به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، به مناسبت 16 بهمن ماه، سومين سالگرد پاسخ تاريخي مقام معظم رهبري به نامه جمعي از دانش آموختگان حوزه، درباره آزاد انديشي و نهضت توليد علم، نخستين هم انديشي دانشوران درباره نهضت توليد علم و نظريه پردازي ويژه علوم انساني و معارف ديني شب گذشته در پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي برگزار شد.
پيشينه تاريخي خود در حوزه علوم انساني را فراموش كرده ايم
اولين سخنراني كه به بحث درباره توليد علم و موانع آن پرداخت حجت الاسلام علي اكبر رشاد، رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، بود. حجت الاسلام رشاد در ابتدا به ارائه تعريفي از موانع در قلمرو علوم انساني اشاره كرد و گفت: مراد ما از موانع، هرگونه عامل سلبي و ايجابي است كه سبب ركود و فتور نوآوري علمي شود. از باب تسامح به عدم مقتضي نيز "مانع" اطلاق مي كنيم. بنابراين موانع نوآوري و توليد علم به جهات مختلف نيز قابل طبقه بندي و سطح بندي است و مي توان به اين موارد اشاره كرد: انفسي و دروني و آفاقي و بيروني، سلبي، تاريخي، فرهنگي، مديريتي.
وي در ادامه با اشاره به اين مطلب كه گروهي از موانع توليد علم و نظريه پردازي طيف عوامل فرهنگي است كه به صورت مانع موجب ركود علمي مي شود، گفت : موانع فرهنگي عبارت از عوامل سلبي يا ايجابي است كه به صورت عرف و عادات ملي يا سلائق و علائق صنفي كه به شبه طبيعت ثانوي يا قاعده اي نقض ناپذير در آمده و در برابر پيدايش، ژرفايش و گسترش علوم و نظرات ايجاد مقاومت مي كند.
حجت الاسلام رشاد در ادامه به گسست تاريخي موانع فرهنگي اشاره كرد و گفت: به رغم برخورداري ملت ما از پيشينه درخشان و افتخار آميز علمي به ويژه در حوزه علوم انساني كه در طول تاريخ ما را در مسند پيشكسوت علوم انساني نشانده است ديري است از گذشته پر بار و برتر خود گسسته است. در حالي كه منابع ديني ، متون كهن و كلاسيك ما مشحون از نظراتي بي بديل و معارفي بس وسيع است.
به گزارش"مهر"، رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي نبود طلب و تقاضا و غفلت از سهم و نقش زيرساختي علوم انساني در حيات آدمي را از ديگر عوامل موانع فرهنگي دانست و گفت : در اين عامل به ويژه در روزگار ما در تصميمات و اقدامت كشوري و ارج نگذاشتن به حوزه متخصصين شواهدي بر اين مدعاست.
شناسايي نيازهاي جامعه بر عهده دانشمندان علوم انساني است
از ديگر سخنرانان اين هم انديشي مي توان به رئيس فرهنگستان علوم، دكتر رضا داوري اردكاني بود. دكتر داوري با تأكيد بر اينكه علم در عصر ما به تكنولوژي اطلاعات تبديل شده است، گفت : از اوصاف تكنولوژي اطلاعات قابليت مبادله و خريد و فروش آن در بازار است. اكنون در زمان ما علم را مي توان خريداري كرد ولي اگر قرار و بنا بر تأسيس علم و پديد آوردن يا پديد آمدن هوا و زمين يا جهان علم باشد بايد انديشيد كه علم چگونه به وجود آمده است.
دكتر داوري گفت : همه كشورهايي كه بايد علم را اخذ كنند و در طريق توسعه علمي هستند بايد به مسائلي كه ذكر شد و همچنين به شرايط و امكانهاي روحي، اخلاقي، فكري، علمي و تكنيكي زمان خود توجه كنند و ببينند كه در شرايط فعلي جايگاه علم كجاست. رئيس فرهنگستان علوم افزود: اين نظر به توجه گروه خاصي از اهل نظر و دانش اختصاص دارد. اعضاي اين گروه صاحبنظران علوم انساني هستند. آنها بايد به ما بگويند كه به عنوان مثال چرا اولين مدرسه عالي ما كه بيش از صد و پنجاه سال پيش تأسيس شد نه فقط رشد نكرد بلكه كم كم شأن و مرتبه يك مدرسه عالي را از دست داد و تا سال 1313 كه دانشگاه تهران تأسيس شد، چيزي جاي آن را نگرفت.
روش شناسي علوم انساني با بحران عقلانيت مواجه است
حجت الاسلام محمد تقي سبحاني، رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، يكي ديگر از سخنرانان اين هم انديشي بود.
وي بي توجهي و غفلت از دانشهاي معاصر را مهمترين مانع روش شناختي در توليد علم دانست و گفت : در گذشته رسم بر اين بود كه هر دانشي با بيان غايت و هدف آن علم آغاز مي شد. اما اكنون اين نگرش از نظام تعليم و تربيت ما رخت بر بسته و ما در تعاطي و علم به غرض علم نمي پردازيم. بي توجهي به اهداف علم تأثير مستقيمي در حوزه متدولوژي علم مي گذارد.
حجت الاسلام سبحاني افزود: اولين ايرادي كه مي توان بر اين بي توجهي بر شمرد اين است كه دانشها از اوج به حاشيه ها رانده مي شود. معيار واقعي روش شناسي علم اين است كه آيا مي تواند روش علم را مشخص سازد.
به گزاش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي گسست روش شناسي را از ديگر موانع توليد علم عنوان كرد و اظهار داشت: امروز وارث دو ميراث علمي و تمدني هستيم. اما واقعيت پهنه علوم اين است كه وقتي سنت علمي و ميراث علمي را در امر روش شناسي بررسي مي كنيم مي بينيم در سنت علوم انساني كه برخاسته از عقلانيت مدرن است و از طريق حوزه علوم انساني جديد وارد حوزه فكري ما شده و بخشي از حوزه علوم انساني ما را به خود اختصاص داده، دچار گسست شده ايم. همچنين حوزه ديگر ما علوم اسلامي است كه روش شناسي خاص و برخاسته از حوزه تمدني كه خاص كشور ماست از طريق دانشهاي مختلف امروزه به ارث رسيده است. واقعيت اين است كه نه تنها ميان روش شناسي اين دو حوزه تفاوتهايي وجود دارد بلكه در خود علوم انساني ما دچار گسستهاي روش شناسي هستيم.
حجت الاسلام سبحاني تصريح كرد: در تفكر اسلامي ما، عقل عملي هيچ گاه كنار گذاشته نشده بلكه مورد بي مهري واقع شد. در يك مرحله عقل عملي پايه تدوين نظام اجتماعي بود و كل دانشهاي عملي ما بر اين پايه قرار داشت. اما به تدريج عقل عملي ما كه توليد كننده علوم بود به حاشيه رانده شد و اخلاق كه از درون حكمت عملي بيرون مي آمد به واعظان و نصيحت نويسان سپرده شد. حقوق محترمانه به فقيهان سپرده شد. فلسفه اخلاق ديگر به مباني توجه نكرد. لذا دچار يك گسست جدي شديم. حتي مسير فقه نيز دچار اين معضل گشته است.
وي با تأكيد بر اينكه در حوزه روش شناسي علوم انساني دچار يك بحران عقلانيت هستيم، گفت: بين عقل و عقلانيت تفكيك مي كنيم. عقل در انسان ثابت است. اما بسط عقل در حيات اجتماعي و تاريخي عقلانيت را پديد مي آورد. لزوما اگر عقل ثابت است عقلانيت ثابت نيست. فرهنگهاي مختلف عقلانيتهاي مختلفي را در درون خودشان به وجود مي آوردند. اما آيا امروز عقلانيت حاكم بر حوزه فكري ما يك عقلانيت منسجم و بستر ساز براي توليد دانشت هست؟
رئيس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي در پايان اظهار داشت: ما اگر مي خواهيم به توليد دانش بيپردازيم نيازمند روش شناسي يك پارچه و متنوع در بستر عقلانيت جامع هستيم كه بتواند تمام حوزه هاي معرفتي را پوشش دهد.
تقسيم علوم به ديني و غير ديني از دشواريهاي علوم انساني است
دكتر محمد باقر خرمشاد، معاون فرهنگي و اجتماعي وزير علوم تحقيقات و فناوري به بحث درباره موقعيت كنوني علوم انساني و موانع زير ساختي توليد علم در ايران پرداخت.
دكتر خرمشاد عدم اهتمام و باور مديران به اهميت علوم انساني بر غلبه بر رشد و پيشرفت در جامعه را مهمترين عامل سردرگمي و ناساماني علوم انساني در ايران دانست.
وي گفت: علوم انساني در كشور با موانع بزرگي روبرو است كه مي توان به مانع تجربه گريزي اشاره كرد. همچنين تقسيم علوم به ديني و غير ديني نيز از ديگر دشواري هاي بحث موانع فرهنگي علوم انساني است. شهيد مطهري مي فرمايند اساسا كار درستي نيست كه ما علوم را به ديني و غير ديني تقسيم كنيم تا اين توهم براي برخي پيش نيايد كه علوم غير ديني در اسلام بيگانه اند. خاتميت و جامعيت اسلام اقتضاء مي كند كه هر علم مفيد را علم ديني بخوانيم. ما در كشوري ديني زندگي مي كنيم بنابراين علوم ما همگي جنيه ديني دارند.
خرمشاد در ادامه افزود: عدم تشخيص بهره برداري از تجربه گرايي باعث شده است تا با مشكلات عمده اي در علوم انساني روبه رو باشيم. در استفاده از تجربياتمان نيز يا كاملا تجربه گرا و يا كاملا تجربه ستيز هستيم. سياه و سفيد ديدن امور ما را با موانع عمده اي روبه رو كرده است.
به گزارش "مهر"، معاون فرهنگي و اجتماعي وزير علوم تحقيقات و فناوري در صدر نشستن مسائل سخت افزاري را از ديگر موانع توليد علوم در ايران عنوان كرد و گفت: چون با مسائلي كه ملموس بوده و جنبه عيني دارند مانند پزشكي و مهندسي بيشتر روبرو مي شويم لذا مقولات سخت افزاري در صدر قرار دارند و خود به خود مسائل نرم افزاري و علوم انساني در آخر قرار مي گيرند. طبيعي است كه با چنين حركتي تعداد انسانهايي كه با ضريب هوشي بالايي وارد علوم انساني شوند بيس از اندازه باشد و موانعي را ايجاد كند.
نظر شما