امام صادق(ع) قيام خود را در لباس تدريس و تأسيس مكتب به انجام رساند // امام جعفر صادق(ع) مبارزي نستوه در عرصه علم و عمل بود

زندگينامه  

امام جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي ابن ابي طالب (ع) كه كنيه وي ابوعبدالله است. امام ششم از ائمه اثني عشر و يكي از معصومان چهارده گانه (ع) در نظر شيعه اماميه است.

درباره تاريخ ولادت، وفات و عمر حضرت صادق (ع) شيخ مفيد آورده است: تولد آن حضرت در مدينه در سال 83 و وفات وي در شوال سال 148 هجري و مدفن آن حضرت در بقيع،كنار پدر و جد بزرگوار و عم بزرگش امام حسن (ع) مي باشد.

لقب آن حضرت صادق است زيرا  هرگزجز سخن درست نفرمود رسول الله(ص) درباره او خبر داد كه " كلمه حق و پيك صادق است ".

او را فاضل ، طاهر و صابر نيز مي خواندند ولي شناخته شده ترين لقب وي كه در تاريخ نيز به ثبت رسيده همان صادق است.

امام صادق (ع) حدود 12 سال دركنار جدش امام زين العابدين (ع) و 19 سال بعد از رحلت آن حضرت با پدرش امام محمد باقر (ع) بسر برد وبعد از پدر بزرگوارش مدت 34 سال بر مسند امامت مسلمانان متكي بود.

امام و فقه اسلامي

فقه شيعه اماميه كه به فقه جعفري مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زيرا قسمت عمده احكام فقه اسلامي بر طبق مذهب شيعه اماميه از آن حضرت است و آن اندازه كه از آن حضرت نقل شده است از هيچ يك از (ائمه) اهل بيت (ع) نقل نشده است.

در نيمه اول قرن دوم هجري فقهاي طراز اولي مانند ابوحنيفه و امام مالك بن انس و اوزاعي و محدثان بزرگي مانند سفيان شوري و شعبه بن الحجاج و سليمان بن مهران اعمش ظهور كردند.

در اين دوره است كه فقه اسلامي به معني امروزي آن تولد يافته و رشد كرده است و نيز آن دوره عصر شكوفايي حديث و ظهور مسائل و مباحث كلامي مهم در بصره و كوفه بوده است.

حضرت صادق (ع) در اين دوره در محيط مدينه كه محل ظهور تابعين، محدثان، راويان و فقهاي بزرگ بوده، بزرگ شد اما منبع علم او در فقه نه تابعيان، نه محدثان و نه فقهاي آن عصر بودند، بلكه او تنها از يك طريق كه اعلا، موثق و مطمئن ترين روشها بود و اتقن طرق بود نقل مي كرد و آن همان از طريق پدر يعني امام محمد باقر (ع) بود .

طبق مباني اعتقادي شيعه اماميه علوم ائمه اثني عشر (ع)، علم لدني و از جانب خداست و اين ائمه بزرگوار در مواردي كه روايتي از آبا طاهرين خود نداشته باشند خود منبع فياض مستقيم احكام الهي هستند.

اهل سنت و جماعت در برتري علمي و روحاني حضرت صادق (ع) اتفاق نظر دارند چنانكه امام ابوحنيفه گفته است "جعفر بن محمد افقه اهل زمان بود".

عصر امام صادق ( ع )

عصر امام صادق ( ع ) يكي از طوفاني ترين ادوار تاريخ اسلام است كه از يك سو اغتشاشها و انقلابهاي پياپي  گروههاي مختلف ، بويژه از طرف خونخواهان امام حسين ( ع ) رخ مي داد ، كه انقلاب "ابو سلمه " در كوفه و "ابو مسلم " در خراسان و ايران از مهمترين آنها بوده است  و همين انقلاب سرانجام حكومت شوم بني اميه را برانداخت و مردم را از يوغ ستم و بيدادشان رها ساخت .

دوره انتقال حكومت هزار ماهه بني اميه به بني عباس طوفاني ترين و پر هرج و مرج ترين دوراني بود كه زندگي امام صادق ( ع ) را فراگرفته بود . سوي ديگر عصر آن حضرت ، عصر برخورد مكتبها و ايده ئولوژيها و عصر تضاد افكار فلسفي و كلامي مختلف بود ، كه از برخورد ملتهاي اسلام با مردم كشورهاي فتح شده و نيز روابط مراكز اسلامي با دنياي خارج ، به وجود آمده و در مسلمانان نيز شور و هيجاني براي فهميدن و پژوهش پديد آورده بود .

عصري كه كوچكترين كم كاري يا عدم بيداري و تحرك پاسدار راستين اسلام ، يعني  امام ( ع ) ، موجب نابودي  دين و پوسيدگي تعليمات حيات بخش اسلام ، هم از درون و هم از بيرون مي شد .

اينجا بود كه امام ( ع ) دشواري فراوان در پيش و مسؤوليت عظيم بر دوش داشت . پيشواي ششم در گير و دار چنين بحراني مي بايست از يك سو به فكر نجات افكار توده مسلمان از الحاد و بي ديني و كفر و نيز مانع انحراف اصول و معارف اسلامي از مسير راستين باشد و از توجيهات غلط و وارونه دستورات دين به وسيله خلفاي وقت جلوگيري كند .

علاوه بر اين ، با نقشه اي  دقيق و ماهرانه ، شيعه را از اضمحلال و نابودي  برهاند ، شيعه اي كه در خفقان و شكنجه حكومت پيشين ، آخرين رمقها را مي گذراند و آخرين نفرات خويش را قرباني مي داد و رجال و مردان با ارزش شيعه يا مخفي  بودند، يا در كر و فر و زرق و برق حكومت غاصب ستمگر ذوب شده بودند و جرأت ابراز شخصيت نداشتند ، حكومت جديد هم در كشتار و بي عدالتي دست كمي از آنها نداشت و وضع به حدي  خفقان آور و ناگوار و خطرناك بود كه همگي ياران امام ( ع ) را در معرض خطر مرگ قرار مي داد ، چنانكه زبده هايشان جزو ليست سياه مرگ بودند .

شيعه مي رفت كه نابود شود ، يعني اسلام راستين به رنگ خلفا درآيد و به صورت اسلام بني اميه اي يا بني عباسي خودنمايي كند .
در چنين شرايط دشواري ، امام به احيا و بازسازي  معارف اسلامي پرداخت و مكتب علمي عظيمي به وجود آورد كه محصول و بازده آن ، چهار هزار شاگرد متخصص ( همانند هشام ، محمد بن مسلم و ... ) در رشته هاي  مختلف علوم بودند ، اينان در سراسر كشور پهناور اسلامي آن روز پخش شدند .

هر يك از اينان از طرفي  خود ، بازگوكننده منطق امام كه همان منطق اسلام است و پاسدار ميراث ديني  و علمي و نگهدارنده تشيع راستين بودند ، از طرف ديگر مدافع و مانع نفوذ افكار ضد اسلامي و ويرانگر در ميان مسلمانان نيز بودند .

تأسيس چنين مكتب فكري  و اينسان نوسازي و احياگري تعليمات اسلامي ، سبب شد كه امام صادق ( ع ) به عنوان رئيس مذهب جعفري ( تشيع ) مشهور شود .

امام صادق ( ع ) كه همواره مبارزي نستوه و خستگي ناپذير و انقلابيي بنيادي در ميدان فكر و عمل بوده ، كاري كه امام حسين ( ع ) به صورت قيام خونين انجام داد ، وي قيام خود را در لباس تدريس و تأسيس مكتب و انسان سازي انجام داد و
جهادي راستين كرد .

جنبش علمي

اختلافات سياسي بين امويان و عباسيان و تقسيم شدن اسلام به فرقه هاي مختلف و ظهور عقايد مادي و نفوذ فلسفه يونان در كشورهاي اسلامي ، موجب پيدايش يك نهضت علمي گرديد . نهضتي كه پايه هاي آن بر حقايق مسلم استوار بود . چنين نهضتي 
لازم بود ، تا هم حقايق ديني را از ميان خرافات و موهومات و احاديث جعلي بيرون كشد و هم در برابر زنديقها و ماديها با نيروي منطق و قدرت استدلال مقاومت كند و آراي سست آنها را محكوم سازد .

به وجود آمدن چنين نهضت علمي در محيط آشفته و تاريك آن عصر ، كار هر كسي  نبود ، فقط كسي شايسته اين مقام بزرگ بود كه مأموريت الهي داشته باشد و از جانب خداوند پشتيباني  شود ، تا بتواند به نيروي الهام و پاكي نفس و تقوا وجود خود را به مبدأ غيب ارتباط دهد ، حقايق علمي را از درياي بيكران علم الهي به دست آورد و در دسترس استفاده گوهرشناسان حقيقت قرار دهد .

امام صادق ( ع ) با كناره گيري از سياست و جنجالهاي سياسي از آغاز امامت در نشر معارف اسلام و گسترش قوانين و احاديث راستين دين مبين و تبليغ احكام و تعليم و تربيت مسلمانان كمر همت بر ميان بست .

زمان امام صادق ( ع ) در حقيقت عصر طلايي دانش و ترويج احكام و تربيت شاگرداني بود كه هر يك مشعل نوراني علم را به گوشه و كنار بردند و در "خودشناسي " و "خداشناسي " مانند استاد بزرگ و امام بزرگوار خود در هدايت مردم كوشيدند .

در همين دوران درخشان - در برابر فلسفه يونان - كلام و حكمت اسلامي رشد كرد و فلاسفه و حكماي بزرگي در اسلام پرورش يافتند .

امام صادق ( ع ) مسائل فقهي و علمي و كلامي را كه پراكنده بود ، به صورت منظم درآورد و در هر رشته از علوم و فنون شاگردان زيادي تربيت فرمود كه باعث گسترش معارف اسلامي  در جهان گرديد . دانش گستري امام ( ع ) در رشته هاي مختلف فقه ، فلسفه و كلام و علوم طبيعي آغاز شد .

فقه جعفري همان فقه محمدي يا دستورهاي ديني است كه از سوي خدا به پيغمبر بزرگوارش از طريق قرآن و وحي رسيده است . بر خلاف ساير فرقه ها كه بر مبناي عقيده و رأي و نظر خود مطالبي را كم يا زياد مي كردند ، فقه جعفري  توضيح و بيان همان اصول و فروعي بود كه در مكتب اسلام از آغاز مطرح بوده است .

حضرت صادق ( ع ) بر اثر توطئه هاي منصور عباسي در سال 148هجري مسموم و در قبرستان بقيع در مدينه مدفون شد . عمر شريفش در اين هنگام 65سال بود . از جهت اينكه عمر بيشتري نصيب ايشان شده است به "شيخ الائمه " موسوم است .

آثار امام صادق (ع)

غالب آثار امام (ع) به عادت معهود عصر، كتابت مستقيم خود وي نيست و غالبا املاي امام (ع) يا بازنوشت بعدي مجالس آن حضرت است.
بعضي از آثار نيز منصوب است و قطعي الصدور نيست.

از آثار مكتوب امام صادق (ع) رساله به عبدالله نجاشي (غير از نجاشي رجالي) است. نجاشي صاحب رجال بر آن است كه تنها تصنيفي كه امام به دست خود نوشته اند همين اثر است. رساله اي كه شيخ صدوق در خصال از حضرت روايت كرده است شامل مباحث فقه و كلام است .

كتاب معروف به توحيد مفضل، در مباحث خداشناسي و رد دهريه كه املاي امام (ع) و كتاب مفضل بن عمر جعفي است. كتاب الاهليلجه كه آن نيز روايت مفضل بن عمر است و همانند توحيد مفضل در خداشناسي و اثبات صانع است و تماما در بحارالانوار مندرج است.
مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه كه منسوب به امام صادق (ع) و بعضي از محققان شيعه از جمله مجلسي،‌ صاحب وسايل (حرعاملي) و صاحب رياض العلما، صدور آن را از ناحيه حضرت رد كرده اند.
رساله اي از امام (ع) خطاب به اصحاب كه كليني در اول روضه كافي به سندش از اسماعيل بن جابر ابي عبدالله نقل كرده است. رساله اي در باب غنائم و وجوب خمس كه در تحف العقول مندرج است.
بعضي رسائل كه جابربن حيان كوفي از امام (ع) نقل كرده است. كلمات القصار كه بعدها به آن نثرالدرد نام داده اند كه تماما در تحف العقول آمده است.