به گزارش مهر، عفت كاظمي ، دبير كانون شعر و ادب معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در اين كارگاه به بررسي و تشريح سبك خراساني در شعر فارسي پرداخت و گفت : سبك خراساني مجموعه خصوصياتي است كه در شعر فارسي دري از نخستين دوره پيدايش آن ، يعني از اواسط قرن سوم تا اوايل قرن ششم به وجود آمد.
حوزه گسترش اين سبك سيستان ، خراسان بزرگ يعني خراسان كنوني ايران و سراسرافغانستان و تمامي ماوراء النهر(شامل جمهوري هاي تركمنستان ، ازبكستان ، تاجيكستان و قرقيزستان امروزي و چندين سرزمين ديگر ) و به طور كلي نواحي شرقي ايران است كه اولين جنبش هاي استقلال طلبانه ايران بعد از اسلام از آنجا شروع شد و با تاسيس سلسله صفاريان استقلال آنها رسميت يافت.
كاظمي افزود: از اين تاريخ به بعد شعر فارسي با ظهور شاعراني كه بيشتر از همان نواحي شرقي برخاسته اند و در ديارهاي حاكم بر آن ديار نشو و نما يافته اند، راه رشد و تكامل مي پيمايد و به علت برخورداري از اوضاع و احوال واحد و محل رشد و نمو مشترك واجد خصوصياتي مي شود كه سبك خراساني نام مي گيرد.
دبير كانون شعر و ادب معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در ادامه كارگاه به تشريح ويژگيهاي اين سبك پرداخت و اظهار داشت : اولين مشخصه سبك خراساني كهنگي زبان است چه از نظر واژه ها و چه از نظر ساختمان نحوي، بسياري از واژه هايي كه در اشعار اين دوران به كار رفته است ، واژه هاي اصيل فارسي رايج در نواحي شرقي ايران بوده كه بعد ها متروك و فراموش شده است و از نظر نحوي كاربردهايي از قبيل شرطي و استمراري و آوردن دو حرف اضافه قبل و بعد از مفعول صريح و نظاير آن كه همه از اختصاصات زبان اين دوره است در شعر دوره سامانيان بيشتر به چشم مي خورد؛ اما به تدريج اين خصوصيات كم و كمتر مي شود و با آميختن زبان فارسي با زبان عربي واژه ها و اصطلاحات كهنه از بين مي رود . اين تحول زبان هر چه به اواخر قرن پنجم نزديك تر مي شويم محسوس تر است .
وي خاطر نشان كرد :از نظر وزن نيز اشعار دوره اوليه اين سبك با خصوصيت عدم تطابق واژه هاي فارسي با وزن هاي عروضي مشخص مي شود .بسيار اتفاق مي افتد كه براي رعايت وزن بعضي حروف غير مشدد با تشديد يا برعكس ، حروف مشدد بدون تشديد خوانده مي شود . بسياري از وزن هايي كه شاعران اين دوره انتخاب كرده اند بعد ها توسط شاعران ديگر به كار نرفته است و در اصطلاح به بحرهاي نامطبوع معروف شده اند. يكي از علل وجود همين وزن ها در شعر سبك خراساني همراه بودن شعر با موسيقي است كه خواندن اشعار را به هر وزن ممكن مي كند .
كاظمي افزود : وجه تشخيص سبك خراساني، سادگي زبان وشيوه هاي صريح و روشن بيان در توصيف هاي ساده ، احساسات شخصي و مضمون هاي غنايي و وصف طبيعت است .در حقيقت مي توان شعر سبك خراساني را شعر طبيعت ناميد . چون شاعران اين دوره به توصيف طبيعت علاقه بسيار داشتند . اين توصيف ها ، نشانه تماس مستقيم شاعران با اشيا و اجزاء طبيعت است . تصوير هاي خيالي كه اين شاعران به كار مي برند ، بسيار ساده و اغلب از نوع تشبيه است. تنها اواخر قرن پنجم است كه بعضي از شاعران از جمله مسجدي ، رازي و امير معزي با اقتباس از شاعران ديگر ، تصوير هاي خيالي ساخته اند كه بيشتر جنبه عقلاني دارد و از اصالت به دور است .
كاظمي گفت : از ميان قالبهاي شعر سنتي فارسي ، قصيده بيش ازهمه مورد توجه شاعران اين سبك بوده است كه شاعراني از قبيل رودكي ، فرخي منوچهري و عنصري آن را به مدح كساني چون ناصر خسرو قبادياني ، و كسائي مروزي به مسائل فلسفي و اخلاقي اختصاص داده اند . سرودن مثنوي هاي حماسي و غنايي نيز در ميان شاعران پيرو سبك خراساني بسيار معمول بوده است .شاهنامه فردوسي و ويس و رامين فخرالدين اسعد گرگاني از اين نوعند .
به گفته كاظمي با آنكه در اواخر قرن پنجم به بعد سبك عراقي در آثار بعضي از شاعران شكل گرفت و تا اواخر قرن هشتم سبك مسلط بر شعر فارسي بود؛ اما بعضي از شاعران تا اواسط قرن ششم و هفتم همچنان بعضي از شاعران از جمله قطران تبريزي ، عميق بخارايي مختاري غزنوي ، سوزني سمر قندي تا اواسط قرن ششم و هفتم همچنان سرودن شعر به سبك خراساني را ادامه دادند .
دبير كانون شعر و ادب معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در پايان گفت : در اولين كوششهايي كه براي تفكيك و جداسازي سبك هاي شعر فارسي انجام گرفت، هواداران نهضت بازگشت ادبي اصطلاح سبك تركستاني را براي اختصاصات سبك خراساني بر گزيدند اما پس از چندي اصطلاح سبك خراساني جايگزين آن شد.
با اين همه بعضي از اديبان متاخر ويژگي هاي سبكي اين دوره را به دو گروه تركستاني و خراساني تفكيك و نام گذاري كرده اند. به اين معني كه سبك شاعران دوره سامانيان را كه به نسبت خام تر ، ساده تر و كهنه تر است، سبك تركستاني ناميده اند و اصطلاح سبك خراساني را به شيوه شاعران دوره غزنوي و اويل دوره سلجوقي اطلاق كرده اند كه با حفظ خصوصيات سبك تركستاني از بسياري جهات از جمله زبان از پختگي بيشتري برخوردار است .
نظر شما