شاخص‌های مدرس‌گون در مجلس شورای اسلامی

خبرگزاری مهر-محمدجواد عسکری؛ 10 آذر همزمان با سالروز شهادت سید حسن مدرس در تقویم کشور به عنوان روز مجلس نام گرفته است. با امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در 14 مرداد 1285 مجلس موقتی در ایران تشکیل شد و نخستین دوره مجلس شورای ملی در 13 مهر 1285 با نطق افتتاحیه مظفرالدین شاه گشایش یافت.

تا امروز 33 دوره مجلس در کشور در طول بیش از 100 سال تشکیل شده که 24 دوره آن قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.

دومین دوره قانون گذاری مجلس در سال 1289 شمسی در حالی آغاز شد که سید حسن مدرس به عنوان یکی از پنج تن علمای منتخب، برای این دوره قانون‌گذاری وارد مجلس شد و این باعث  شد که چهره سیاسی مدرس بیش از پیش شناخته شود. این دوره مجلس اما به علت فشار خارجی و آغاز جنگ اول جهانی یکسال بیشتر دوم نیاورد و سرانجام مجلس تعطیل شد.

وی با آغاز در دوره چهارم مجلس قانونگذار بار دیگر به عنوان نمایندگی مردم تهران در سال 1302 وارد مجلس شد و به عنوان نایب رییس مجلس و رهبری اکثریت مجلس در این دوران پر اهمیت تاریخ مشروطه که با تغییر سلسله قاجاریه و روی کار آمدن رضاخان همراه بود در مجلس ایفای نقش کرد.

مدرس در مجلس پنجم طرح استیضاح رضاخان را کلید زد اما رضاخان توانست با فریب و نیرنگ، مقدمات تصویب انقراض قاجاریه را فراهم کند و در تاریخ 9 آبان 1304 این کار را عملی کرد و خود به پادشاهی ایران رسید.

وی در مجلس هفتم اجازه نداد مدرس به مجلس راه یابد و بعد از خانه نشینی و تبعید وی به دامغان و مشهد سرانجام در 10 آذر 1316 دستور شهادت وی راصادر کرد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات شگرفی در سازوکار مجلس شکل گرفت، به طوری که استقلال از دولت های دیکتاتور و دست نشانده از بارزترین این تغییرات بود.

مجلس شورای ملی پس از پیروزی انقلاب به مجلس شورای اسلامی تغییرنام داد و تا به امروز توانست در نه دوره چهارساله به امر قانونگذاری در کشور مبادرت کند.

براساس نص صریح قانون، وضع قوانین و نظارت بر صحت اجرای در دستگاه های اجرایی مهم ترین و اصلی‌ترین وظایف نمایندگی است اما اینکه این امر تا چه اندازه در این دستگاه قانونگذار کشور محقق می‌شود نکته‌ای است که ما را بر آن داشت تا با تعدادی از وکلای ملت به گفتگو نشسته و  از منظر آنها وی‍ژگی ها و معیارهای مجلس پویا و کارآمد را ارزیابی کنیم.

نادران: جنبه نظارتی مجلس ضعیف است

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی همزمان با روز مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به ویژگی‌های مجلس کارآمد، گفت: مجلس دو وظیفه اصلی دارد؛ قانونگذاری و نظارت که ماهیت کاری این قوه مهم در نظام اسلامی را شامل می‌شود.

وی افزود: مجلس باید در هر دو وجه وظیفه‌ای خود، آنچه را که قانون اساسی بر عهده آن گذاشته اجرا و به منصه ظهور بگذارد.

این نماینده مجلس درباره مهم‌ترین نقدی که به مجلس شورای اسلامی می‌توان داشت، گفت: در بعد نظارتی، جنبه نظارتی مجلس ضعیف است و در وجه قانونگذاری نیز استحکام لازم در قوانینی که به تصویب قوه مقننه می‌رسد، وجود ندارد.

قادری: فرایند وضع قانون در مجلس ناقص است

نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی نیز همزمان با روز مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ویژگی‌های مجلس کارآمد گفت: مجلس کارآمد مجلسی است که به وظایف و مسئولیت‌هایی که در قانون اساسی برای آن تعیین شده است به درستی عمل کند.

وی با اشاره به بعد قانون گذاری و نظارت در مجلس افزود: پیگیری مسائل و موضوعات حوزه‌های انتخابیه یک وظیفه عرفی برعهده نمایندگان به شمار می رود ولی رسالت مجلس بیشتر در دو بعد قانونگذاری و نظارت است.

این نماینده مجلس گفت: در بعد قانونگذاری پر کردن خلاءهای قانونی و هم کمک به حذف قوانین زائدی که در حال حاضر مشکلاتی را درکشور ایجاد می کند از جمله شاخصه هایی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

قادری ادامه داد: در بعد قانونگذاری وظیفه و رسالت مجلس سنگین تر است. از این رو مجلس باید از ظرفیت دانشگاهها و مراکز تخصصی به درستی استفاده کند و قوانینی را که بنای تصویب آن را دارد از پختگی لازم برخوردار باشد.

این نماینده مجلس ادامه داد: فرایندی که در حال حاضر منجر به وضع قانون می‌شود در مجلس فرایند ناقصی است، زیرا برخی پیشنهاداتی که در صحن علنی مجلس مطرح می شود فاقد کار کارشناسی بوده و در حقیقت هر چه به ذهن نمایندگان می رسد در برخی موارد به عنوان پیشنهاد در صحن علنی طرح می شود، بدون آنکه آثار و پیامدهای آن مشخص باشد و در نهایت در یک فضای احساسی نمایندگان رای می دهند که این روند نیاز به اصلاح دارد.

وی با اشاره به ابعاد نظارتی مجلس افزود: مجلس در بعد نظارتی باید با جدیت بیشتری به مسائل ورود پیدا کند، حقیقتا مجلس ما نسبت به مجالس سایر کشورها وقت بیشتری را صرف می‌کند. شاید کمتر مجلسی را در دنیا بتوان یافت که به اندازه ما برای قانونگذاری زمان صرف کند اما مهم این است که چقدر از زمانی که صرف می شود استفاده بهینه صورت می گیرد.

قادری ادامه داد: این فرایند که بر اساس آن پیشنهادات در صحن علنی مطرح شده و افراد بر روی تک تک کلمات ایراد می گیرند کار کارشناسی و قابل قبول نیست از این رو به نظر می رسد چون مذاکرات مجلس از رادیو پخش زنده می‌شود نمایندگان برای انعکاس خارجی اظهارات خود در حوزه های انتخابیه اقدام به طرح موضوعات غیر کارشناسی در برخی موارد می کنند. این امر جز اتلاف وقت ثمره ای به دنبال نخواهد داشت.

وی گفت: البته نباید فراموش کرد که محدود کردن نمایندگان امری شدنی نیست از این رو از هیات رئیسه مجلس درخواست کرده ایم که گزارش ماهیانه ای از پیشنهادات نمایندگان و میزان رای آوری آنها ارائه دهند تا افکار عمومی خود نسبت به آن قضاوت کنند.

نماینده مردم شیراز در خصوص مهمترین انتقادی که به مجلس شورای اسلامی وارد است، گفت: بدرستی از وقت استفاده نمی شود و به گونه ای وانمود می شود که هر کس در صحن علنی بیشتر صحبت کرده و سر و صدا کنند کارآمدتر به نظر می رسد در حال که باید کار کارشناسی در کمیسیون ها انجام شده و خروجی آن در صحن علنی مجلس به بحث و بررسی گذاشته شود.

حسینی: صرف وقت نمایندگی در امور غیرضروری

نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی در آستانه روز مجلس در گفتگو با خبرنگار پارلمانی مهر با اشاره به ویژگی‌های مجلس کارآمد، گفت: مجلس کارآمد مجلسی است که دقت لازم و کافی در امر قانونگذاری داشته باشد، یعنی فرصت کافی برای مطالعه، تحقیق و پژوهش را صرف کند.

وی افزود: نظارت بر قانونی که وضع کرده و بودجه ای که برای دستگاههای دولتی مصوب کرده دومین ویژگی یک مجلس کارآمد است؛ اگر این نظارت تحقق پیدا کند جلوی بسیاری از مفاسد گرفته خواهد شد اما در حقیقت مجلس امروز در بعد نظارت ضعیف است.

این نماینده مجلس ادامه داد: وقت نمایندگان در بیشتر موارد صرف مسائلی غیر از وظیفه اصلی آنها می شود؛ جابه جایی دانشگاه و محل تحصیل، نداشتن خانه یا مشکل تهیه جهیزیه و ... از جمله مواردی است که عمده وقت نمایندگان را در حوزه های انتخابیه به خود اختصاص می دهد.

وی افزود: کمترین درصد مراجعات مردم به دفاتر حوزه های انتخابیه نمایندگان مربوط به مسائل ملی است و عمدتا مراجعات به منظور حل مشکلات شخصی است.در حالیکه رسیدگی به این وظیفه دولت است اما چون دولت پاسخگو نیست از این رو نمایندگان مجبور به پاسخگویی می شوند.

نماینده مردم قزوین با اشاره به ضرورت رصد بین المللی از سوی نمایندگان در مجلس افزود: نمایندگان در مجلس شورای اسلامی برای کارآمد کردن این قوه باید نسبت به حوادث و هر آنچه که در منطقه و عرصه بین الملل رخ می دهد آگاهی داشته باشند. این عوامل می تواند زمینه پویایی مجلس را فراهم کنند.

این نماینده مجلس با انتقاد از مجلس نهم، گفت: حقیقتا کسانی که اهل کار کارشناسی در حوزه اقتصادی یا سیاسی هستند چندان میدانی برای عرض اندام و بیان دیدگاه در صحن علنی ندارند، به نظر می رسد هیات رئیسه بین نمایندگان تبعیض قائل است و از برخی نمایندگان می ترسد. اگر کسی در صحن علنی داد و فریاد کند هیات رئیسه از او می ترسد و توجه به نمایندگانی که دارای تخصص بیشتری هستند نمی شود.

نماینده مردم قزوین در مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از انتقاداتی که به مجلس نهم وارد است این است که هیات رئیسه در بین نمایندگان تبعیض قائل می شود. اگر کسی در صحن علنی داد و فریاد کند هیات رئیسه از او می ترسد اما به نماینده ای که کار کارشناسی انجام می دهد، میدان داده نمی شود.

جلیلی: ساختار فعلی مجلس پاسخگوی نیازهای موجود نیست

اما در این بین نماینده مردم مسجد سلیمان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به ویژگی‌های مجلس کارآمد، گفت: مجلس کارآمد، مجلسی است که حضور مجموعه عوامل فعال بخش‌های مختلف آن در راستای وظایف و ماموریت‌های محول، کار قانونگذاری و نظارت را به درستی انجام دهد.

وی افزود: در حوزه پارلمان و نمایندگان، دو بحث عمده قانونگذاری و نظارت به عنوان اصلی‌ترین وظایف این قوه مد نظر است و در عین حال حضور کارآمد و موثر در بخش‌های تخصصی چه کمیسیون‌ها و چه صحن علنی و نیز نشست‌های مربوطه، از دیگر عوامل کارآمدی یک مجلس اسلامی است.

این نماینده مجلس ادامه داد: آنچه باید در نظر گرفت، تلاش برای ارتقای شاخصه‌هایی است که در خود مجلس به عنوان معیار در حوزه عملکردی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ قوانین اثربخش، حضور فعال، پیگیری تا وصول نتیجه و همکاری با بخش‌های نظارتی برای تطبیق آنها با شاخصه‌هایی که در قالب قانون تصویب می‌شود، از جمله شاخصه‌های مجلس کارآمد است.

نماینده مردم مسجد سلیمان در مجلس با اشاره به مهم‌ترین نقد وارد به مجلس شورای اسلامی، عنوان کرد: ساختار فعلی مجلس به خصوص ساختار سازمانی آن با توجه به وظایفی که بر عهده مجلس است، پاسخگوی نیازهای موجود نیست؛ ساختار اداری مجلس نیازمند اصلاح جدی است بخصوص در بخش فرآیندها، این نیاز ضروری است.

جلیلی گفت: در برخی موارد، مسائل و فرآیندهایی که انتظار می‌رود با هماهنگی در مجلس صورت بگیرد یا با کندی و یا با تداخل همراه است که هزینه مجموعه این اقدامات هم عمدتا بالاست.

نوباوه: مخدوش شدن وظایف، آسیب کار نمایندگی است

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار پارلمانی مهر در آستانه روز مجلس، با اشاره به اینکه امیدواریم که مجلس کاملا در خط امام، رهبری و مردمی باشد، گفت: تلاش ما بر آن است که چنین مجلسی به بار بنشیند، اما این بستگی بدان دارد که یکایک نمایندگان چقدر بر اساس وجدان خود و تعهدی که به مردم داده‌اند، عمل می‌کنند.

وی با اشاره به ویژگی‌های یک مجلس کارآمد، افزود: وجود قوانین داخلی مجلس و ساز و کار درونی این نهاد قانونگذار و نوع ارتباط نمایندگان با آن، خود می‌تواند بیانگر ویژگی‌ها و شاخصه‌های مجلس کارآمد باشد.

نوباوه با بیان اینکه به اعتقاد من در حال حاضر با در نظر گرفتن شاخصه‌های قانونی، مجلس در حد مطلوبی قرار دارد، ادامه داد: همیشه زمان برای رشد و تعالی وجود دارد و باید با بهره‌گیری از این زمان، به معیارها و شاخصه‌های مورد نظر نزدیک شویم اما در حال حاضر با توجه به وظایف محوله بر دوش مجلس، وظیفه‌ای بر روی زمین مانده در مجلس ندیده‌ام.

این نماینده مجلس گفت: به نظر می‌رسد این نقطه خوشحالی برای مجلس است اما خود بنده به عنوان یک نماینده دارای کمبودهای بسیاری هستم که باید آنها را برطرف کنم.

نوباوه درباره مهم‌ترین نقدی که به مجلس وارد است، افزود: کار مجلس بسیار سنگین و کارشناسی است که نمی‌شود به راحتی معایب این قوه مهم را استخراج کرد.

وی افزود: اگر بخواهیم در یک سنجش کلی بررسی کنیم، باید گفت وظیفه مجلسی‌ها، قانونگذاری و نظارت بر اجرای درست قانون است. حال اینکه که در قانونگذاری، کارها انجام شده و تخصص هم به اندازه کافی وجود دارد اما در نظارت به نظر می‌رسد که مجلس هنوز راه طولانی دارد.

نماینده مردم تهران ادامه داد: در برخی موارد نظارت‌های ما تحت تاثیر فشارهای گوناگون، شماتت‌ها و تمسخرهاست که ممکن است متاثر شود و به نظر می‌رسد که در این زمینه باید فکر اساسی کرد.

نوباوه گفت: باید مطالبات غیرتخصصی از نمایندگان را کاهش داد زیرا به نظر می‌رسد با وجود این مطالبات، وظایف نمایندگی تا حدی مخدوش شده است که این موضوع می‌تواند یک آسیب محسوب شود؛ آسیبی که ما را از وظیفه نمایندگی دور می‌کند.