داستان پر از رنگ شبان و رمه‌ها/ از «گبه» چه می‌دانیم؟

 خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: پرزهای بلندی دارد و  بر زمین و روی دارهای افقی بافته می‌شود، از پشم گوسفند و بز است، طرح و نقشه خاصی ندارد و رنگرزی آن هم به شیوه سنتی و گیاهی است؛ حاصل ذهن و خلاقیت بافنده و بی‌بهره از نقوش پیچیده و محافظه کارانه شهری است. معمولا طرح‌ها و نقش‌های به‌کار رفته در آن، داستان رمه و شبان را روایت می‌کند و از طبیعت می‌گوید.

دیرزمانی نیست که گبه از زیرپای عشایر در چادرهای ایلیاتی به بازارهای داخلی و حتی جهانی راه پیدا کرده و بی‌تردید ساخت و نمایش فیلمی چون «گبه» با موسیقی خوب حسین علیزاده در پیمودن این مسیر، سهم به‌سزایی داشته است. ای کاش برای دیگر فرآورده‌های دستی و هنرهای سنتی ما نیز چنین فیلم‌های موثر و خوبی ساخته می‌شد. شاید آن زمان، صنایع دستی ما تا این اندازه مهجور نبود.

دار گبه، اندازه های مختلفی دارد و به صورت افقی بر سطح زمین قرار می گیرد.این دار،  اغلب از جنس چوب یا فلز است و شامل شانه، چاقو و قیچی است. عشایر، بدون هیچ نقشه و راهنمایی گبه می‌بافند و برای شروع کار معمولاً قالیچه دیگری را که به آن «دستور» می گویند، الگوی خود قرار می‌دهند.

طرح‌های گبه برگرفته از طبیعت است

طرح‌ها و رنگ‌هایی که در گبه به کار برده می‌شود، ذهنی است. نقش گبه، به نوعی گریز از تکرار است. هیچ نقشی، شبیه نقش دیگر نیست. دست بافندگان گبه به خاطر آزادی از قید و بند در نقش پردازی  از بافندگان قالی هم بازتر است. 

طرح شیر، بیش از هر طرح و نقش دیگری در بافته‌های عشایر به کار می‌رود. طرح درخت و خانه درهم و نقش‌های ستاره‌ای که برگرفته از طبیعتی است که عشایر در آن زندگی می‌کنند از نقش‌هایی است که در زیرانداز عشایر به کار می‌رود. طرح‌هایی که از آرزوها و آمال زنان عشایر می‌گوید.

رنگ آمیزی گبه معمولاً طبیعی و گیاهی است. رنگرزی سنتی و رنگ‌های گیاهی، ویژگی اصلی گبه است. به جز این، نوعی گبه خودرنگ نیز از قدیم وجود داشته که البته امروز، کمتر نشانی از این گبه می‌توان یافت.

این گبه خودرنگ سیاه، سپید و یا خاکستری بوده است. اگر بافنده حس و حال خوبی داشت گبیه را به رنگ سپید می‌بافت و اگر از بخت بد خود گلایه‌مند بود از پشم بز یا گوسفند سیاه برای بافت گبه خود بهره می‌برد. شاید از این‌روست که حافظ گفته: «گلیم بخت کسی را که بافتند سیاه/ به آب زمزم و کوثر سپید نتوان کرد»

بافته ترکان قشقایی، بهترین نوع گبه است

گبه را در روستاهای مختلف ایران می‌توان یافت اما مراکز اصلی بافت آن، ویژه منالطق عشایری در مرکز و جنوب کشور است. از مراکز مهم بافت گبه می‌توان به دوگنبدان، باشت و آرو در شهرستان گچساران، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان کهگیلویه و همچنین شهرستان بویراحمد، برازجان و حوزه‌های روستایی استان بوشهر اشاره کرد. با این حال از بافته‌های ترکان قشقایی در استان فارس به عنوان بهترین گبه‌ها نام برده می‌شود.

در شرایط کنونی، آنچه گبه را گبه کرده، اصالت نقش، رنگ، مواد اولیه و نوعی خودجوشی و خودانگیزشی بافندگان و تولیدکنندگان آن است. بی‌گمان، از بین رفتن این ارزش‌ها و گرفتار شدن گبه و بافندگان آن در دام بازارهای زودبازده، آفتی اساسی برای این بافته زیبا، ساده و هنرمندانه است.

اگر همزمان با نوروز به استان فارس، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد رفتید و قدرت خرید گبه را داشتید، این بافته زیبا را به عنوان سوغاتی گرانبها و یادگاری ارزشمند از سفر خریداری کنید و با خود به شهر و دیارتان ببرید.