چگونگی برگزاری"یلدا" در سرزمین شاهوارنشینان

به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با آخرین روز پاییز خورشید در حرکت خود به پایین نقطه افق در جنوب شرقی می رسد که باعث کوتاه شدن روز و افزایش مدت زمان تاریکی شب می شود اما با آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی خورشید به سوی شمال شرقی بازمی گردد که کاهش شب و افزایش روشنایی روز از نتایج آن است.

یلدا جشنی آریایی است که قدمتی هزاران ساله در ایران دارد. از این شب به بعد طول روز بیش تر و طول شب کوتاه تر می شود و  نزدیک به چندهزار سال است که ایرانیان آخرین شب پاییز را در کنار یکدیگر تا سپیده دم بیدار می مانند. این شب نسبت به شب های قبل فقط یک دقیقه طولانی تر است اما راز این یک دقیقه در چیست که اینگونه به میراثی گرانبها برای ایرانیان تبدیل شده است.

شاید جشن گرفتن طولانی ترین شب سال از سوی ایرانیانی که نور و ظلمت را نمادی از تقابل زیبایی و زشتی و نیکی و بدی می دانند عجیب به نظر آید. اما در واقع آنچه جشن گرفته می شود شب طولانی و دراز نیست بلکه در واقع آغاز فرایندی است که به سبب آن کوتاه شدن روز و طولانی شدن شب ها پایان می یابد و از فردای آن شب ها کوتاه و روزها طولانی می شود.

"یلدا" در سرزمین شاهوار نشینان (شاهرود)

در جای جای ایران زمین آیین برگزاری جشن طولانی ترین شب سال مرسوم بوده و آداب و رسوم متفاوتی توسط مردم مناطق مختلف کشور برگزار می شود.  مردم شهرستان شاهرود نیز هر سال جشن طولانی‌ترین شب سال یعنی "شب یلدا" یا شب "چله"را با آداب و رسوم ویژه‌ای برگزار می کنند.

در شب "چله" يا شب "يلدا" بر اساس يك سنت ديرين كه در سراسر كشورمان برگزار مي شود افراد خانواده اعم از پدربزرگ، مادربزرگ، فرزندان، نوه ها و يا سایر بستگان دور هم جمع مي شوند. برای شام مرسوم است غذايي مفصل در اين شب پخته و انواع تنقلات، شيريني، شكلات، نقل، ميوه و هندوانه مي خورند.

اهالي بيارجمند شاهرود بر اين باورند كه بايد در اين شب حتماً هندوانه بخورند تا گرماي تابستان سال بعد اذيتشان نكند. اهالي روستای فرومد بر اين باورند كه اگر در اين شب هندوانه نخورند به بدن آنها شپش مي افتد.

دهملايي ها، در اين شب پس از خوردن ميوه و تنقلات، گل يا پوچ و نخود بازي مي كنند. در شهر کوهستانی و توریستی مجن "ماسوله کویر" مردم با خوردن تنقلات مانند قیسی، برگه زردآلو و تخمه کدو این شب را به نیکی پاس می دارند و مادربزرگ ها قصه ها، حکایات و افسانه های قدیمی را برای کودکان تعریف می کنند.

در روستاهای ري آباد و فرومد شهرستان میامی افراد مسن خانواده از خاطرات گذشته براي سايرين تعريف كرده و گاهی نَقل و حديثي نيز اگر به خاطر داشته باشند بيان مي كنند و بدين ترتيب بلندترين شب سال را به پايان مي رسانند.

در روستای نام نیک کالپوش میامی خواندن دو رکعت نماز در شب یلدا مرسوم بوده و اهالی کویر شاهرود نیز اشعاری در وصف این شب خاطره انگیز بدین مضمون می خوانند:

شب یلدا درازه وای بر ما
                                     پری در خواب نازه وای بر ما
                                                                              بیدارش نکن مرغ سحر خیز      
                                                                                                                        عزیزم جانگدازه وای بر ما ...

زهرا عامری 54 ساله در رابطه با آیین یلدا در شاهوار می گوید: اکثر مردم این مناطق در شب یلدا هندوانه می خورند و اعتقاد دارند با خوردن این میوه در اول زمستان سوز سرما به بدن شان اثر نمی گذارد و سرما را احساس نمی کنند.

این بانوی شاهرودی افزود: فرستادن "خونچه چله" از سوی خانواده داماد برای عروس به عنوان هدیه زمستانی برای کسانی که نامزد هستند و دوران نامزدی را می گذرانند یکی دیگر از رسوم شاهرودی هاست.

وی به همراهی فامیل داماد برای بردن "خونچه چله" به خانه عروس اشاره کرد و اظهار داشت: در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، كله‌قند و هفت نوع میوه مثل گلابی، به، هندوانه، انار، خربزه و سیب با تزئینات خاصی فرستاده می‌شود و مادر عروس پس از تحویل خونچه ها هدایایی مانند پول، شیرینی و جوراب به کسانی که خونچه ها را آورده اند می دهد.

جهش قیمت آجیل و تنقلات در چند سال گذشته

آجیل شب یلدا نیز یکی دیگر از تنقلاتی است که در شب یلدا مورد استفاده شاهرودی ها قرار می گیرد اما قیمت بالای این خوراکی خوشمزه و سرگرم کننده گرمی بازار را به سردی کشانده است.

یکی از خشکبار فروشان به افزایش قیمت آجیل و تنقلات شب یلدا اشاره کرد و گفت: آجیل و تنقلات نسبت به سال های گذشته جهش قابل توجهی داشته که این قضیه فشار زیادی را بر خانواده ها تحمیل می کند و با توجه به درآمد کم، تورم و گرانی باعث دلسردی و عدم استقبال مردم برای خرید می شود.

محمد اکبری اظهار داشت: در سال های گذشته چند هفته قبل از رسیدن شب یلدا خرید آجیل و تنقلات توسط مردم شروع می شد اما امسال در حالی که فقط چند روز به فرارسیدن این شب باقی مانده است بازار خرید مردم رونق چندانی ندارد.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل کاهش خرید آجیل و تنقلات شب یلدا در امسال می تواند قرار گرفتن در آستانه اربعین حسینی باشد اذعان داشت: در حال حاضر قیسی به عنوان عضو ثابت آجیل شب یلدا مردم شاهرود بین هشت تا 12 هزار تومان برای هر کیلو قیمت دارد و هرکیلو آجیل مخلوط درجه یک 32 تا 42 هزار تومان، توت خشک 48 هزار تومان، پسته درجه یک 50 هزار تومان، بادام هندی 45 هزار تومان، بادام درختی 40 هزار تومان، مغز فندق بین 29 تا 34 هزار تومان، تخمه کدو 15 هزار تومان، تخمه ژاپنی 11هزار و تخمه آفتابگردان 8 هزار و 500 تومان در بازار شاهرود به مردم ارائه می شود.

این فروشنده آجیل خاطرنشان کرد: البته با توجه به کیفیت آجیل و منطقه شهری که آجیل در آن عرضه می شود ممکن است چند هزار تومانی افزایش یا کاهش قیمت داشته باشیم.

آداب و رسوم یلدا چهره تجملاتی به خود گرفته است

یکی از شیرینی فروشان شاهرودی در مورد بازار خرید گفت: متاسفانه امسال تقاضا برای خرید شیرینی نسبت به سالهای گذشته کمتر شده است و مردم سراغ شیرینی هایی با قیمت ارزان می روند که همه ناشی از گرانی، تورم و فشار اقتصادی است که بر خانواده ها تحمیل می شود.

وی به چشم و هم چشمی بین خانواده ها در برگزاری مراسم شب یلدا اشاره کرد و افزود: مراسم شب یلدا در مقایسه با گذشته به شکل متفاوتی در بین خانواده های ایرانی برگزار می شود تا جایی که برخی حتی پول خرید مایحتاج ضروری خود را ندارند اما ترجیح می دهند خرید شب یلدا را انجام دهند و با افتخار و بدون کم آوردن در مقابل دیگران دور خانواده و اقوام خود بنشینند.

محمد آقایی اظهار داشت: در حال حاضر آداب و رسوم یلدا بیشتر چهره تجملاتی به خود گرفته است که این قضیه در خانواده های شهرنشین بیشتر دیده می شود اما در بین اغلب خانواده های روستایی هنوز آداب و رسوم سنتی ایرانیان باستان باقی است.

این شهروند شاهرودی با بیان اینکه خرید کیک در شب یلدا ضرورتی ندارد تاکید داشت: با توجه به اینکه خرید کیک ضرورتی ندارد اما تشریفاتی شدن مردم باعث شده که اکثر خانواده ها به خرید کیک با تزیینات خاص شب یلدا اقدام کنند که همین امر باعث افزایش قیمت کیک در بازار می شود.

هندوانه و انار جایگاه ویژه ای در سبد میوه شب یلدا دارند

ایرانیان باستان در شب یلدا به خوارکی ها و میوه هایی که با باروری و برکت ارتباط داشته باشد توجه ویژه ای داشتند. هندوانه یکی از این میوه هاست آنها معتقد بودند که با خوردن مقداری هندوانه در شب اول زمستان هیچگونه سرما و بیماری در زمستان پیش رو بر آنها غلبه نخواهد کرد.

انار یکی دیگر از میوه هایی است که ایرانیان باستان مقید به استفاده از آن در شب یلدا بودند. اعتقاد ایرانیان باستان بر این بود که بخاطر دانه های زیاد انار این میوه مظهر باروری و زایندگی است و با خوردن این میوه نیروی باوری و زایندگی از انار به انسان منتقل می شود. بر همین اساس در سبد میوه شب یلدا در بین خانواده های ایرانی هنوز هم هندوانه و انار جایگاه ویژه خود را دارد.

یکی از فروشندگان میوه در بازار میوه شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در آستانه شب یلدا بازار خرید هندوانه و انار بیشتر از میوه های دیگر داغ است البته میوه های زمستانی مثل پرتقال، نارنگی، کیوی، سیب و میوه های دیگری هم توسط مردم خریداری می شود.

این میوه فروش اظهار داشت: نرخ میوه در میادین میوه و تره بار براساس قیمتی است که اتحادیه فروشندگان میوه و تره بار اعلام می کند اما میوه در خرده فروشی ها با 25 درصد افزایش قیمت عرضه می شود.

آشفته بازار میوه در شب یلدا

اما قیمت میوه در میدان میوه و تره بار در آستانه شب یلدا نسبت به قبل از تفاوت بسیاری برخوردار شده و این در حالی است که دولت و مسئولان امر نبود هیچگونه کم و کسری در تولید و کشت انواع میوه از جمله مرکبات را اعلام می کنند و از انبارها و سردخانه های مملو از میوه خبر می دهند در صورتی که ثبات قیمتی در بازار میوه در آستانه شب یلدا مشاهده نمی شود و قیمت میوه در این ایام افزایش می یابد.

با توجه به اینکه در آستانه شب یلدا تقاضا برای برخی از اقلام از جمله برخی از انواع میوه افزایش می یابد نظارت دقیق تری را از سوی دستگاه های نظارتی می طلبد تا با توجه به نبود کمبود در تولید میوه کشور آرامش نسبی در بازار میوه حکم فرما باشد و شاهد ورود دلالان و سودجویان به این بازار پرسود و افزایش بی رویه قیمت ها نباشیم.

با توجه به این اوضاع و احوال و با یک حساب سر انگشتی باید گفت امسال شب یلدا وقتی دور هم جمع می شویم چندان ارزان هم تمام نمی شود مگر آنکه از تجملات و تشریفات برپایی این مراسم کم شود.

"یلدا"؛ آیین و سنتی با پیشینه ای دیرینه

"یلدا" آیین و سنتی است با پیشینه ای دیرینه که میراث گذشتگان برای ماست. میراثی که صمیمیت و دوستی را برای خانواده های ایرانی به ارمغان می آورد. اما امروزه این میراث کهن در حال خارج شدن از شکل اولیه خود است و صمیمیت و دوستی آن در کنار تشریفات برگزاری مراسم خاص این شب در حال کم رنگ شدن است و از سویی دیگر با وجود گرانی و تورم و گسترش تشریفات و تجملات در حال تبدیل شدن به یک معضل اجتماعی است.

باید گفت اگر گذشتگان و نیاکان ما که بنیان گذار این مراسمات بودند پیش بینی می کردند که تشریفات و تجملات امروزی در برگزاری این مراسمات از لحاظ اقتصادی چه فشاری را بر خانواده ها تحمیل می کند بی شک تجدید نظری در تعیین نشانه ها و نمادها می کردند.

یلدا جایگاه ویژه‌ای در بین ایرانیان دارد و از رسوم اصلی خانواده های ایرانی است. این شب سنت های خوب دیگری هم دارد که می شود از آن استفاده بهتری برد. باشد که صله ارحام و عیادت از سالمندان و بیماران و کارهایی از این قبیل میراث ارزشمند ما در این شب آریایی برای آیندگان باشد.

....................................

گزارش از فاطمه قریب