به گزارش خبرنگار مهر، دکتر حسین نجم آبادی با بیان این مطلب افزود: یکی از وظایف مهم نظام سلامت ارتقای آگاهی آحاد جامعه در زمینه گزینه های متعدد خدمات سلامت در دسترس است تا مردم با آگاهی مناسب قادر به اتخاذ انتخاب های صحیح باشند. عرصه خدمات ژنتیک پزشکی نیز از این قانون مستثنی نیست. به ویژه با توجه به سرعت شگرف پیشرفت فناوری ها در این بخش، خصوصا تشخیص مولکولی، آگاهی دادن به مردم، قدرت انتخاب درست آنان در این زمینه افزایش خواهد داد.
این متخصص ژنتیک پزشکی و مولکولی گفت: امروزه، خدمات مختلف ژنتیکی از قبیل مشاوره های ژنتیک، خدمات تشخیص بیماری، خدمات تشخیص پیش از تولد، شناسایی ناقلین و بسیاری از خدمات دیگر در حوزه علم ژنتیک در تمام دنیا و نیز در ایران ارائه می شود. هر چند که تکنولوژی های تشخیصی ژنومیک، پیشرفت فراوانی کرده است، اما یکی از موارد تهدید آن، عدم ارایه خدمات استاندارد و با کیفیت توسط بخش های مختلف ارایه کننده خدمت است.
وی خاطرنشان کرد: استانداردسازی و تضمین کیفیت خدمات خصوصا در بخش خدمات آزمایشگاهی و تشخیصی ژنتیک، به دلیل تاثیرات بسیار عمیق آن بر سلامت جامعه، خود یکی از مهم ترین دغدغه های نظام سلامت و هم چنین، مورد توجه صاحب نظران و متخصص های علم ژنتیک در سطوح مختلف آکادمیک و سیاستگذاری بوده و است.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به یکی از بزرگترین بازاریابی های ارائه خدمات ژنتیک پزشکی که به صورت غیرقانونی فعالیت کرده و سلامت گروه زیادی از مردم را به خطر انداخته، گفت: به تازگی فعالیت کمپانی ۲۳ و من (۲۳andMe) که خدمات ژنومیک ارائه می دهد توسط سازمان غذا و داروی امریکا ممنوع شده است. این کمپانی خصوصی در سال ۲۰۰۷ فعالیت خود را در کالیفرنیا آغاز کرد. این کمپانی آزمایش ژنتیکی خود را بر روی نمونه بزاق افراد متقاضی انجام می دهد. آن ها با انجام بررسی های ژنتیکی بخشی از چندشکلی های تک نوکلئوتیدی (SNP genotyped)، نتایج را به صورت آنلاین برای افراد ارسال می کنند.
فروش اطلاعات ژنتیکی ۷۵۰.۰۰۰ نفر از سوی یک کمپانی ارائه دهنده خدمات ژنتیک!
وی افزود: این کمپانی بسته به نوع خدمتی که فرد تقاضای آن را داده است، نتایج بررسی روی DNA را برای فرد ارسال می کند. در واقع، این نتایج در برگیرنده تخمینی از احتمال بروز صفت های ژنتیکی و احتمال خطر ابتلا به بیماری های ژنتیکی و نیز یافتن سر نخ هایی از اجداد آنها است. این کمپانی اعلام کرده است که تا اکتبر ۲۰۱۴ اطلاعات ژنتیکی ۷۵۰.۰۰۰ نفر را بررسی کرده است. سال ۲۰۱۳ سازمان غذا و داروی امریکا دستور توقف ارایه خدمات ژنومیک توسط این کمپانی را صادر کرد دلیل این سازمان عدم احراز قانونی مقررات مورد تایید در زمینه احتمال اثرات سو و عواقب نامناسب ناشی از عدم دقت کافی آزمایش های ارایه شده از سوی این کمپانی است، که خود می تواند بر روی سلامت دریافت کنندگان خدمات اثرات نامطلوبی داشته باشد.
مدیر گروه ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی ادامه داد: گرچه این کمپانی بدون توجه به این دستور هم چنان به فعالیت خود ادامه می دهد، اما اطلاع رسانی و دستور سازمان مربوطه به کاهش شگرف میزان متقاضایان خدمات این کمپانی منجر شده است. در واقع، اطلاعات بسیار زیاد ژنتیکی در زمینه بیماری های و عوامل مستعد کننده به بیماری های ژنتیکی که توسط این کمپانی جمع آوری شده، علاقه محققان زیادی خصوصا در عرصه های داروسازی و زیست فناوری را به خود جلب کرده است و این کمپانی هم اطلاعات ژنتیکی متقاضیان، را در ازای دریافت هزینه های زیاد در اختیار بسیاری از کمپانی های داروسازی و فنآوری قرار می دهد.
وی اظهار داشت: این در حالی است که به اشتراک گذاشتن اطلاعات با اخذ رضایت آگاهانه و بدون هر گونه اطلاعات شخصی افراد، در راستای ترویج دانش و فناوری در تمام دنیا مورد قبول است. اما بعضا بسیاری از این قبیل کمپانی ها این گونه اطلاعات را تنها راهی برای درآمدزایی و سودجویی خود می دانند و اهتمام چندانی به صحت و دقت خدمات ارایه شده خود ندارند.
نجم آبادی با اشاره به اهمیت لزوم رعایت استانداردها و قوانین ارایه خدمت تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری در حوزه ژنومیک گفت: اینکه آیا این استانداردها رعایت شده یا نه مهم است. نتایج ارایه شده توسط این کمپانی ها به افراد متقاضی می تواند به اخذ تصمیمات خودسرانه و بدون آگاهی کافی توسط افراد غیر متخصص و تفسیر نادرست نتایج منجر شود که قطعا می تواند سلامت فرد و اطرافیان وی را تحت تاثیر قرار دهد.
زیر سئوال رفتن دقت و اعتبار تست های تشخیصی یک شرکت ارایه کننده خدمات آزمایش ژنتیکی در منزل
وی با اشاره به مطالعه یک مرکز مطالعات هلندی در این باره گفت: یک مطالعه هلندی در سال ۲۰۱۱ ادعا کرد که تست های این کمپانی نامعتبر و بدون دقت کافی بوده است و هیچ منفعتی برای متقاضی در پی نخواهد داشت.کمپانی مذکور یکی از ده ها کمپانی ارایه کننده خدمات آزمایش ژنتیکی در منزل است که دقت و اعتبار تست های تشخیصی آن زیر سوال است.
مدیر گروه ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی افزود: در واقع ارزیابی نادرست خطر ابتلا به سرطان پستان یا تخمدان در نتیجه یک تشخیص مثبت نادرست منجر به جراحی نابه جا برای فرد، انجام شیمی درمانی غیر ضرور، هزینه های غیر ضرور و مراقبت های سخت و طاقت فرسا یا انجام سایر اقداماتی که منجر به عوارض بر روی سلامت فرد می شود، می شود. همچنین، تشخیص نادرست ناقل بودن فرد برای یک بیماری ژنتیکی می تواند تمام عمر بر زندگی فرد سایه افکنده و نگرانی و دغدغه های اساسی برای فرزنددار شدن ایجاد کند. از سوی دیگر، یک تشخیص منفی اشتباه نیز می تواند منجر به عدم تشخیص یک خطر واقعی در فرد شود.
بررسی وضعیت ژنتیکی ۲۵۷۷ نفر از نژادهای مختلف امریکایی، اروپایی، آسیایی و افریقایی
وی تاکید کرد: بنابراین، استفاده بی رویه و غیر منطقی از تکنولوژی ها می تواند منجر به برخی از تاثیرات منفی بر روی سلامت جسمی و روانی مردم شود. اما در عین حال پروژه های دیگری هم هستند که با استفاده از این همین فناوری ها، پروژه های بسیار بزرگ و نتایج چشمگیری در جهان داشته اند.
نجم آبادی به طور نمونه به پروژه هزار ژنوم که در ایالات متحده و با کمک بسیاری از متخصصان در سراسر دنیا راه اندازی و اجرا شد اشاره کرد و یادآور شد: این پروژه موفق به ارایه کاتالوگی با جزئیات بسیار دقیق از تفاوت های (واریانت های) ژنتیکی انسان شد. محقق ها در این پروژه به بررسی وضعیت ژنتیکی حدود ۲۵۷۷ نفر از نژادهای مختلف امریکایی، اروپایی، آسیایی و افریقایی در سراسر دنیا پرداختند تا آن ها را از لحاظ تفاوت های ژنتیکی بررسی کنند و تمام محقق ها دنیا به اطلاعات حاصل از این پروژه به صورت رایگان دسترسی دارند و با استفاده از این اطلاعات، قادر هستند تا تفاوت هایی در ژنوم افراد که آن ها را مستعد ابتلا به بیماری کرده و یا منجر به بیماری می شود را بدون صرف هزینه و بررسی های تفصیلی مجدد و با قدرت و دقت تشخیصی بالاتر به آسانی شناسایی کنند و با اقدامات پیشگیرانه، ابتلا و یا عوارض بیماری را در آن ها به تعویق انداخته یا کاهش دهند.
انجام دو پروژه جهانی برای شناسایی ژن کد کننده پروتیئن
وی افزود: نمونه دیگر، پروژه ای است که در سال ۲۰۱۰ با استفاده از تکنینک توالی یابی اگزوم بر روی ۲۰۰ فرد دانمارکی انجام شد و حدود ۱۸.۶۵۷ ژن کد کننده پروتیئن مورد بررسی قرار گرفته و از این طریق ۱۲۱.۸۷۰ تغییر تک نوکلنوتیدی غیر بیماری زا شناسایی شد و یا پروژه UK۱۰ در بريتانيا طي سال هاي ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ روی ژنوم ۱۰.۰۰۰ نفر با استفاده از تکنولوژي توالي يابي نسل جديد منجر به شناسايي تغییرات شايع غير بيماري زا در ژنوم و تشخيص آنها از تغییرات نادر بيماري زا شد و با قرار دادن این اطلاعات در اختیار محقق ها، تشخیص نواحی بیماری زا از غیر بیماری بسیار آسان تر از گذشته امکان پذیر شد.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت: همچنین، پروژه (ESP) یا NHLBI GO Exome Sequencing Project در آمريکا با بررسی تغییرات ژنتیکی ۶۵۰۰ نفر با استفاده از تکنولوژي توالي يابي نسل جديد منجر به ایجاد پايگاه اطلاعاتي به نام Exome Variant Server مشتمل بر اطلاعات ژنوم ۲۲۰۳ فرد آمريکايي-آفريقايي و ۴۳۰۰ فرد اروپايي-آمريکايي که عمدتا مبتلا به بيماري هاي ريوي، قلبي و خوني بودند، شد.
تشکیل کنسرسیوم در زمینه تجمیع و هماهنگ سازی داده های توالی یابی اگزوم
وی یادآور شد: با توجه به نیاز مبرم به این گونه اطلاعات ژنتیکی در سراسر دنیا، در حال حاضر، ائتلافی از محققینی از کشورهای مختلف دنیا از جمله امریکا، اروپا خصوصا فنلاند، ایتالیا، سوئد، کانادا، تایوان، پاکستان، که البته در این میان جای کشور ما با توجه به تجارب و داده های غنی در این زمینه خالی است، کنسرسیومی به نام کنسرسیوم Exome Aggregation ایجاد کرده اند که در زمینه تجمیع و هماهنگ سازی داده های توالی یابی اگزوم حاصل از پروژه های توالی یابی بزرگ فعالیت می کند. آنها، خلاصه ای از داده های حاصل از توالی یابی ۹۲.۰۰۰ فرد غیر خویشاوند شرکت کننده در مطالعات ژنتیک جمعیت و بیماری های اختصاصی را جمع آوری کرده و تاکنون موفق به تحلیل داده های حدود ۶۱.۰۰۰ نفر شده اند. در حال حاضر، این اطلاعات بر اساس توافق نامه موجود در این سایت به طور آزاد در اختیار مجامع علمی دنیا و محققین قرار داده شده است.
نجم آبادی اظهار داشت: این ها مثال هایی از پروژه های جهانی اند که نتایج حاصل از آن ها امکان ایجاد پایگاه های وسیع داده ای و نرم افزارها و تحلیل گرهای بیوانفورماتیکی متعددی را فراهم آورده است. از طریق مقایسه اطلاعات موجود ارایه شده در این پایگاه ها و از طریق برنامه های بیوانفورماتیکی موجود، اکنون قادریم بسیار آسان تر از گذشته نواحی بیماری زا یا ژن مسئول بیماری را تشخیص داده و راهنمایی های مناسب برای اتخاذ تصمیمات آتی بهتر را به بیماران ارایه کنیم.
کاهش هزینه های تست های تشخیصی ژنتیکی
وی افزود: اکنون ما در زمانه حیرت آوری از ژنتیک انسانی زندگی می کنیم تنها در طول ۵ سال گذشته با بهره گیری از این امکانات و به اشتراک گذاشتن این حجم وسیع از اطلاعات، تعداد ژن های بیماری زای شناخته شده از ۳۵۰۰ ژن به حدود ۶۰۰۰ ژن رسیده است. با کمک تحولات در عرصه علم و دانش و پیشرفت فناوری، هزینه های تست های تشخیصی در حال کاهش است به طوری که در سال ۲۰۰۷ هزینه بررسی کامل DNA یک فرد ۱ میلیون دلار بود و این بررسی به طور متوسط در حدود ۴ ماه نیز به طول می انجامید، اما در سال ۲۰۱۵ بررسی کل ژنوم یک فرد به حدود ۲ هفته زمان نیاز دارد و با هزینه ای در حدود ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار قابل انجام است.
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی خاطرنشان کرد: این پیشرفت ها، نه تنها عرصه تشخیص و پیشگیری از بیماری ها را متحول ساخته، بلکه در زمینه انتخاب درمان موثر برای هر فرد به طور اختصاصی (personalized medicine)، نیز تحول عظیمی ایجاد کرده و بررسی ها نشان می دهند که تفاوت های ژنتیکی می توانند سبب تفاوت در پاسخ افراد به یک دارو باشند. یک داروی مشخص، ممکن است برای یک بیمار مناسب اما بر اساس وضعیت ژنتیکی فرد دیگر، برای وی مناسب نباشد. لذا به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات و نیز بحث و تعاملات علمی و تشخیصی در سطح ملی و بین المللی که در تمام دنیا نیز پذیرفته شده است، نه تنها سبب توليد دانش بیشتر می شود، بلکه افراد جامعه نیز از فواید آن منتفع خواهند شد.
گام برداشتن در جهت تحقق اهداف نقشه ژنوم در سطح ملی و بین المللی
وی با اشاره به الزامات این حوزه در کشور گفت: در حال حاضر، ما با استفاده از این منابع غنی داده در دنیا و نیز دسترسی به برنامه های بیوانفورماتیکی بسیار وسیعی که از طریق این پروژه ها و یا سایر موسسات معتبر بین المللی در اختیار داریم، توانسته ایم علت ژنتیکی بیماری های زیادی را در بیماران کشور شناسایی کرده و با اتخاذ تدابیر پیگشیرانه از بروز بسیاری از بیماری های ژنتیکی در کشور پیشگیری کنیم لذا ما نیز به عنوان کشوری توانمند در عرصه دانش و فنآوری رسالت خود می دانیم که هم راستا با دانش و فناوری های معتبر جهانی، در جهت تحقق اهداف نقشه ژنوم در سطح ملی و بین المللی گام برداشته و زیر ساخت های اساسی مورد نیاز را در کشور نهادینه سازی کنیم تا از این طریق هم به مردم کشور و هم به جامعه بشری در زمینه کاهش بار و آلام بیماری ها کمک کنیم.
مشورت با متخصصین قبل از اتخاذ هرگونه تصمیم جهت بررسی های ژنتیکی
نجم آبادی تاکید کرد: آنچه که در این زمینه نباید از آن غفلت کرد مشورت با متخصصین موضوع، قبل از اتخاذ هرگونه تصمیم جهت بررسی های ژنتیکی است. ارایه راهنمایی های و مشورت های مناسب از جمله وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه های علوم پزشکی، موسسات و انجمن های علمی ذی صلاح است. در حال حاضر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری متخصصین و صاحب نظران موضوع در کشور، به تدوین استانداردها و قوانین و نیز نظارت مستمر در زمینه گزینه های عرضه شده در بازار ملی و بین المللی مبادرت ورزیده، تا احتمال هرگونه سودجویی را از میان برداشته و با ارایه راهنمایی لازم به مردم، موجبات ارتقای هر چه بیشتر سلامت آنان را فراهم آورد.
نظر شما