به گزارش خبرگزاری مهر، بی ثباتی سیاسی منطقه بالکان چالش مشترک میان ترکیه، روسیه و غرب است. با قرار گرفتن در حوزه تلاقی سه امپراطوری تاریخی جهان، سرزمین هایی که مابین دو دریای مدیترانه و سیاه قرار گفته اند همواره نقطه تمرکز و رقابت قدرت های جهانی بوده است و در حال حاضر نیز به عرصه صف آرایی غرب و روسیه در مقابل هم بدل شده است. در این میان ترکیه هم اگرچه توان هم نفسی با آنها را ندارد منافع مشابهی را در بالکان جستجو می کند. با این حال، چالش های منطقه ای و عرض اندام دولت های ضعیف محلی می تواند در جهت خنثی کردن تلاش های این سه کشور برای تغییر فضای سیاسی بالکان عمل کند.
در این راستا اندیشکده «استراتفور» با انتشار مطلبی به تحلیل منافع هر سه کشور یاد شده در بالکان می پردازد و تاثیر چالش های منطقه ای بر محاسبات سیاسی آنها را به رخ می کشد.
در ادامه به مشروح این گزارش تحلیلی می پردازیم:
تمرکز روسیه، ترکیه و در نهایت کشورهای غربی به ویژه آمریکا بر منطقه بالکان شایسته توجه بیشتری است. نگاهی به برنامه فشرده سفر مقامات کشورهای یاد شده در چهارماهه نخست سال میلادی جاری از وزای امور خارجه انگلستان و آمریکا گرفته تا رئیس جمهور ترکیه و وزیر امور خارجه روسیه نشان می دهد که در محاسبات قدرت های جهانی، کشورهای حوزه بالکان از اهمیت ویژه ای برخوردارهستند.
سرمایه گذاری راهبردی کشورهای غربی در منطقه بالکان
غرب دو هدف اصلی را در بالکان دنبال می کند که شامل تضمین ثبات در بخش غربی منطقه و کاهش خطر روسیه می شود. برای نیل به این اهداف، آمریکا و اتحادیه اروپا در پی جنگ بوسنی و درگیری های کوزوو با برخورداری از حضور ناتو موفق به دخالت در مسائل داخلی کشورهای این منطقه شدند.
در واقع مزیت غرب برخورداری از بودجه ایست که برای اهداف دفاعی و توسعه طلبانه اختصاص یافته و می تواند بین کشورهای منطقه بالکان که به شدت در پی رشد اقتصادی هستند تقسیم شود. کشورهایی مثل مقدونیه و صربستان بعید است که بتوانند به دلیل مشکلات داخلی طی یک دهه آتی به اتحادیه اروپا بپیوندند با این حال می توانند از مزایای اقتصادی که برقراری روابط نزدیک با اروپا برایشان به ارمغان می آورد نهایت استفاده را ببرند. به عنوان مثال اتحادیه تصمیم دارد تا در فاصله سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ مبلغ ۱.۴ میلیارد یورو به صربستان وام بدهد و یا حاضر شده به بلغارستان به عنوان یکی از اعضای اتحادیه کمک های نظامی ارایه دهد به این امید که شمار نیروهای ناتو را در خطوط مرزی مشترک با روسیه افزایش دهد.
در این میان، بحران اوکراین بهانه ای شد برای آمریکا تا تدابیر نظامی را در امتداد مرزهای شرقی افزایش داده و بر شمار نیروهای ضربت ناتو بیافزاید. در همان حال، اوضاع اوکراین اتحادیه اروپا را به فکر تمرکز بر کوریدور جنوبی گاز طبیعی واداشت که می تواند وابستگی بازار انرژی اروپا به گاز روسیه را تا حد چشمگیری بکاهد. در این بین، غرب بلغارستان را تشویق به عدم مشارکت در پروژه جنوبی خطوط انتقال گاز طبیعی روسیه کرد تا آنجا که در پی انصراف بلغارستان این پروژه از ماه دسامبر گذشته بلاتکلیف رها شده است.
پاسخ روسیه به کارشکنی های غرب
در قبال مشکل تراشی های غرب، روسیه هم از تاثیرات فرهنگی و تاریخی خود به ویژه در رابطه با کشورهایی مثل یونان و صربستان بهره برد تا منافع غرب را در منطقه بالکان با چالش مواجه کند. در این میان، هدف مسکو ممانعت از افزایش نیروها و ساختارهای نظامی غرب در منطقه و در عین حال حفظ قدرت خود به پیشبرد پروژه های راهبردی در حوزه امنیت انرژی است.
اگرچه کشورهای غربی در مجموع از منابع مالی بیشتری برای سرمایه گذاری در بالکان برخوردار هستند، در عوض روسیه در حال حاضر چندین منبع انرژی منطقه ای را در اختیار داشته و وام های کلانی را هم به برخی دولت های بالکان داده است. اگرچه فشار غرب پروژه خط لوله جنوبی را متوقف کرد، پروژه خط لوله ترکیه از پشتوانه کافی برای عبور گاز روسیه از دریای سیاه و رساندن آن به مرز ترکیه و یونان برخوردار است.
ناگفته نماند که علاوه بر ترکیه، چهار کشور یونان، مقدونیه، صربستان و مجارستان در مرکز توجهات دیپلماتیک روسیه قرار دارند. اگرچه نباید از نظر دور داشت که به هر حال خصومت فعلی میان غرب که منجر به اعمال تحریم بر دولت مسکو و در نتیجه چالش های سیاسی و مالی شده است توان مانور روسیه در منطقه بالکان را نسبتا محدود کرده است.
منافع ترکیه در منطقه بالکان
ترکیه نیز به نوبه خود پیوندهای فرهنگی با کشورهای حوزه بالکان دارد و منافع اقتصادی را در آنها جستجو می کند. اما در حال حاضر از منابع و قدرت نظامی کافی برای رقابت با روسیه و غرب برخوردار نیست.
یکی از اهداف کلیدی آنکارا حفظ قدرت در دریای سیاه از طریق مدیریت ارتباط سازنده با کشورهای واقع در این حوزه است. اما ترکیه در عین حال خواهان تحکیم پیوند با بوسنی و هرزگوین نیز هست. پیشینه قومی مهاجران بوسنیایی که در قرن ۱۷ ام میلادی به ترکیه مهاجرت کردند بهانه خوبی برای انکارا است تا سرمایه گذاری خود را افزایش داده و به یکی از ۵ سرمایه گذار اصلی بوسنی تبدیل شود.
درست است که ترکیه نمی تواند به لحاظ منابع مالی با غرب و روسیه رقابت کند، اما به عنوان دروازه ای برای ورود به دریای سیاه و در قالب یکی از اعضای ناتو نقش کلیدی را در بحبوحه تلاش بلغارستان و رمانی به بهبود پیمان های دفاعی خود از بیم عواقب ناشی از بحران اوکراین ایفا می کند.
ساخت خط لوله ترکیه بی هیچ تردیدی قدرت مانور دولت آنکارا را افزایش می دهد تا از نقش خود برای بهبود رابطه با کشورهایی مثل مقدونیه و صربستان بهره ببرد که قرار است از این منبع انرژی استفاده کنند.
تاثیر آشفتگی های مقدونیه بر پتانسیل های سیاسی و اقتصادی منطقه بالکان
علیرغم بذل توجه قدرت های خارجی به منطقه بالکان، کشورهای این حوزه اغلب به لحاظ سیاسی بی ثبات هستند و این امر می تواند منافع روسیه و غرب را به مخاطره بیاندازد. به عنوان مثال، درگیری خونبار دولت مقدونیه با شبه نظامیان آلبانیایی تبار که در اوایل ماه میلادی گذشته منجر به زخمی شدن ۴۰ نیروی پلیس و دستگیری ۳۰ مهاجم شد و در پی آن اعتراضات گسترده مردم و گروه های مخالف دولت نظام سیاسی حاکم بر مقدونیه را بسیار بی ثبات جلو می دهد.
حال دقت کنید که روسیه در پی عبور خط لوله ترکیه از کشور مقدونیه و رساندن آن به آسیای مرکزی است و شرایط فعلی تهدیدی برای پروژه محسوب می شود. از سویی با توجه به فشارها و تفرقه افکنی های غرب، کشورهای اطراف نظیر بلغارستان هم پذیرای عبور این خط انتقال گاز نخواهند بود.
به هر حال، دولت ضعیفی مثل مقدونیه نه می تواند یک متحد کلیدی برای آمریکا و ناتو قلمداد شود و نه یک شریک قابل اعتماد برای روسیه.
توازن قدرت در بالکان؛ دولت های ضعیف محلی در همراهی با قدرت های خارجی
درگیری های اخیر مقدونیه بار دیگر قصه دیرینه تنش های قومی و خشونت های رایج در منطقه بالکان را بر سر زبان ها انداخت. آنچه که در مقدونیه اتفاق افتاد دغدغه حاکم بر تمامی منطقه است. به همین دلیل هم بود که صربستان و بلغارستان تدابیر امنیتی خود را به ویژه در مرزها افزایش دادند.
بنابراین، اصلا مهم نیست که حجم سرمایه گذاری قدرتهای غربی در بالکان تا چه اندازه است چراکه توفیق آنها تا حد بسیار زیادی در گرو ثبات و قدرت دولت های حاکم بر این منطقه است.
آشفتگی حاکم بر فضای سیاسی بالکان موجب یکه تازی قدرت های خارجی می شود تا به مدد حمایت مالی از دولت های منطقه دایره نفوذ خود را گسترده تر کنند. اما شکنندگی این دولت ها مانع از گرایش محض آنها به یک قدرت خارجی می شود. مانند همه ملت هایی که در خطوط مرزی اروپا واقع شده اند، کشورهای حوزه بالکان نیز ترجیح می دهند حالت خنثی و بی طرف خود را حفظ کنند. در این میان، استراتژی موازنه قدرت به این معنا خواهد بود که دولت های بالکان می توانند از مزیت توافق های اقتصادی، بسته های کمک مالی و حمایت سیاسی قدرت های خارجی متعدد برخوردار شوند.
در طول تاریخ بالکان، رقابت های ژئوپلیتیک و جدال بر سر مسائل منطقه ای ترکیب بسیار خطرناکی را به وجود آورده و به درگیری های نظامی نظیر جنگ جهانی اول دامن زده است. امروزه نیز با حضور قدرت های خارجی رقابتی به مراتب خاص تر در جریان است که ابزار آن نفوذ اقتصادی، همکاری های دفاعی و حمایت سیاسی از کشورهای منطقه است.
نتیجه آنکه وقتی روسیه، ترکیه و غرب مشتاقانه سرمایه های عظیم خود را به بالکان سرازیر می کنند، دولت های ضعیف منطقه هم در همراهی با آنها به موازنه قدرت ادامه می دهند.
نظر شما