دكتر سعيد كاظمي رئيس پژوهشكده رويان وابسته به جهاد دانشگاهي در گفت وگو با خبرنگار علمي خبرگزاري" مهر" ، در مورد تاريخچه سلول هاي بنيادي جنيني ، چگونگي دست يافتن به آن ، موارد استفاده در درمان برخي بيماري ها وكشور هايي كه در حال حاضر در اين زمينه تحقيق مي كنند ، توضيحاتي ارائه كرد .
وي گفت : براي توضيح اساس اين موضوع ابتدا لازم مي دانم تا تئوري مبنا را شرح دهم . از نظر منطقي چه شد كه بشر به اين انديشه رسيد . همانطور كه مي دانيد خلقت انسان از دو سلول جنسي نر و ماده به نام هاي اسپرم و اوول آغاز مي شود .
پس از تركيب اين دو سلول نشانه هاي باروري به صورت حضور پيش هسته ها به صورت دو دايره پهلوي هم به شكل عدد هشت انگليسي ديده مي شود و بعد اين سلول ها شروع به تكثير مي كنند تا يك انسان كامل را بسازند . اين پيش هسته در انتهاي روز ششم با طي كردن لوله فالوپ در آندومتر ( لايه داخلي رحم ) كاشته مي شود ( لا نه گزيني ) . تقسيمات اوليه در مسير حركت صورت مي گيرد به طوريكه وقتي سلول به آندومتر مي رسد جنين در مرحله بلاستوسيست قرار دارد .
بشر اينگونه انديشيد كه اين دو سلول اوليه خود تقسيم مي شوند و به جنين تبديل مي شوند و نهايتا يك انسان را مي سازند؛ پس منطقا اين دو سلول اوليه توانايي خلق همه سلول هاي بدن را دارا هستند اگر بتوان رشد سلول ها را در مرحله بلاستوسيت متوقف كرد ( پيش از اين كه سلول ها تمايز پيدا كنند و نوع خاصي شوند ) و سلول ها را به صورت پرتوان نگه داشت . در ابتدا به اين سلول ها ، سلول هاي همه كاره مي گفتند اما بعد مشخص شد كه اين سلول ها درايجاد جفت نقشي ندارند ، بلكه جفت از تروفو بلاست به وجود مي آيد . لذا به اين سلول ها لقب سلول هاي" پرتوان " داده شد .
وي در باره رشد و تمايز سلول هاي بنيادي گفت : اولين نكته اين است كه بتوان جلو رشد و تمايز سلولها را گرفت و سلول ها را به صورت پرتوان نگهداري كرد . دراين صورت اين سلول ها به يك استعداد كامل براي توليد همه سلولهاي سوماتيك ( غير جنسي ) بدن است.
گام بعدي اين است كه ما به سلول دستور دهيم كه آنگونه كه ما مي خواهيم رشد كند . يعني ترتيبي اتخاذ كنيم كه سلول به جاي اين كه يك انسان كامل را بسازد فقط به سلول هاي عصبي تبديل شود ويا فقط به سلول ماهيچه اي مبدل گردد . اين چيزي است كه دانشمندان در تلاش براي رسيدن به آن هستند .
وي در باره ميزان اطلاع رساني كشورهايي كه در اين زمينه تحقيق مي كنند افزود : تصوير كلوني سلولهاي جنيني انسان تا كنون توسط هيچ يك از كشورهايي كه توانايي توليد سلولهاي بنيادي را دارند به نمايش در نيامده است . تنها عكسي كه ديده شده اولين توليد كننده در مجله " نيچر" آن هم با وضوحي بسيار پايين چاپ كرد و تصوير ديگري از آن وجود ندارد .
دكتر كاظمي درباره ويژگي هاي سلول هاي بنيادي جنيني گفت : براي اين كه نشان دهيم سلول ها به صورت پرتوان باقي مانده اند از يك ماده رنگي استفاده مي شود و سلولهاي تمايز نيافته فقط اين رنگ را به خود مي گيرند و سلولهاي تمايز يافته فيبروبلاست ها اين رنگ را در خود جذب نمي كنند .
از نظر كروموزوني يكي از ويژگي هايي كه سلول هاي بنيادي بايد داشته باشند، كاريو تايپ طبيعي است . يعني 46 كروموزوم با بازوهاي سالم كه سلولهاي كشت داده شده توسط پژوهشكده رويان اين ويژگي را دارا هستند .
براي اين كه ثابت شود كه سلول هاي توليد شده بنيادي هستند اين سلولها را رها كرديم . يعني فاكتورهاي ممانعت كننده از آنها حذ ف شده است تا خود به خود تمايز پيدا كنند كه مشاهده شد كه اين سلول ها عمدتا به سلولهاي قلبي تبديل شده اند و منقبض مي شوند .
كار ديگري كه بايد صورت بگيرد اين است كه ميزان خلوص اين سلول ها مشخص شود . كه اينها بايد همگي" كارديوميوسيت" ( سلول قلبي ) باشند .درآزمايشگاه با ايجاد سكته در قلب موش و سپس تزريق سلولهاي بنيادي توليد شده به قلب مشاهده شده است كه اين سلول ها محل ضايعه را ترميم كرده اند . شايان ذكر است كه سلولهاي عضله قلبي قدرت ترميم ندارند .
وي در مورد تمايز اين سلول ها افزود : عضلات به سه روش تقسيم مي شوند . يكي سلولهاي عضلاني صاف هستند مثل سلولهايي كه در مري و ساير قسمتهاي دستگاه گوارشي وجود دارند كه تقسيم شدن آنها به دست بشر امكان ندارد و خودشان تقسيم مي شوند . دسته دوم سلولهاي عضلاني اسكلتي مثل عضلات ران و بازو كه عضلات مخطط هستند خود امكان تقسيم ندارند اما يكسري سلولهاي اقماري كه ماهيتشان همان سلول هاي بنيادي بزرگسال است و نه سلول بنيادي جنيني . وقتي اين سلول هاي عضلاني دچار ضايعه مي شوند اين سلولهاي بنيادي تمايز پيدا مي كنند و ضايعه را ترميم مي كنند اما سلول هاي قلبي كه از لحاظ ساختماني شبيه سلولهاي مخطط است ولي از نظر عملكردي شبيه سلول هاي صاف، هيچ قدرت تقسيمي ندارد . نه خود سلول ها اين توانايي را دارند و نه از طريق سلول هاي بنيادي ديگر .
رئيس پژوهشكده رويان گفت : براي اثبات صحت توليد سلول هاي بنيادي درموش يكبار از طريق گردش خون و يكبار هم از طريق تزريق مستقيم، در هر دو مورد اين سلول ها با ترميم ضايعه اثبات كردند كه سلول بنيادي هستند . اما در مورد انسان هنوز راهي براي تاييد اينكه اين سلول ها كاملا بنيادي هستند وجود ندارد و سرمايه گذاري عظيمي براي اثبات خلوص و تمايز اين سلول ها در حال انجام است .
وي در باره تاريخچه اين علم افزود:اين كار براي نخستين بار در سال 1998 يعني 260 هفته قبل، براي اولين بار در دانشگاه ويسكانسين ايالات متحده آمريكا انجام شد و تعداد كشورهايي كه برخورداري از اين لاين ها را گزارش كرده اند كمتر از ده است و با ثبت نام ايران در فهرست كشورهايي كه به اين فناوري دست يافته است بازهم اين عدد تك رقمي است .
ضمن اين كه اين يك كار گروهي است و فكر مي كنيم كه راه طولاني را براي تحقيقات پزشكي در كشور گشوده ايم و اين را يك آغاز بزرگ تلقي مي كنيم و نه يك انجام . كاري است كه آغاز آن قابل اهميت است .در سه ماه گذشته به غير از جمهوري اسلامي ايران دو كشور ديگر هم دستيابي به اين فناوري را گزارش كرده اند .
وي افزود : اطلاع رساني در اين زمينه خيلي مهم است . ما نبايد اميد كاذب به وجود بياريم و از سوي ديگر بايد اميدواري هاي اين قضيه را تشريح كنيم .
در مورد جنين هاي موش به قريب 20 سال پيش و در مورد جنين انسان در سال 1998 اين كار انجام شده است و انگلستان 13 آگوست و ژاپن كمتر از دو ماه پيش توانسته اند اين كار را انجام دهند .
در مجموع كشورهاي هند، كره جنوبي، سنگاپور، آمريكا، استراليا سنگاپور ،انگلستان و ژاپن برخورداري از اين تكنيك سلولي را گزارش داده اند .ايران تقريبا همزمان با انگلستان به اين فن آوري دست يافته است .
نظر شما