« آزادي‌ تفكر، قلم‌ و بيان» از اهداف‌ اصلي‌ انقلاب‌ اسلامي‌ است‌ // انقلاب‌ اسلامي‌ « فرهنگ‌ خفقان‌ و سرجنبانيدن‌ و جمود» و « فرهنگ‌ آزادي‌ بي‌ مهار و خودخواهانه‌ غربي» را نقد مي كند

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" ، شانزدهم بهمن ماه مصادف است با سالروز پاسخ تاريخي رهبر معظم انقلاب اسلامي به نامه جمعي از دانش آموختگان حوزه علميه درباب ضرورت آزاد انديشي و توليد علم. در اين نامه كه در تاريخ 13/11/81 آقايان : اعرافي، رحيم پور، صادق لاريجاني، جعفريان، سروش محلاتي، محدثي، محسن قمي، پارسانيا، صالحي، ايزدپناه و سبحاني آن را امضاء كرده بودند با ارائه تحليلي از موقعيت كنوني كشور در زمينه توليد علم، از مقام معظم رهبري درخواست شده بود، با عنايت به ضرورت هايي كه در ديدار با اعضاء انجمن قلم در تاريخ 8/11/81، بدان تصريح فرموده اند، رهنمود هاي لازم را براي نهادينه شدن آزاد انديشي به عنوان مقدمه تشكيل نهضت علمي ارائه نمايند.

در بخشي از اين نامه آمده است : « اينك فرصت را مناسب مي دانيم و از حضرتعالي كه خود در اين قلمرو، فتح باب فرموده ايد، مي خواهيم كه در اين زمينه عملا نيز راهنمايي و مساعدت بفرماييد تا شايد با يك بسيج عمومي و حمايت نهادينه از سوي تصميم گيران فرهنگي و متصديان محترم حوزه و دانشگاه در جهت ايجاد كرسي هاي آزاد علمي با حضور هيات هاي منصفه علمي و تخصصي و در محضر وجدان عمومي حوزه و دانشگاه، شاهد طرح منطقي ايده ها، رواج بازار نظريه پردازي و نوآوري روشمند و نيز مناظره هاي علمي و قانونمند و نتيجه بخش و فارغ از غوغاسالاري و نهاد سازي براي اجابت پرسش هاي جديد و در نتيجه، توليد نرم افزار علمي و ديني در حوزه و دانشگاه بيش از قبل باشيم » . 

مقام معظم رهبري نيز در پاسخ مثبت به اين نامه، ضمن تبيين خاستگاه انقلاب اسلامي درباره آزادي و توسعه علمي فكري، تلاش گسترده دولت و نخبگان حوزه و دانشگاه را براي شكل گيري نهضت توليد علم خواستار شدند. در بخشي از پاسخ رهبر انقلاب درباره اهميت اين موضوع آمده است : « اين‌ انقلاب‌ بايد بماند و برنامة‌ تاريخي‌ و جهاني‌ خويش‌ را به‌ بار نشاند و همين‌ كه‌ اين‌ عزم‌ و بيداري‌ و خودآگاهي‌ در نسل‌ دوم‌ حوزه‌ و دانشگاه‌ نيز بيدار شده‌ است‌ همين‌ كه‌ اين‌ نسل‌ از افراط‌ و تفريط، رنج‌ مي‌برد و راه‌ ترقي‌ و تكامل‌ را نه‌ در « جمود و تحجر» و نه‌ در «خودباختگي‌ و تقليد»، بلكه‌ در نشاط‌ اجتهادي‌ وتوليد فكر علمي‌ و ديني‌ مي‌داند و مي‌خواهد كه‌ شجاعت‌ نظريه‌پردازي‌ ومناظره‌ در ضمن‌ وفاداري‌ به‌ اصول‌ و اخلاق‌ و منطق‌ در حوزه‌ و دانشگاه، بيدار شود و اراده‌ كرده‌ است‌ كه‌ سئوالات‌ و شبهات‌ را بي‌پاسخ‌ نگذارد، خود، في‌ نفسه‌ يك‌ پيروزي‌ و دستاورد است‌ و بايد آن‌ را گرامي‌ داشت » . 

در ادامه رهبر انقلاب با اشاره به ماهيت آزادي و چالش هاي پيش روي آن ، مرز بين آزادي و خودكامگي را ترسيم نمودند : « ‌ و آن‌ گاه‌ كه‌ نخبگان‌ ما نقطة‌ تعادل‌ ميان‌ «هرج‌ و مرج» و « ديكتاتوري» را شناسايي‌ و تثبيت‌ كنند، دوران‌ جديد آغاز شده‌ است. آري، نبايد از «آزادي» ترسيد و از « مناظره» گريخت‌ و «نقد و انتقاد» را به‌ كالاي‌ قاچاق‌ و يا امري‌ تشريفاتي، تبديل‌ كرد چنان‌ چه‌ نبايد به‌ جاي‌ « مناظره»، به‌ «جدال‌ و مدارا» گرفتار آمد و به‌ جاي‌ « آزادي»، به‌ « دام‌ هتاكي‌ و مسؤوليت ‌‌گريزي»‌ لغزيد. آن‌ روز كه‌ سهم‌ « آزادي»، سهم‌ «اخلاق» و سهم‌ «منطق»، همه‌ يكجا و در كنار يكديگر ادا شود، آغاز روند خلاقيت‌ علمي‌ و تفكر بالندة‌ ديني‌ در اين‌ جامعه‌ است‌ و كليد جنبش‌ «توليد نرم ‌افزار علمي‌ و ديني» در كلية‌ علوم‌ و معارف‌ دانشگاهي‌ و حوزوي‌ زده‌ شده‌ است.

 به گزارش "مهر"، مقام معظم رهبري در ادامه تصريح كردند : بي ‌شك‌ آزادي ‌خواهي‌ و مطالبة فرصتي‌ براي‌ انديشيدن‌ و براي‌ بيان‌ انديشه‌ توأم‌ با رعايت‌ « ادب‌ استفاده‌ از آزادي»، يك‌ مطالبة‌ اسلامي‌ است‌ و « آزادي‌ تفكر، قلم‌ و بيان» نه‌ يك‌ شعار تبليغاتي‌ بلكه‌ از اهداف‌ اصلي‌ انقلاب‌ اسلامي‌ است‌ و من‌ عميقاً متأسفم‌ كه‌ برخي‌ ميان‌ مرداب‌ « سكوت‌ و جمود» با گرداب‌ « هرزه‌ گويي‌ و كفرگويي» طريق‌ سومي‌ نمي‌شناسند و گمان‌ مي‌كنند كه‌ براي‌ پرهيز از هر يك‌ از اين‌ دو، بايد به‌ دام‌ ديگري‌ افتاد. حال‌ آن‌ كه‌ انقلاب‌ اسلامي‌ آمد تا هم‌ « فرهنگ‌ خفقان‌ و سرجنبانيدن‌ و جمود» و هم‌ « فرهنگ‌ آزادي‌ بي‌ مهار و خودخواهانه‌ غربي» را نقد و اصلاح‌ كند و فضايي‌ بسازد كه‌ در آن، « آزادي‌ بيان»، مقيد به‌ « منطق‌ و اخلاق‌ و حقوق‌ معنوي‌ و مادي‌ ديگران» و نه‌ به‌ هيچ‌ چيز ديگري، تبديل‌ به‌ فرهنگ‌ اجتماعي‌ و حكومتي‌ گردد و حريّت‌ و تعادل‌ و عقلانيّت‌ و انصاف، سكة‌ رايج‌ شود تا همة‌ انديشه‌ها در همة‌ حوزه‌ها، فعال‌ و برانگيخته‌ گردند و « زاد و ولد فرهنگي» كه‌ به‌ تعبير روايات‌ پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت‌ ايشان(ع)، محصول‌ «تضارب‌ آرا و عقول» است، عادت‌ ثانوي‌ نخبگان‌ و انديشه‌‌وران‌ گردد» . 

به گزارش "مهر"، پس از انتشار اين منشور مهم ، شاهد تحرك شايان توجه بسياري از موسسات و دانشوران حوزه و دانشگاه در جهت تحليل و شناسايي ظرفيت ها و راهكارهاي مقتضي ، براي تحقق نهضت توليد علم در كشور بوديم. برگزاري چند نشست و هم انديشي علمي در دانشگاه صنعتي شريف، دانشگاه آزاد، حوزه علميه قم، دانشگاه تهران و ... ، تاسيس برخي دفاتر در حوزه و دانشگاه براي پيگيري تخصصي اين موضوع و تاليف و انتشار چند صد مقاله و عناوين متعددي كتاب و يا ويژه نامه، توليد چند برنامه راديويي و تلويزيوني، دهها مصاحبه مطبوعاتي و غيره از جمله اين فعاليت ها در سه سال اخير به شمار مي روند.

با وجود اين ، مقام معظم رهبري پس از اين تاريخ و به ويژه در ديدار با اعضاء شوراي عالي انقلاب فرهنگي، اساتيد و محققان حوزه و دانشگاه و دولتمردان، همواره با تاكيد بر اهميت حياتي اين موضوع براي كشور، و گلايه از برخي كم كاري ها در مراجع تصميم گيري، خواستار برداشتن يك چند گام به جلو و توجه فراگير و بسيج امكانات و استعدادهاي كشور در اين مسير شدند.

پيرو اين تاكيدات كه با گذشت سه سال همچنان ادامه دارد، شاهد برخي اقدامات از سوي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و دولت بوديم كه از آن جمله مي توان به تصويب اساسنامه بنياد ملي نخبگان و نيز تشكيل هيات حمايت از كرسي هاي نظريه پردازي، نقد و مناظره اشاره داشت، كه تا كنون فقط هيات مزبور آن هم با پيگيري هاي مكرر تعدادي از اعضاء شوراي عالي انقلاب فرهنگي فعاليت خود را با تاخير آغاز نموده و هنوز وضعيت شروع به كار بنياد ملي نخبگان در ابهام است. شايد برخي افزايش حقوق و مزاياي اعضاء هيات علمي را نيز در فهرست اقدامات دولت در اين موضوع قرار دهند وليكن بسياري از صاحبنظران معتقدند به رغم لزوم رسيدگي به وضع معيشتي و رفاه اعضاء هيات علمي دانشگاهها، تاثير اين افزايش حقوق، زماني خود را نشان خواهد داد تا جلوي اشتغالات متعدد اعضاء هيات علمي گرفته شده و يك برنامه جامع، زمينه ارتقاء كيفيت آموزش و شروع يك حركت پژوهشي هدفمند در دانشگاهها را مهيا نمايد.

در حال حاضر و با روي كارآمدن دولت جديد، اين انتظار وجود دارد كه با عنايت به ديدگاههاي كارآمد شخص رئيس جمهور درباره نهضت توليد علم، اقدامات زيربنايي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي و وزارت علوم، تحقيقات و فناوري با جديت و شتاب مناسب آغاز گرديده و گام جديدي در اين عرصه برداشته شود. بدون ترديد استمرار مواجهه شعاري نسبت به اين مقوله و نيز فقدان يك نگرش حرفه اي به پژوهش و نوآوري در ساختار كلان مديريتي كشور ، ما را در بهره برداري از اين فرصت طلايي و پيگيري رهنمودات مقام معظم رهبري ناكام خواهد گذارد.

به گزارش "مهر"، بر اساس پيام تاريخي و حكيمانه رهبر معظم انقلاب در پاسخ به نامه جمعي از دانش آموختگان حوزه علميه، مبني بر لزوم نقد و نوآوري علمي، و تاكيدات خاص و مداوم معظم له، به منظور شكل گيري يك حركت هدفمند و فراگير در كشور جهت نقد و نوآوري علمي، شوراي محترم عالي انقلاب فرهنگي در جلسات 531، 532 و 533 مورخ 9و30/10/1382 و 17/11/1382 «هيأت حمايت از كرسي‌هاي نظريه‌پردازي ، نقد و مناظره (ويژه علوم انساني و معارف اسلامي» را تشكيل داد.

موضوع فعاليت هيأت حمايت از كرسي‌هاي نظريه‌پردازي ، نقد و مناظره

موضوع فعاليت هيأت مزبور عبارت است از: تدوين برنامه‌ها، سياست‌هاي اجرايي، آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و فراهم نمودن زمينه لازم براي تحقق اهداف كرسي‌هاي علمي نظريه‌ پردازي، نقد و مناظره در جهت توليد علم و ترويج آزادانديشي در حوزة علوم انساني و معارف اسلامي كه بطور دقيق از اهداف و سياست هاي مشخص به شرح زير پيروي مي كند :

1ـ حمايت ويژه از مباحثات روشمند و قابل داوري و تبديل آن به تجربة انباشته و جمع‌ بندي شده ؛ 2ـ زمينه ‌سازي ويژه براي نهضت توليد و عرضة نظرية اسلامي در علوم انساني ؛ 3ـ علمي كردن مجادلات و تخصصي كردن گفتگوهاي فرهنگي و ايجاد فرصت رسمي و علمي و قانوني براي عرضه ايده‌ها و نقد و كالبد شكافي آنها ؛ 4ـ نهادينه سازي انديشه و بيان و امكان تبادل آراي علمي با رعايت اخلاق و منطق گفتگو و قانون اساسي ؛ 5ـ كاستن از تنش‌ها و بحران‌هاي فرهنگي و مهار غوغا سالاري، عوام‌زدگي و عوام‌فريبي در مباحث فرهنگي و ديني در سطح دانشگاه ؛ 6ـ تشويق نخبگان و مراكز علمي كشور به ارائه نظريات پژوهشي و توليد نظريه در علوم انساني با اتكاء به مباني اسلامي به منظور خروج از جزم‌ هاي ترجمه ‌اي و وارداتي و نيز تحجر و قشري‌ گري ؛ 7ـ پاسخگويي به نيازهاي فكري و معرفتي و اطلاع‌رساني در مسائل علمي و فرهنگي مورد توجه دانشگاهيان ؛ 8ـ شفاف‌ سازي محل نزاع و ابهام در جبهه‌بندي فكري و فرهنگي و جمع‌بندي علمي مباحث مهم به منظور رشد فرهنگي جامعه .

خطوط مشي مترتب بر برگزاري كرسي‌ها:

به گزارش "مهر"، همچنين هيات در جلسه مورخ خود فوائد و آثار كلي و نيز خطوط مشي مترتب بر برگزاري كرسي‌ها را به نحو دقيقي به شرح ذيل تبيين كرد :

1- ايجاد فرصت شايسته براي طرح نظريات و نقدهاي جديد در فضاهاي علمي و تخصصي ؛ 2- ايجاد زمينه نقد عالمانه و منصفانة ديدگاهها و نظريات نو از سوي جامعة علمي مربوط ؛ 3- رفع برخي زمينه هاي سوء استفاده هاي سياسي از ساحت علم و طرح مباحث تخصصي در محافل عمومي به قصد ايجاد تزلزل عقيدتي و يا تشويش اذهان عمومي ؛ 4- ايجاد زمينه لازم براي گسترش فرهنگ نقد و نوآوري در كشور؛ 5- كمك به رفع برخي گره ها و تقابلات علمي ميان طيف هاي فكري كشور ( به ‌ويژه در مناظره ‌ها، به ‌ويژه در مناظره‌ها) ؛ 6- كمك به حل مسائل و معضلات علمي و گسترش مرزهاي دانش و معرفت در قلمرو مباحث قابل طرح در كرسي ها و نيز شناخت نقص ها و كاستي هاي علمي و مديريتي در عرصه پژوهش ؛ 7- حمايت معنوي، تشويق و تكريم شخصيت هاي علمي نقاد و نظريه پرداز ؛ 8- كمك به شفاف سازي ظرفيت ها و ايجاد امكان شناسايي استعدادهاي علمي ناشناخته و نوآوري ها و نظريه هاي جديد ؛ 9- خارج ساختن پژوهش از انزوا و حاشيه، و ايجاد زمينه جدي شدن آن در ساختار كلان مديريتي كشور ؛ 10-  كمك به استاندارد سازي روش هاي پژوهشي ، ارتقاء كيفيت پروژه هاي تحقيقي و شفاف سازي خاستگاهها و مراجع علمي ؛ 11- فراهم سازي فرصت هاي مناسب براي بهره برداري از دستاوردهاي علمي در كشور ؛ 12- افزايش ايجاد رونق و نشاط علمي در كشور . 
 
خطوط‌ مشي حاكم بر برگزاري كرسي‌ها :

 رعايت مراتب و شئونات علمي ؛ رعايت آزادي بيان، عدالت و اخلاق علمي در بيان ديدگاهها، نقدها و داوري‌ها ؛  رعايت شخصيت و كرامت صاحبان نوآوري ، نظريه پردازي ، نقد و مناظره ؛  پرهيز از سطحي‌ نگري و عوام‌ زدگي در برگزاري كرسي‌ها از قبيل: دقت در دعوت حضّار و نحوة اعلام نتايج ؛  اجتناب از سياست زدگي و جناح گرايي .

خطوط‌ مشي كلي حاكم بر حمايت‌ها :

1- اجتناب از تمركز‌‌گرايي در اجراء، ضمن رعايت صلاحيت و توانايي مؤسسات برگزار ‌كننده ؛ 2- عنايت به تمامي رشته‌ها و گرايش ‌هاي علوم انساني، هنر و معارف ديني كه امكان برگزاري كرسي ها در آن متصّور است ؛3-  تلاش براي تشويق و فرهنگ‌ سازي جهت نهادينه ‌كردن برگزاري كرسي‌ها و ايجاد خودانگيختگي در ميان نخبگان علمي كشور؛ 4-  اهتمام به بسترسازي جهت استمرار و ماندگاري كرسي‌ها در كشور ؛ 5- ايجاد هماهنگي ميان دانشگاهها و مؤسسات عالي پژوهشي و برخورداري نتايج كرسي‌ها از ضمانت‌ هاي قانوني .

 اين هيات كه هم اكنون با انتقال دبيرخانه آن به محل پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي ( بر اساس مصوبه جلسه 571 مورخ 1/8/84 شوراي عالي انقلاب فرهنگي) وارد مرحله جديدي از فعاليت هاي خطير خود مي شود ، طي يك ماه و نيم اخير علاوه بر وظايف جاري و نظارتي ، و رايزني گسترده با دانشگاهها و مراكز علمي و پژوهشي كشور ، جهت توسعه كمي و كيفي برگزاري كرسي ها و نوعي تقسيم كار ميان آنها ، برنامه هاي مهمي را در دستور كار خود قرار داده كه براي نمونه مي توان به دو دسته از برنامه ها به شرح ذيل اشاره داشت .

الف: رئوس فعاليت هاي جاري دبيرخانه :

كارشناسي و آماده سازي دستور جلسات هيات ؛ راه اندازي شوراي علمي دبيرخانه با حضور صاحب نظران برجسته كشور ؛ پيگيري تحقق برنامه اعطاء امتيازات هيات به كرسي ها از سوي وزارت علوم و بنياد ملي نخبگان ؛ رايزني گسترده با موسسات معتبر علمي كشور به منظور گنجاندن برگزاري كرسي ها در برنامه هاي سالانه آنها  ؛ تهيه يك يا چند برنامه تلويزيوني و مطبوعاتي درباره ضرورت و استانداردسازي كرسي ها ؛ نظارت كلان بر برگزاري كرسي ها به منظور استاندارد سازي آنها و نيز اعطاء امتياز و كمك هزينه طبق آيين نامه  ؛ اخذ و جمع بندي گزارشات برگزاري كرسي هاي معتبر در سراسر كشور جهت استفاده در هيات و ارائه به رسانه ها  ؛ مساعدت به سازمان صدا و سيما جهت تهيه شيوه نامه و ضبط و پخش كرسي ها از شبكه هاي راديو و تلويزيون ؛  تنظيم برنامه هاي جاري و ويژه سال 1385 و پيگيري اخذ  بودجه مورد نياز .

 
ب: برنامه هاي ويژه دبيرخانه:

- طراحي و سازماندهي تشكيلات نهايي دبيرخانه هيات از جمله : ساماندهي حلقه ها و گروههاي مشورتي و نيز تهيه مكان و تجهيزات  ؛ تاسيس مجله علمي و پژوهشي به منظور انتشار منظم نتايج كرسي هاي حائز امتياز برتر ؛ طراحي و راه اندازي پايگاه اطلاع رساني هيات ؛ زمينه سازي و حمايت از برگزاري كرسي هاي بين المللي،( نقد فعال نظريه هاي مطرح و معارض )  ؛ حمايت از تاسيس انجمن هاي نقد در كشور؛ زمينه سازي تاسيس انجمن ملي نقد ايران ؛ برگزاري كارگاه هاي علمي روش شناسي پژوهش و نوآوري و نقد و مناظره .

ج: آيين نامه هاي برگزاري كرسي ها :

به گزارش "مهر"، هيات حمايت از كرسي هاي نظريه پردازي ، نقد و مناظره در جلسه مورخ 28/9/84 ، سه آيين نامه مجزا تحت عناوين : كرسي هاي نوآوري و نظريه پردازي ، كرسي هاي نقد و كرسي هاي مناظره ، تصويب نمود كه بر اساس آن ، دانشگاهها و موسسات پژوهشي كشور قادر خواهند بود طي مراحل دقيق و مضبوط نسبت به برگزاري كرسي ها مبادرت نمايند. در اين آيين نامه ها نحوه طراحي علمي ، شرايط كميته داوران ، سرفصل هاي مباحث هر كرسي ، نحوه جمعبندي و امتيازدهي و نيز راههاي حمايت از برگزاري كرسي ها تبيين گرديده است. طبق آيين نامه هاي مزبور ، دبيرخانه هيات امتيازات اعطاء شده به هر كرسي را ، رسما به هيات هاي مميزه دانشگاهها و موسسات علمي ابلاغ خواهد كرد تا امتياز لازم مطابق دستورالعمل مجزايي كه از سوي وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري ابلاغ مي شود در خصوص هر يك از اعضاء هيات علمي ترتيب اثر داده شود.

همچنين در اين آيين نامه ها از دستگاههاي برگزار كننده كرسي ها خواسته شده است تا امنيت و آزادي كامل صاحبان نوآوري و نقد و نيز مناظره گران را برقرار نمايند.