گزارش نشست پژوهشي موسيقي رديفي دستگاهي / بداهه‌نوازي غايت موسيقي ايران است

"داريوش پيرنياكان" در نشست پژوهشي موسيقي رديف دستگاهي كه پيرامون بررسي بداهه نوازي در ايران در ششمين روز از جشنواره موسيقي در سالن رودكي برگزار شده بود، گفت: "ما در برنامه هاي پژوهشي جشنواره بين المللي موسيقي فجر سعي كرديم از استادان خوبي بهره مند شويم كه در زمينه موسيقي كار كرده و تبحر داشته باشند تا از نظرات شان در زمينه آهنگسازي و نوازندگي استفاده كنيم. اما بداهه نوازي قايت موسيقي ايران است. دانشجويان موسيقي بايد تمرين كنند تا به يك بيان در موسيقي برسند. اين بيان هم بداهه نوازي است."

وي با اشاره به اين كه بداهه نوازي از آهنگسازي و اركستر هم سخت تر است، گفت: " فردي كه بداهه نوازي مي كند بايد هم آهنگ بسازد و هم بزند. در واقع بايد اشراف كامل به رديف سازهاي موسيقي و به تكنيك سازي كه در دست دارد، داشته باشد. همچنين ملودي سازي قوي باشد كه در لحظه خلق كرده و اجرا كند."

محسن نفر كه از بداهه نوازان ايران است، در اين نشست اشاره كرد: " قبل از هر چيز بايد به املاي كلمه بداهه توجه كرد، چرا كه ارتباط مستقيم بين زبان و تفكر دارد و امري اثبات شده است. زماني كه بداهه با "ح" نوشته شده به معناي نوعي ماهي، آشكار، فراخ، وسيع و شكفتن است. اما زماني كه كلمه بداهه با واژه "ه" نوشته مي شود به معناي نا آگاه آمدن، بدون آمادگي قبلي وارد شدن، حاضر جوابي و بي انديشه سخن گفتن است. بنابراين املاي اين كله با واژه "ه" صحيح است، چرا كه ما در بداهه در فضايي روبرو هستيم كه بدون اين كه نتي را ديده باشيم بايد در لحظه نت را بسازيم و اجرا كنيم. در اين زمينه بايد از قوه خلاقيت بهره برد كه از سوي پروردگار در او به وديعه گذاشته شده است."

اجراي گروه خورشيد در جشنواره موسيقي فجر

وي با اشاره به اين كه تاريخچه بداهه نوازي در ايران در پيچيدگي زماني قرار دارد و به دوره متاخر مي رسد، گفت: " طبق نقل مورخان در دوره قاجار مرحوم علي اكبر خان فراهاني فرهنگ شفاهي را به موسيقي ايران ارائه كرد و اين فرهنگ ابداع او بوده است. اما سند ديگري وجود ندارد كه اين هنر به علي اكبر خان فراهاني به ارث رسيده  يا اينكه ابداع خودش بوده است. بنابراين اين موضوع در تاريخ موسيقي ما مسكوت است. همچنين اين مساله روشن نيست كه در دوره قاجار رديف هاي موسيقي توسط فراهاني ساماندهي شده يا نه؟ علاوه بر آن اين مساله مطرح مي شود كه ميراثي كه ازعلي اكبر خان فراهاني به براردزاده، فرزندان و شاگردان او رسيده، آيا بداهه نوازي هم در آن وجود داشت؟ اگر پاسخ اين سوال مشخص باشد، تاريخ بداهه نوازي در موسيقي ايران مشخص مي شود."

نفر در ادامه افزود: " ابن خالدون اشاره كرده هر فردي زماني به سوي هنر جلب مي شود كه از امنيت سياسي، اقتصادي و اجتماعي برخوردار باشد و اگر خيال او آسوده نباشد به هنر رو نمي آورد و ديگر از ظرافت هاي كاري و ذوق هنري خبري نيست."

وي خاطر نشان كرد: "در اين بحث اين سوال مطرح مي شود كه چه قدر از آثار ميرزا حسين قلي خلاقيت و ساخته و پرداخته ذهنش بوده و چند درصد از كارهايش ميراث بوده است؟ متاسفانه غفلت ما در موسيقي منجر به ناشناس ماندن تاريخ اين هنر شده است. اما از دوره علي اكبر خان شهنازي بداهه نوازي در دستور كار قرار گرفت و توجه بيشتري به موسيقي شد. نسل استاد شهنازي ستاره هايي بودند كه در كنار هم آسمان موسيقي را نوراني كردند. همچنين بداهه نوازي از دوره استاد شهنازي و استاد وزيري پر رنگ تر شد. البته اين مساله هم مطرح مي شود كه چرا بداهه نوازي بيشتر مورد علاقه قرار گرفت؟ يكي از دلايل اين امر به ارتباط جهاني برمي گردد."

اين بداهه نواز افزود: " در دوره قاجار دريچه هاي جديدي از هر نظر گشوده شد و ورود ساز ويلون و پيانو به ايران به عنوان نمايندگان پر قدرت موسيقي غير ايراني گسترده تر شد. بداهه گفتن خلاقيت در كار است و فقط تكرار مكررات نيست و مخاطب هم منتظر شنيدن يك اثر تازه است. حال اين سوال مطرح مي شود كه چرا ما قصد داريم كه بداهه را ممتاز معرفي كنيم؟ در واقع اين ژن در ما وجود دارد كه به دليل عصر ارتباطات ذهن خود به خود تحت تاثير اين موضوع قرار مي گيرد."

نفر خاطر نشان كرد: " از سوي ديگر جبر و شرايط سياسي، تاريخي وجهاني باعث شد كه ما به سوي بداهه و تازه گويي حركت كنيم. اما حد و مرز اين تازه گويي تا كجاست؟ و دايره اين خلاقيت تا كجاست؟ اگر اين پرسش ها پاسخ داده شود، تاريخ بداهه نوازي در موسيقي ايران مشخص مي شود."