حجت الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد نقش حوزه های علمیه در زمینه بانکداری اسلامی گفت: مقام معظم رهبری(دامت برکاته) با طرح مسأله فقه حکومتی دست روی یک نیاز جدی و واقعی گذاشتند. حوزه‌های علمیه گرچه بعد از انقلاب اسلامی متناسب با انقلاب متحول شدند و دروس و موضوعاتی که امروزه در حوزه به بحث و بررسی گذاشته می‌شود در راستای نیازهای جامعه است، ولی با این وجود هم سویی کامل در این عرصه حس نمی‌شود. باید محافل علمی چه دانشگاه و حوزه در این امر پیشگام باشند یعنی نیازها و تحولات جدید جامعه را رصد کنند و همیشه به روزترین حرف‌ها را بزنند و کارآمدترین و به‌روزترین ابزارها را در اختیار نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار دهند.
وی با اشاره به اینکه یکی از این ابعاد فقه حکومتی همان گونه که در سؤالات شما بود حوزه اقتصاد و به ویژه بازار پول و سرمایه است، تصریح کرد: بازار پول و سرمایه به جهت ویژگی‌های خاص خودش که همان بحث تحول مستمر و پی در پی یعنی هم مستمرا و هم پشت سر هم این تحولات در حوزه‌های مختلف بازار پول و سرمایه روی می‌دهد، ما نمی‌توانیم در یک مقطع بگوئیم که دیگر به مباحث جدید و استنباط مسائل جدید فقهی نیاز نداریم، این گونه نیست و بعد از چند ماه می‌بینیم که تحول جدیدی رخ داده و ابزار جدیدی لازم دارد. بنابراین این انتظار وجود دارد که در پاسخ به فرمایشات مقام معظم رهبری(حفظه‌الله) خیزشی در حوزه‌های علمیه صورت گیرد و بحث قراردادها و معاملات که به شکل سنتی ارائه می‌شد همچنان با تقویت به این شکل ارائه شود و در کنار آن با یک عزم خاصی در راستای پاسخگویی به مسائل روز وارد مسائل جدید شد.
وی افزود: مثلا در کنار فقه معاملات که در قالب کتاب‌هایی مثل کتاب‌البیع، کتاب‌الاجاره و کتاب‌المضاربه و کتاب‌الشرکة تدریس می‌شود امروز باید براساس نیازهای جدید مباحثی تحت عنوان فقه‌الاقتصاد، فقه بانک و فقه بازار سرمایه تدریس شود و در این قالب مراکز علمی اساتید را به صحنه بیاورند و اساتید بیایند و دروس خارج فقه معاملات بانکی و خارج فقه بازار سرمایه اسلامی را به بحث و درس بگذارد و به صورت ملموس وارد این نوع قراردادها شوند که نیاز در این عرصه خیلی فراوان است.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه امروزه بیش از 150 میلیون سپرده بانکی در کشور وجود دارد یعنی به طور متوسط هر ایرانی بیش از دو یا سه حساب بانکی دارد و از طرف دیگر در خیلی از بخش‌های اقتصادی بیش از 85 درصد وابستگی به تسهیلات بانکی وجود دارد یعنی از هر 100 بنگاه اقتصادی 85 بنگاه به نحوی از تسهیلات بانکی کوتاه مدت، میان مدت یا بلندمدت استفاده می‌کنند، اظهارداشت: علاوه بر این تقریبا همه خانوارها به نحوی با خدمات بانکی اعم از پرداخت قبوض آب و برق و حوالجات بانکی و ضمانت نامه‌ها و گشایش اعتبارات اسنادی و امثال اینها در ارتباط هستند. بنابراین فقهای بزرگوار و اساتید حوزه باید این برداشت را داشته باشند که هر روز در کشوری مثل ایران میلیون‌ها قرارداد بانکی انجام می‌گیرد و همه داد‌و‌ستدهایی که در بازار وجود دارد یک پای آن به معاملات بانکی گره خورده است و سود آن از طریق بانک ارسال و اسناد و مدارک آن در بانک بسته می‌شود.
وی گفت: بر این اساس این معاملات خیلی حجم گسترده دارد و نقش کلیدی در اقتصاد پیدا کرده است یعنی می‌خواهم این نکته را منتقل کنم که اساتید بزرگوار حوزه و دانشگاه فکر نکنند که یک سری معاملات کوچک و کم تعداد در گوشه‌ای از کشور انجام می‌گیرد حال صحیح بودن و یا باطل بودن آن خیلی تأثیری در معیشت و درآمد و روزی مردم نخواهد داشت. نخیر! امروزه همه مردم به نحوی با بانک مرتبط شدند اکثر معاملات در بخش صنعتی، کشاورزی، خدمات، تولید و تجارت، بازرگانی و ... به معاملات بانکی گره خورده است. بنابراین این ظرفیت وجود دارد که واقعا در راستای پاسخگویی به فرمایشات مقام معظم رهبری(حفظه‌الله) درسهای قوی از طرف اساتید برجسته حوزه تحت عنوان فقه معاملات بانکی و فقه بازار سرمایه و در مرحله بالاتر تحت عنوان فقه الاقتصاد و فقه اقتصاد اسلامی برگزار شود و کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی در این زمینه چه در حوزه‌ها و چه در دانشگاه‌ها شکل گیرد.
موسویان بیان کرد: بحث علم و دانش اصطلاحا از کالاهایی است که خود‌افزایی دارد یعنی باید از یک نقطه‌ای شروع، سؤال‌ها مطرح و پاسخ‌هایی داده شود بعد به تدریج این شاخه از دانش رشد می‌کند. برای نقطه شروع اکنون حداقل 100 جلد کتاب در زمینه مباحث بانکداری اسلامی تألیف شده که بیش از 50، 60 جلد این کتاب‌ها به مباحث فقهی آن می‌پردازد. بنابراین برای نقطه شروع بله! کتاب‌های خوب موجود هست و شاید بیش از هزار مقاله علمی با رویکرد فقهی در حوزه معاملات بانکی و بازار سرمایه اسلامی تألیف شده است که اینها همه می‌تواند سر نخ‌های خوبی برای ارائه این بحث‌ها باشد. منبع برای شروع بیش از حد انتظار و بیش از سایر عرصه‌ها و حوزه‌های علمی وجود دارد.
وی تصریح کرد: اساتید و فقها مسلط به دانش اجتهاد هستند و اجتهاد به تعبیر فقها ملکه و استعدادی است که در فقیه شکل می‌گیرد و وقتی که فقیه به این مرحله رسید بعد از این وقتی وارد هر موضوعی شود می‌تواند پیش برود و براساس این اسلوب اجتهاد کند و نتایج و یافته‌های خود را ارائه دهد. بنابراین هم ما از جهت محتوا حداقل‌های لازم را و هم از جهت اساتید، اساتید برجسته‌ای داریم که قطعا اگر وارد این عرصه شوند می‌توانند عرصه جدیدی را در این حوزه باز کنند. فقط باید یک احساس نیاز و اولویت و ضرورتی در این حوزه پیدا شود.
این کارشناس بانکداری اسلامی بیان کرد: یک بحث اجتهاد بحث قوه و یک بحث دیگر آن فعلیت است از جهت قدرت و قوه اجتهاد، اجتهاد یک فن و استعداد است که در شخص به وجود می‌آید و آن فرد مسلط به یک فنی می‌شود که بعد از این وقتی وارد هر حوزه‌ای شود در آن حوزه فعلیت پیدا می‌کند قطعا با توجه به گستردگی علمی که ما امروزه در شاخه‌های مختلف ناظر هستیم قطعا دیگر مراجع نمی‌توانند به صورت گسترده و عمیق در همه حوزه‌های دانش و شاخه‌های مرتبط با فقه آن فعلیت را داشته باشند قوه و قدرت آنرا دارند و تردیدی در این امر نیست اما اینکه ما انتظار داشته باشیم یک فقیهی که در مسائل فرضا طهارت، نماز، حج و ... کار کرده و سالیان سال در این حوزه فعالیت داشته همان تسلط را در معاملات بازار سرمایه امروز داشته باشد که هر روز قراردادهای جدیدی به بازار می‌آید قطعا این تسلط را نخواهد داشت.
وی تصریح کرد: بنابراین لازم است مجتهدینی به صورت تمرکزی بر روی این مسائل کار کنند و از جهت موضوع‌شناسی این خلأ را پر کنند. اکنون فاصله‌ای میان موضوع‌شناسی و حکم‌شناسی وجود دارد فقهای برجسته از جهت حکم‌شناسی و تسلط به مسائل حکم‌شناسی در سطح خیلی بالایی هستند اما از جهت موضوع‌شناسی که نیاز هست موضوع خوب شناخته شود تا اصطلاحا حکم بر آن بار شود خلأیی را در حوزه‌های علمیه احساس می‌کنیم که باید توسط متخصصان موضوعات به صورت صحیح به به حوزه منتقل شود تا احکام به صورت صحیح بر آنها بار شود.
نظر شما