيرا عزت و افتخارات دنيا پايان مي پذيرد و زينت و نعمت‌هايش نابود مي گردد و رنج و سختي آن تمام مي شود و هر مدت و مهلتي در آن به پايان مي رسد و هر موجود زنده اي به سوي مرگ مي رود و بر او مي گريند و ديگري که بازمانده است به او تسليت مي گويند. يکي ديگر بر بستر بيماري افتاده، ديگري به عيادتش مي آيد و ديگري درحال جان کندن است و دنياطلبي در جستجوي دنياست که مرگ او را درمي يابد و غفلت زده اي که مرگ او را فراموش نکرده است و آيندگان نيز راه گذشتگان مي‌پويند. به هوش باشيد! مرگ را که نابود کننده لذتها و شکننده شهوت‌ها و قطع کننده آرزوهاست به هنگام تصميم بر کارهاي زشت به يادش آوريد و براي انجام واجبات و شکر در برابر نعمتهاي و احسان بي‌شمار الهي از خدا ياري خواهيد.
حضرت در جاي ديگر مي فرمايد: همانا دنيا نهايت ديدگاه کوردلان است که آن سوي دنيا را نمي نگرند اما انسان آگاه نگاهش از دنيا عبور کرده از پس آن سراي جاويدان سراي آخرت را مي بيند. پس انسان آگاه به دنيا دل نمي بندد و انسان کوردل تمام توجه اش دنياست. بينا از دنيا زاد و توشه برگيرد و نابينا براي دنيا توشه فراهم مي کند.
در اين دو روايت حضرت به اين نکته‌‌ها اشاره دارند که براي وابسته نشدن به دنيا توجه داشته باشيد که دنيا فناپذير است و ديگر اينکه در هر لحظه از زندگيش متوجه مرگ باشد و خود را متذکر شود که بعد از دنيا، آخرت جاويدان است. پس توشه اي را از دنيا برگيرد.
امام علي(ع) در ارتباط دنيا و آخرت مي‌فرمايند: «دنيائي که بدون هماهنگي و مسائل ملکوتي و قواعد الهي بدست آمده، به آخرت دو دشمن ناجور و دو راه جدائي از هم هستند، راه بهشت و راه دوزخ، پس کسي که اين گونه دنيا را دوست داشت و به آن دل بست آخرت را دشمن داشته و از دست مي دهد، اين دنيا و آخرت همانند مشرق و مغرب هستند که روند بين آن دو به هر کدام نزديک شوند از ديگري دور مي گردد با اين اختلافي که اين گونه دنيا و آخرت دارند، دو زن را مي مانند که داراي يک شوهر باشند که هيچ وقت با هم سازگاري ندارند.»
منظور حضرت اين است که اگر انسان از شب و روزش در دنيا به نحو احسن استفاده کند و در راه عبادت خدا مشغول باشد و به آنچه که در دست خود دارد راضي باشد و چشم به دست خود دارد راضي باشد و چشم به دست ديگران نداشته باشد و از طمع دنيا دوري کند و در زندگي قناعت و سادگي را پيشه کند و حلال خود را حرام نکند وت مام اين کارها را براي رضا و خوشنودي حضرت حق انجام دهد، در آخرت جايگاه والايي دارد. پس اين چنين زندگي کردن است که مي‌توان گفت که از طريق دنيا به آخرت رسيده و اين دنيا مطلوب است.
امام علي (ع) مي‌فرمايند: به دنيا به ديد بي اعتنايي که بي ميل به آن هستيد نگاه کنيد زيرا به خدا سوگند به زودي ساکنان زمين نقل مکان مي‌کنند و آنان که با خوشگذراني با کمال آسايش به سر مي برند به سخت‌ترين شرايط گرفتار مي‌آيند. جواني اي که رفته به انسان باز نمي‌گردد و کسي نمي داند براي آينده چه بر سرش خواهد آمد که منتظر آن باشد. شادي در دنيا با غم آلوده است، نيروي بدن به طرف ضعف و سستي مي گرايد. بنابراين فراوان بودن شادي آفرينان شما را مغرور نگرداند زيرا شگفت انگيزان به شما وفا نخواهند کرد. خدا رحمت کنـد کسي را که فکـر کند و پند بگيرد و بينا شود. آنچـه در دنيا وجـود دارد به زودي مثل ايـن است کـه قبل نبوده است و آنچـه از آخرت وجود دارد به زودي مثل باقي‌ها خواهد بـود.*
*برگرفته از مقاله دنيا از ديدگاه حضرت علي(ع) در نهج البلاغه، پژوهشگر: موسي مباشري
نظر شما