به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی «آزادی مسئولانه و تعطیلی رسانه‌ها» صبح امروز یکشنبه 25 اسفند با حضور استادان رشته روزنامه‌نگاری و حقوق مطبوعات و برخی فعالان رسانه‌ای شامل حسن نمکدوست تهرانی، امیدعلی مسعودی، کامبیر نوروزی، سیدفرید قاسمی، مجید رضائیان، محمدمهدی فرقانی، حجت الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی، الیاس حضرتی، هادی خانیکی، امیر محبیان و مسعود سلطانی‌فر رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، در محل این دفتر در تهران برگزار شد.
موضوعات و محورهای مورد بحث در این نشست تخصصی عبارت بودند از: آزادی مسئولانه در مقابل آزادی لیبرال رسانه‌ها، تعطیلی رسانه‌ها به عنوان آخرین اقدام، مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار در مقابل منافع ملی، نقش انتقادی رسانه‌ها در قالب مسایل مهم کشور و جایگاه رسانه‌ها در ایجاد فضای سالم و مبارزه با فساد.
سلطانی‌فر: به جای توقیف، فضا برای جبران اشتباه فراهم شود
در ابتدای این نشست تخصصی محمد سلطانی‌فر با طرح سوالاتی مانند این که آیا تعطیلی رسانه‌ها و توقیف آنها قابل جایگزینی است؟ آیا فضای رو به پیشرفت دیجیتال می‌تواند خاستگاه کاملی برای فعالیت رسانه ای باشد؟ آیا اساساً رسانه‌ها قابل کنترل هستند؟ مسئولیت اجتماعی آنها چیست؟، به طرح دیدگاه‌های مختلف در نگاه به مساله آزادی رسانه‌ها و نظارت بر آنها پرداخت.
وی همچنین موضوعات دیگری را نیز مطرح کرد از جمله اینکه چه کسی و با چه ابزار کنترلی می‌تواند بر رسانه‌ها نظارت داشته باشد؛ دولت، مردم یا انجمن‌های صنفی؟ وی در همین زمینه یادآور شد: متاسفانه در سال‌های گذشته تعطیلی رسانه‌ها همواره اولین قدم بوده است و این نگرانی‌های شدیدی را دامن زده است از جمله افزایش فضای ظن و تردید، خودسانسوری روزنامه نگاران و به وجود آمدن رسانه‌های مجیزگو.
رئیس دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها سپس یادآور شد: به عقیده من بهتر این است که چنانچه رسانه ای مرتکب اشتباهی شد، فضایی ایجاد شود که در آن فضا این رسانه بتواند اشتباهاتش را جبران کند. همچنین مسئولان و دولت‌ها باید آستانه تحمل خودشان را بالا ببرند چرا که اگر رسانه ای با اولین اشتباه تعطیل شود، مردم بلافاصله بیایند سراغ این که آن رسانه چه گفته است که منجر به این حکم برای او شده است و همین گستره بیشتری به مساله توقیف آن رسانه می‌دهد. پیش از توقیف یک نشریه، مراحل برخورد باید ابتدا تذکر شفاهی، کبتی و یا اخطار قانونی باشد.
فرقانی: تصور غالب در برخی دولتمردان این بوده که با سست کردن اعتماد مردم به مطبوعات، اعتماد مردم به خودشان بالا می‌رود
در ادامه این جلسه محمد مهدی فرقانی استاد علوم ارتباطات اجتماعی در سخنانی گفت: روزنامه نگاری ما علیرغم 177 قدمت، هنوز حرفه ای نشده است و لذا ساختارها و نهادهای لازم برای فعالیت حرفه ای در آن شکل نگرفته اس. به عبارت دیگر می‌توان گفت روزنامه نگاری ما به حال خود رها شد است؛ یعنی هم روزنامه نگار تکلیف خود را نمی‌دانند و هم کسی که به خودش اجازه می‌دهد با مطبوعات برخورد کند.
وی ادامه داد: احساس می‌کنم تصور غالب در برخی از دولتمردان این بوده که اگر اعتماد مردم را به مطبوعات سست کنند، اعتماد مردم به خودشان بالا می‌رود و در مواقع تصور می‌کنم مطبوعات عامل بی اعتمادی مردم به آنها (دولتمردان) هستند. در حالی که هم تحقیقات میدانی و هم تجربه‌های شخصی نشان می‌دهند که در ایران با توجه به خاستگاه مطبوعات، همبستگی بالایی بین مردم و رسانه‌ها و اعتماد آنها به یکدیگر وجود داشته است. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که مردم، مطبوعات را بی واسطه وابسته به دولت می‌دانند و لذا نگاهشان به رسانه‌ها همان نگاهی است که به دولت دارند.
فرقانی افزود: نکته دوم اینکه وقتی صحبت از روزنامه نگاری و مطبوعات و ساختار حرفه ای برای مطبوعات مطرح می‌شود، باید به ارکان آن هم توجه داشته باشیم چرا که بدون وجود آنها و حتی اصلاح برخی از آنها، ژورنالیست حرفهای شکل نخواهد گرفت. این ارکان عبارتند از آموزش تخصصی، تشکل‌های صنفی و حرفه ای، استقلال حرفه ای و امنیت شغلی روزنامه نگار، استقلال اقتصادی رسانه‌ها، نظام پرداخت حقوق و دستمزد مشخص، حاکمیت قانون و وجود قانون شفاف و نیز وجود شورای عالی رسانه‌ها برای نظارت بر اجرای اخلاق حرفه ای و همچنین وجود یک میثاق نامه اخلاق حرفه ای روزنامه ای.
به گفته این استاد حوزه ارتباطات اجتماعی، نمی‌توان توقع ایفای مسئولیت را از یک روزنامه نگار داشت در حالی که حقوق او که مهمترین آن آزادی دسترسی به اطلاعات است ایفا نشده باشد. همچنین نمی‌توان حقوق یک روزنامه نگار را به او داد در صورتی که مسئولیت‌های حرفه ای خود را رعایت نمی‌کند. متاسفانه ما در هر دوی این حوزه‌ها یعنی حقوق روزنامه نگاری و مسئولیت‌های اجتماعی او، دچار آسیب‌های جدی هستیم.
فرقانی با انتقاد از نبود یک نظام جامع که بتواند هر دو این حوزه را در بر بگیرد و به ابهامات آنها پاسخ بدهد، گفت: ما نمی‌توانیم یکی از این دو مساله مهم را بدون اصلح دیگری ببینیم و اجرا کنیم.
خانیکی: ارزیابی درستی از موقعیت مطبوعات در نظام اطلاع رسانی کشور وجود ندارد
در این نشست همچنین هادی خانیکی استاد رشته روزنامه نگاری، سخنانش را با طرح این موضوع که ما یک ارزیابی درست از موقعیت مطبوعات در نظام اطلاع رسانی کشور نداریم تاکید کرد: برخی دیدگاه‌ها در حکومت، نقش و تاثیر مطبوعات را بیشتر از آن چیزی که هست تلقی می‌کنند و به همین اعتبار بیشتر از آن چیزی که هست درباره اشکالات و اشتباهات مطبوعات نگران هستند و بر همین اساس هم برای برخورد با آنها تصمیم می‌گیرند و در واقع آنها را بزرگتر از واقعیت می‌بینند. مساله دیگر این که ما دچار یک سوء تصویر و یا سوء تفاهم درباره جایگاه تاریخی مطبوعات هم هستیم؛ باید بدانیم که مطبوعات برای چه به وجود آمده اند؟ آیا زائیده شرایط آزاد هستند یا محصول تبلیغات و هیاهو.
خانیکی افزود: مساله سوم به سنت و تبار مطبوعات بر می‌گردد، مطبوعات در ایران بیشتر از هر معضل دیگری گرفتار جوانمرگی هستند. روزنامه نگاری در ایران همواره شغل لرزانی بوده است و به همین خاطر هر کس که توانسته است آن را رها کرده و کسانی هم هستند که به شوخی باید بگویم غیر عاقلانه در این کار مانده اند. ما اگر در این سه زمینه به توافق جامعی برسیم، آنگاه می‌توانیم درباره جایگاه دولت و نهادهای صنفی و مردم در قبال رسانه‌ها سخن بگوییم.
این استاد رشته علوم ارتباطات اجتماعی همچنین با بیان اینکه معضل مطبوعات یک معضل ملی نیست، یادآور شد: متاسفانه چون چنین تلقی وجود نداشته است، فکر می‌کنیم زودترین راه حل که همان توقیف نشریه باشد، درست ترین راه حل هم هست در حالی که ما باید یکی از لوازم کار مطبوعات را مثل هر صنف دیگر که اشتباه کردن است، بپذیریم.
محبیان: شاهد نوعی آوانتوریسم رسانه‌ای هستیم
در نشست تخصصی آزادی مسئولانه و تعطیلی رسانه‌ها، امیر محبیان روزنامه نگار و سردبیر روزنامه رسالت در سخنانش ابتدا عنوان این برنامه را مورد توجه قرار داد و گفت: مسئولیت، هزینه آزادی است یعنی نمی‌توان آزاد بود بدون اینکه مسئولیت را قبول کرده باشیم. مسئولیت هم معنایش پاسخگویی است اما پاسخگویی به چه کسی؟
محبیان سپس کوشید به این پرسش پاسخ دهد و تاکید کرد: زمانی منظور از پاسخگویی پاسخ دادن به خود است که این همان معنی اخلاق است. معنای دوم از پاسخگویی به جنبه اجتماعی آن اشاره دارد که همان پاسخگویی در مقابل جامعه است. معنی دیگر پاسخگویی، داشتن مسئولیت در مقابل خدا و شرع است و اگر شرع را هم تفکیک کنیم سه بخش را می‌توانیم بر شمریم، یکی همان عصاره و هستی عقلانی شرع است که این همان عقل است. شرط دوم بحث عرفان و تعالی و حیات طیبه است، شرط سوم بحث فقه یا همان قانون شرعی است که در جامعه ما تقریباً معنی همان قانون اجتماعی را دارد البته از نظر من همه اینها با یکدیگر همپوشانی دارند.
محبیان سپس به نکته دوم مندرج در عنوان این نشست تخصصی اشاره کرد و یادآور شد: بسته به اینکه ما رسانه را چه ببینیم، مقصود از توقیف آن مشخص می‌شود؛ گاه ما رسانه را یک بنگاه اقتصادی می‌دانیم، گاه آن با یک بنگاه سیاسی و نهاد سیاسی و گاه نیز رسانه را یک جریان فکری می‌دانیم. در مورد اول چنانچه ما کنترل اقتصاد یک مطبوعه و یا همان بخش آگهی‌های آن را در اختیار بگیریم، آن مجموعه خود به خود متوقف شده است حتی اگر آن را توقیف هم نکرده باشیم. در مورد دوم که در ایران زیاد اتفاق می‌افتد، ما رسانه‌ها را یک نهاد سیاسی می‌دانیم و هر حرکتی در آن رسانه را اعم از تیتر، عکس و سوتیتر، با دقت می‌خوانیم و اگر تخلفی به نظرمان برسد با آن برخورد می‌کنیم. موضوع سوم این است که گاه یک رسانه را یک جریان فکری می‌دانیم که در این خصوص هیچگونه تعطیلی مانع فعالیت آن رسانه نمی‌شد و چه بسا تعطیل کردن آن، رسانه را تقویت کند.
سردبیر روزنامه رسالت با بیان اینکه فضای رسانه ای کشور شدیداً سیاست زده است یادآور شد: این مساله باعث می‌شود رسانه‌ها همیشه در مظان سوء تفاهم قرار بگیرند و متاسفانه نوع برخورد با رسانه‌ها هم در ایران همیشه یک طیف صفر و یک داشته است یعنی یا رسانه باید باشد یا رسانه باید نباشد. موضوع دیگر این که علیرغم آن که اهل رسانه‌ها در دانشگاه‌های ما آموزش می‌بینند؟، بسیاری از آنها چندان هم آموزش دیده نیستند و مثلا در خصوص قانون مطبوعات، هنوز به جامعه پذیری نرسیده اند. متاسفانه نوعی آوانتوریسم رسانه ای یا همان ماجراجویی رسانه ای هستیم یعنی در یک مقطعی این تلقی به وجود می‌آید که کار رسانه‌ها ماجراجویی است و به دلیل اینکه برخورد سهلی با این اتفاقات صورت گرفته است، این آوانتوریسم رشد پیدا کرده است.
به گفته محبیان تعریف مبهم یا مضیق از منافع و امنیت ملی است که معمولاً به شکل سخت افزاری و نه نرم افزاری مطرح شده است. مساله دیگر این که یک نگاه توطئه انگارانه به رسانه‌ها وجود دارد و لذا کسانی که مسئول نظارت بر رسانه‌ها هستند هر حرکت آنها را یک توطئه می‌پندارند.
دعایی و مقایسه «اطلاعات» و «کیهان» با روزنامه مصری «الاهرام»
در این نشست تخصصی همچنین حجت الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی مدیر مسئول روزنامه اطلاعات با بیان این که این نشریه سه سال دیگر 90 ساله می‌شود، به پایا بودن روزنامه متبوعش پرداخت و گفت: سال 1359 وقتی مشیت امام راحل بر این قرار گرفت که دو روزنامه اصلی کشور یکی کیهان و دیگری اطلاعات در مسیر انقلاب قرار گیرند، توصیه‌هایی داشتند که از جمله آنها رعایت بی طرفی بود.
دعایی سپس مثالی زد و تاکید کرد: زمانی که جمال عبدالناصر در انقلاب مصر پیروز شد در هیات حاکمه ای که تشکیل داد یک رکن هم به عنوان رکن نظارت تعیین کرده بود که وظیفه اعضای آن نظارت بر ابعاد مختلف مسایل اجتماعی بود. یکی از مشاوران فرهنگی او به نام حسنین هیکل به جمال گفت ممکن است در همین رکن هم انحراف‌هایی به وجود بیاید و لذا شما ناچار خواهید بود بر آنها هم یک رکن دیگر تعیین کنید لذا من پیشنهاد می‌کنم رسانه ای تاسیس کنید که خود به صورت آزاد و کامل تمام کج رفتارهای و عیوب را مسئولانه و صادقانه رصد کند چرا که به عقیده من همین می‌تواند خود به خود از آن انحراف‌ها بکاهد و جامعه اصلاح خواهد شد. آن رسانه هم روزنامه «الاهرام» بود که امروز دارد منتشر می‌شود.
نظر شما