تجسم تاریخ ایران در مجسمه های هنرمند گمنام البرزی/ وقتی نان نباشد باید با هنر خداحافظی کرد!

به گزارش خبرنگار مهر، هر اثر هنری آفریده ای است از دستان هنرمندی که موضوعی را به صورت بیان هنری جلوه گر می شود و همانطور که مشخص است این موضوع می تواند در رابطه با حوزه های مختلف فکری پرورده شده باشد، از فعل و انفعالات روانِ آدمی و نتایج فعالیت های جسمش که به مسائلی چون دین و اقتصاد و اجتماع و سیاست و غیره ختم می شود گرفته تا مسائل پیرامون طبیعت و گیتی، و یا به قولی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد همه و همه می توانند هدف و موضوعِ هنرمندی برای بیان و ارائۀ هنری قرار بگیرند.

همانطور که گفته شد هنرمندان مجسمه ساز و تندیس گر نیز از این قاعده مثتنی نبوده و اتفاقاً خیلی هم خاص تر به این موضوعات می پردازند و یا در واقع مجسمه سازی هنری است کهن و تاریخی که همواره مورد توجه خاص و عام بوده، زیرا همانطور که پیداست و به گفته برخی از صاحب نظران «در بسیاری از موارد مجسمه به مثابه کتابی است که از رویداد ها و احوالات ادوار مختلف تاریخی (گذشته،حال، آینده) خبر می دهد».

حیاتی دوباره برای مجسمه سازی ایران

البته در مقطعی تدریس این هنر و آموزشهای آکادمیک مخصوص به آن متوقف شد ولی خوشبختانه شاهد آن بودیم که پس از رفع شبهات و فتوای قاطع علما در این زمینه مجدداً آموزشهای مربوطه از سر گرفته شد.

طاهر شیخ‌الحکمایی- از مجسمه سازان معاصر و صاحب نام کشورمان- نیز پیش از این در مصاحبه ای با یکی از خبرگزاری هابه همین موضوع اشاره کرده و فتوای علما را حیاتی دوباره در جان مجسمه سازان می داند. این هنرمند معتقد است با وجود وقفه طولانی در تدریس رشته مجسمه‌سازی، این هنر با نظر قاطبه علما و مراجع تقلید بعد از انقلاب اسلامی حیاتی دوباره یافت.

به گفته وی رشد مجسمه‌سازی بعد از انقلاب اسلامی جهشی بوده و علیرغم وقفه چندین ساله در امر آموزش، رشد قابل توجهی در این زمینه مشهود بوده است.

این هنرمند در همین باره ابراز می دارد: در اواخر دهه 60 هنر مجسمه‌سازی دچار وقفه‌ای شده بود که همزمان با ریاست آقای مهدی چمران بر دانشگاه تهران زمزمه‌هایی برای بازگشت این رشته به دانشگاه بود که برنامه مدون و شرح درس‌های این رشته با توجه به نیازهایی که وجود داشت توسط آقای «یوآف دارش» نوشته شد و من هم موضوع رساله‌ام را «هویت حقیقی مجسمه‌سازی» انتخاب کردم که در بخشی از آن به نظرات و فتواهای علما و مراجع تقلید درباره هنر مجسمه‌سازی پرداختم.

مجسمه سازی بُت سازی نیست

شیخ‌الحکمایی در همین رابطه اضافه می کند: دراین پایان‌نامه، ‌مراجعی چون آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله ‌صانعی و...حدوداً به 40 سؤال  من در زمینه مجسمه‌سازی پاسخ داده بودند تا از این هنر رفع شبهه کنند. چون به گفته امام (ره) رشته مجسمه‌سازی از جمله مسائلی بود که باید تکلیف آن روشن می‌شد. حضرات آیات به سؤالاتی چون تفاوت مجسمه‌ با بت و استفتاء درباره استفاده از ماکت و مجسمه سربازان در میدان جنگ برای فریب دشمن پاسخ داده بودند که بت پرستش می‌شود ولی مجسمه پرستش نمی‌شود، همچنین این علما توضیح داده بودند که مجسمه‌سازی مشکلی ندارد و در خصوص استفاده از این هنر برای مقاصدی چون ساخت دست و پای مصنوعی و پروتز برای مجروحان جنگی، استفاده از ماکت سرباز برای فریب دشمن در میدان جنگ و نظایر آن نیز اعلام کردند که نه تنها مشکلی ندارد بلکه لازم نیز هست.  به هر صورت با فتواهای این مراجع تقلید از هنر مجسمه‌سازی رفع شبهه شد و منجر به بازگرداندن این رشته به دانشگاه شد که به دنبال آن آقای دارش بر اساس نیازها شرح درس‌ها را دوباره نوشتند و اولین گروه از دانشجویان بعد از انقلاب وارد دانشگاه شدند.

هنر؛ خروجی یک علاقه ذاتی و استعدادی باطنی

حال که چندین سال است وضعیت آموزش و تدریس در هنر مجسمه سازی رو به بهبود رفته است،پرسیدن این سوال که آیا پیرو این بهبودی وضعیت هنرمندان این عرصه(چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنونی) هم بهتر شده است یا خیر؟ یک پرسش اساسی است.

در همین رابطه گفتگویی را انجام دادیم با یکی از هنرمندان مجسمه ساز تا هرچه بیشتر و بهتر با حال و هوای این هنر و وضعیت کنونی هنرمندان آن آشنا شویم.

فتح الله واثقی مغوان یکی از هنرمندان تندیسگر و مجسمه سازی است که در استان البرز زندگی می کند. این هنرمند که زاده سال 1345 دشت مغان اردبیل است ابتدا در سال 1356 و بواسطه امرار معاش و تأمین مخارج خانواده وارد حرفه ریخته گری شد. بنا بر گفته این هنرمند، وی سپس و به خاطر پیشرفتها و علایقش، در سن 16 سالگی به عضویت جامعه ریخته گران ایران درآمد.این هنرمند چند سالی را در حرفه ریخته گری فعالیت کرد و در همین رابطه کارگاهی را ایجاد کرد و در این سالها همراه با این فعالیت به مجسمه سازی یعنی علاقه و استعداد اصلی اش گرایش پیدا کرد.

همچنین مجسمه های مومی اپوکسی، تندیس و نقش برجسته از انواع مجسمه هایی است که تاکنون در آثار و نمایشگاه هایی که واثقی برگزار کرده است نمایان بوده است. وی از هنرمندان مجسمه سازی است که 22سال سابقه فعالیت را در کارنامه کاری خود دارد و تا کنون نمایشگاه هائی از آثار ایشان در موزه همدان، موزه عبرت تهران و ... برگزار شده است. وی هم زمان به تدریس هنر مذکور نیز می پردازد.

واثقی در رابطه با چگونگی اشتغال خود به حرفه و هنر مجسمه سازی در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان می کند: من همواره از دوران کودکی به ساخت اشیای مختلف با دست علاقه داشتم، اگر گِل یا خمیری به دستم می افتاد خیلی سریع مجسمه ای از انسان یا حیوانات درست می کردم. خلاصه اینکه به نظر من هر هنری یک علاقه ذاتی و استعداد باطنی است که خروجی عملی آن به نام هنر شناخته می شود.

این هنرمند می افزاید: اما اگر بخواهم بگویم که چه وقت به طور حرفه ای به این هنر پرداختم باید بگویم حول و حوش سال 73 بود که با ساخت مجسمه ای برنزی کار جدی ام را آغاز کردم که خوشبختانه آن مجسمه مورد استقبال قرار گرفت و بعد برای فروش گذاشته شد و بعد از آن نیز سفارشهای دیگری گرفتم و وقتم را فقط به این کار اختصاص دادم. هم اکنون نیز در حدود 22 سال است که به این کار مشغولم.

از تلاش برای نان تا مافیای مجسمه سازی!

واثقی در ادامه به وضعیت نامطلوب امرار معاش برخی از هنرمندان مجسمه ساز اشاره می کند و می گوید: اما چه فایده؟! این سابقه اکنون به چه درد من می خورد و در واقع وقتی که من و امثال من نتوانیم از عهده خرج و مخارج یک زندگی ساده برآییم انجام هنر مورد علاقه مان نه تنها لذت بخش نیست بلکه موجب آزردگی خاطر خودمان و به تبع آن خانواده هایمان نیز می شود.

به گفته وی امروز اگر درآمدی هم در این عرصه وجود دارد برای مافیای مجسمه سازی است، از او می خواهم تا در این باره بیشتر توضیح دهد، او می گوید: مسئله چندان پیچیده ای نیست، متأسفانه در عرصه مجسمه سازی هم مثل برخی جایگاه های دیگر سوء استفاده کنندگانی وجود دارند که با عقد قراردادهای میلیاردی با نهادهایی مثل شهرداریها سفارش کار می گیرند و برای اینکه بتوانند طبق قرار قبلی مجسمه هایی امثال نمادهایی که در میادین وجود دارد را تحویل دهند از تجربه و هنر هنرمندانی که برای امرار معاش خود در مضیقه هستند استفاده می کنند، در واقع هنرمندانی امثال من مجبور می شوند که با اینان که در واقع از هنرِ هنرمند سوء استفاده می کنند همکاری کنند، چون بهرحال اگر نان نباشد بایستی با هنر هم خداحافظی کرد!

به عقیده واثقی راه حل این مشکل در انجام و عقد قرارداد مستقیم با خود هنرمندان یا نماینده قابل اعتمادی از مجموعه های آنها نهفته است نه این اینکه قراردادهای کار با واسطه هایی انجام پذیرد که نه خودشان هنرمندند و نه حداقل حق و حقوق هنرمند را به درستی پرداخت می کنند.

عدم مساعدت مسئولین و گرفتاری هنرمندان در تنگناهای بی مورد

وی در مورد دیگر دغدغه ها و مشکلاتِ هنرمندان مجسمه سازی هم توضیح داد: البته در این رابطه باید گفت نه فقط این هنرمندان مجسمه ساز هستند که اینگونه مشکلات را دارند بلکه هنرمندان رشته های دیگر نیز با چنین مشکلاتی روبرو هستند و البته هنرمندانی که به صورت تجربی کار کرده اند نیز با مشکلات و موانع بیشتری روبرو خواهند شد.

این هنرمند اضافه می کند: برای مثال نداشتن مدرک معادل دانشگاهی یکی از موانعی است که هنرمندان تجربی یعنی کسانی که در رشته هنری شان فاقد مدرک دانشگاهی هستند با آن مواجه خواهند شد و برای نمونه در مواقعی که می خواهند در نمایشگاه های خارج از کشور حضور داشته باشند موفق نخواهند شد. البته اداره ارشاد قول داده است که به امثال بنده که تجربی کار کرده ایم مدرک معادل ارائه کند ولی این موارد فقط در حد حرف باقی می ماند و عملی نمی شود.

گرانی مواد اولیه مجسمه سازی و عدم مساعدت مسئولین مربوطه در این زمینه نیز از مشکلاتی است که واثقی در ادامه به آن اشاره می کند و اضافه می کند: متأسفانه تا به حال هیچ نوع کمک و مساعدت خاصی از طرف مسئولین و نهادها برای تسهیل امور ما انجام نگرفته است و همین امر موجب می شود که ما در تنگنا و سختی های بی مورد گرفتار شویم.

هنر سیاه و سفید و چرایی مخاطب گریزی

این هنرمند مجسمه ساز در پایان سخنانش نیز به نکات جالب و ظریفی در رابطه با مجسمه سازی اشاره می کند.

وی عنوان می کند: متأسفانه یکی از نکات مهمی که در کشور ما رو به فراموشی گذاشته است پیوند هنر مجسمه سازی و معماری است و یا اینکه ما فراموش کرده ایم که می توانیم تاریخ و فرهنگ چند هزار ساله مان را توسط هنر مجسمه سازی انتقال دهیم.

فتح الله واثقی می افزاید: و در حال حاضر متأسفانه فرقی بین ارائه «هنر سفید» و «هنر سیاه» قائل نیستیم، هنر سفید هنری است که پاکی ها، از خود گذشتگی ها، دیانت، انسان مداری و غیره را به بینندگان و مخاطبان یک اثر انتقال می دهد در حالی که «هنر سیاه» کاملاً برعکس این محتوا کار می کند و بسیار لطمه زننده خواهد بود.

وی توجه نکردن به مقوله رنگ و مقیاس طبیعی در ساخت مجسمه ها را از دیگر مسائلی می داند که در مجسمه سازی امرور بدان توجه نمی شود و همین عدم توجه موجب مخاطب گریزی می شود. واثقی در این باره توضیح می دهد: متأسفانه در حال حاضر شاهد هستیم که مخاطبان مجسمه ها، بخصوص نمادها و مجسمه های که در میادین و مبلمان شهری از آنها استفاده می شود ارتباط خاصی با اثر پیدا نمی کنند و این در واقع اشتباه فاحشی است که در بحث رنگ ومقیاس و ناهماهنگی مجسمه با محیط پیرامون رخ داده است که امید می رود به این مسائل بیشتر توجه شود.

مُشت نمونه خروار است

آنچه در پی آمد مُشتی است نمونه خروار و هنرمندی است از خیل هنرمندانِ در بند موانع و مشکلات؛ که بی شک بسیاری از مسئولین محترم و نهادهای ذیربط نیز با این موارد آشنایی کامل دارند لیکن حلال و گره گشای این مشکلات فردی(مسئولی) است که با وجود آگاهی قدمی در راه نهد و اقدامی هرچند کوچک را برای استمرار و شکوفایی هرچه بیشتر هنر و هنرمند انجام دهد. بدان امید.

.....................................

گزارش و عکس: ســعید پورمــند