خبرگزاری مهر، گروه استانها: مدت‌هاست دست‌ودل مردم دیارمان به‌سوی کتاب نمی‌رود، انگار کتاب، پیر شده است و باید در صف بازنشسته‌های مستمری‌بگیر کتابخانه پدربزرگ، خاک بخورد تا شاید روزی کسی بیاید و ورقشان بزند تا حداقل سری سبک کنند از خاکی که مدت‌هاست روی کولشان سنگینی می‌کند.
باید پذیرفت که بچه‌های این روزگار با قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب، ماهی سیاه کوچولو، قصه‌های مشرق زمین، شازده کوچولو، داستان و راستان، افسانه‌های شاهنامه، کِرم اندازه‌گیر، وقتی بابا کوچک بود، اتل ها و متل‌ها و هزاران کتاب دیگر کمتر آشنا هستند و کتاب‌هایشان کنار کتاب کبرا در زیر درخت زندگی ماشینی روزگارمان جای مانده و آب می‌خورد حال‌آنکه به‌جایشان تلفن‌های همراه و رایانه خودنمایی می‌کند اما باید اندیشید چه زمان بچه‌های نسل بعد از ما با کبرا هم تصمیم شده و برای نجات کتابشان از زیر باران بی‌توجهی می‌شتابند.
کتاب و فناوری در تقابل یا تعامل
خیلی‌ها می‌گویند فناوری قاتل کتاب است و معتقدند هر یک کلیک در دنیای مجازی بر روی چکیده مفاهیمی که درباره هرکدامشان کتاب‌ها وجود دارد، ضربه‌ای به بدن بیجان کتاب می‌زند. کتابی که دست‌بسته منتظر است، باز شود تا دنیایی پررمزوراز را بری مخاطب سخاوتمندانه به تصویر بکشد.
دوستی می‌گفت خواندن کتاب تجربه یک زندگی است ولی چرا امروز آدم‌های دوروبرمان حوصله چند سطر تجربه یک زندگی را هم ندارند، شاید جرعه‌ای زخم، لختی ترس، لحظه‌ای خشم، اندکی عشق و بخشی لذت در بین این تجربیات وزندگی‌ها باشد و ماندانیم؟
اما مگر حیف نیست با ورق زدن کتابی بر بال سیمرغی بتوان روان شد، بر نهری نقره‌فام دست شست، به بام دنیا سفر کرد، از دریچه باغ گل به خوشبختی نگریست وازدید یک شقایق به زندگی نگاهی کرد؟
سرانه مطالعه پائین است
مدت‌هاست که محافل ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی شهر و دیارمان از خطر پائین آمدن سرانه مطالعه و خرید محصولات فرهنگی ازجمله یار مهربانمان در سبد خانوار سخن می‌گویند و از سوی دیگر بسیاری، فناوری‌های نوین مانند رایانه را قاتل کتاب می‌دانند و شاید هم برخی از گرانی می‌نالند، عده‌ای هم می‌گویند خیر، کتاب درختی است که ریشه‌ای محکم‌تر از این حرف‌ها دارد.
اما هر آنچه هست، چه کتاب بیدی باشد که با باد فنّاوری بلرزد و چه درختی کهن و محکم که در تقابل با اینترنت و فضای مجازی ایستادگی کند، باید قبول کرد که سرانه مطالعه کتاب در کشور ما بسیار پائین است ونمی توانیم از این حقیقت فرار کنیم.
ادبیات فارسی زمان و مکان نمی‌شناسد
دراین‌بین اما بسیاری هم هستند که اوضاع کتاب و کتاب‌خوانی در استان سمنان را خوب توصیف می‌کنند. علی‌محمد مقدسی ازاین‌دست افراد است، که سال‌ها کاغذ و قلم را راه ارتزاق خود قرار دهدِ و مدت‌هاست اندیشه می‌نگارد.
او معتقد است باوجوداینکه زبان و ادبیات فارسی زمان و مکان نمی‌شناسد، اما وضع کتاب و کتاب‌خوانی در این خطه نسبت به استان‌های دیگر بهتر است.
قصد دارم به‌سرعت سراغ سؤال اصلی بروم آن‌هم درباره فضای مجازی و تأثیر آن بر کتاب و کتاب‌خوانی اما مقدسی خود این صحبت را پیش می‌کشد، شاید می‌خواهد اهمیت آن را به ما گوشزد کند: «فرد زمانی که برای تحقیق و مطالعه به‌سوی کتاب‌های مرجع و منابع برود، قطعاً نتیجه بهتری را از مطالعه صرف فضای مجازی خواهد گرفت چراکه خواندن کتاب تأثیر بسزایی در یادگیری افراد می‌گذارد که قطعاً این نقش از عهده رایانه برنمی‌آید.»
مقدسی معتقد است رایانه سریعاً به سؤال انسان پاسخ می‌دهد و فرد نیز به همان سرعتی که پاسخ را دریافت کرده، آن را فراموش می‌کند چراکه برای اخذ آن تلاشی نکرده است.
این نویسنده اما برای فضای مجازی محاسنی را نیز برمی‌گزیند و دراین‌باره می‌گوید: «اگر از فضای مجازی به‌درستی استفاده شود، مانند بسیاری از رسانه و ابزارها می‌تواند مفید باشد اما در غیر این صورت، فضای مجازی شخصیت‌ها را به‌راحتی تخریب کرده و به‌نوعی آسیب محسوب اجتماعی بدل می‌شود.»
کتاب را چگونه نجات دهیم
برخی ازجمله مقدسی، معتقدند یک انقلاب بزرگ فرهنگی برای ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی ضروری است اما لازمه این مهم شاید ارزش قائل شدن برای فرهنگ، نویسندگان، پژوهشگران، اندیشمندان و همچنین آغاز پروسه فرهنگ‌سازی از کودکی در پیش‌دبستانی‌ها تا دبستان و مقاطع تحصیلی بالاتر است.
مقدسی می‌گوید: «باید بستری را فراهم کنیم تا فرزندان ما به سراغ کتاب‌های غیردرسی هم بروند و خود، روحشان را نیازمند مطالعه بدانند چراکه عادت به خواندن و مطالعه، بسیار ضروری‌تر از افزایش سرانه مطالعه است که مسئولان فرهنگی کشور باید از سنین کودکی به آن توجه داشته باشند.»
این استاد دانشگاه همچنین مردم را روی سخن خود قرارمی هد و می‌افزاید: «تا زمانی که مردم به دنبال کتاب نروند انقلاب فرهنگی موردنظر در کتاب‌خوانی ایجاد نخواهد شد، لیکن باید کاری کنیم فرزندمان، خود به سراغ کتاب بروند و بدانیم که وقتی کتابی را ورق می‌زنند، قطعاً مطالب را بهتر یاد می‌گیرند و درست اینجا است که عادت به مطالعه در آن‌ها ایجاد می‌شود.»
کمیت کتاب‌خوانی در استان سمنان لنگ می‌زند
اینکه باید از کودکی مطالعه را به فرزندان آموخت، بحثی درخور توجه است اما باید برای رفع مشکلات عرصه کتاب و نشر نیز باید کوشید یکی دیگر از اهالی قلم و ساکن شهر سمنان دراین‌باره، می‌گوید: کُمِیت کتاب‌خوانی در استان سمنان لَنگ می‌زند، بااینکه این خطه، استانی دانشگاهی محسوب می‌شود اما وضعیت مطالعه در این استان رضایت‌بخش نیست.
حسن یعقوبی بخشی از مشکل را متوجه فضای مجازی می‌داند و معتقد است خیلی از اوقات فراغت مردم به فضای مجازی اختصاص می‌یابد و این در حالی است که عمده این زمان نیز صرف سرگرمی می‌شود و این زمان‌بر روی افزایش اطلاعات و دانش تأثیرگذار نیست.
یعقوبی می‌خواهد بگوید بچه‌های امروز آن‌قدر که سرگرم الگوهای رایانه‌ای و شبکه‌های مجازی هستند، دیگر زمانی برای مطالعه نمی‌یابند و این روزها بوی کاغذ کاهی کتاب‌های رنگارنگ در فضای منزلمان نمی‌پیچد. بچه‌ها فکر می‌کنند شاید باید به‌جای کتاب، دنبال رایانه رفت و دراین‌بین ساعت‌ها و روزها درگیر سرگرمی شد.
از این نویسنده می‌پرسم مگر انسان چقدر تفریح در طول روز نیازارد، متأسفانه فضای مجازی فرصت را از افرادی که گاهی هم به سراغ کتاب می‌رفتند، گرفته است چراکه سرگرمی و غرق شدن در فضای مجازی ساعت‌ها از وقت انسان را می‌گیرد.
کتاب جایگاه خود را حفظ کرده است
برخی اما معتقدند در فضای مجازی هم می‌توان مطالعه کرد اما به نظر می‌رسد، مطالعه از طریق فضای مجازی به دلیل آسیب‌رسانی به چشم، نحوه قرارگیری ستون مهره‌ها و گردن، نیاز به شارژ الکتریکی و قرار گرفتن در جوار امواج بعلاوه هزینه اینترنت سخت است.
حال باید دید که سه تفنگ‌دار، جنایت و مکافات، مادر، سپید دندان و یا کتاب‌های ژول‌ورن، داستایوفسکی، تورگینف، آل احمد و دانشور، نجدی و ابراهیمی و براهینی تا چه میزان جایگاه خود را در بین مردم حفظ کرده است.
نویسنده سمنانی و کارشناس ادبیات فارسی دراین‌باره می‌گوید: زمانی که فرد خود، کتاب کاغذی را ابتدا انتخاب و سپس مطالعه می‌کند، قطعاً تمرکز بیشتری بر روی آن دارد همچنین از در دست گرفتن آن لذت می‌برد اما فرد بامطالعه از طریق فضای مجازی به نتیجه دلخواه نمی‌رسد یعنی نمی‌تواند برسد.
«هیچ‌چیزی جای کتاب را نخواهد گرفت» این جمله‌ای است که یعقوبی با قاطعیت خاصی بر زبان می‌آورد، وی معتقد است همان‌طور که تاکنون کتاب به شکل کاغذی جایگاه خود را حفظ کرده مطمئناً در آینده هم حفظ خواهد کرد.
کتاب باید کالایی اساسی قلمداد شود
محمد اسماعیل حاج علیان، نویسنده سنگسری که عمده کتاب‌هایش درباره فرهنگ بومی و عامه است، وی از آن دست افرادی است که معتقدند باید به کتاب به‌عنوان یک کالای اساسی نگاه شود اما برای این مهم عزمی ملی نیازمند است.
وی می‌گوید: «فردی که درگیر مشکل اقتصادی خانواده است کتاب را به‌عنوان اولویت قرار نمی‌دهد لیکن بر روی این مهم باید کارکرد.»
دراین‌بین اما بی‌انصافی است که به سراغ مشکلات نشر و نویسندگان بی‌توجه باشیم حاجی علیان درباره این مشکلات معتقد است نویسنده برای نوشتن کتابی خوب، سال‌ها وقت می‌گذارد اما مشکلات حوزه نشر، چاپ، کاغذ، گرانی فرایند چاپ و هزینه توزیع درنهایت بهای تمام‌شده کتاب را بالا می‌برد و دست‌آخر سودی برای کسی نمی‌ماند.
حاجی علیان در ادامه می‌گوید: از سوی دیگر برگزاری نمایشگاه‌های کتاب فرصت خوبی برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و همچنین فروش ناشران و جبران برخی هزینه‌ها است اما متأسفانه همه استانها این فرصت را ندارند چراکه ناشران به دلیل هزینه‌های زیاد نمی‌توانند در سراسر کشور و در همه نمایشگاه‌های ریزودرشت شرکت کنند.
این نویسنده می‌گوید: نخریدن کتاب از سوی مخاطبان به دلایل متعدد اقتصادی و فرهنگی نویسنده را مجبور می‌کند به سراغ شغل دیگری برود، گرچه هم‌اکنون هم نویسندگی در کشور ما شغل محسوب نمی‌شود اما اگر نویسنده‌ای دل‌خوشی برای نوشتن نداشته باشد نمی‌تواند آینده روشنی را برای خود در این زمینه متصور باشد.
ارتقاء ۴۵ درصدی اهدای کتاب به کتابخانه‌ها
باوجوداینکه برخی معتقدند فناوری قاتل اصلی کتاب است اما بسیاری گرانی کاغذ، چاپ و نشر را در کنار عدم مناسب بودن مفاهیم عامل دیگر عدم استقبال از کتاب قلمداد می‌کنند این در حالی است که مسئولان استان سمنان در اظهارنظری متفاوت از وجود یک‌میلیون و ۷۷۵ جلد کتاب در کتابخانه‌های عمومی سطح استان خبر می‌دهند و معتقدند از این لحاظ در تأمین کتاب مشکل خاصی وجود ندارد، حتی مردم می‌توانند بدون خرید کتاب و هزینه چندان به مطالعه روی‌آورند.
علیرضا شاه‌حسینی ازاین‌دست مسئولان محسوب می‌شود، او که مدتی است بر مسند مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان تکیه زده، درباره وضعیت کتاب در کتابخانه‌های دیار قومس می‌گوید: اهدای کتاب در استان رشد ۴۵ درصدی داشته است.
۴۸ کتابخانه نهادی، ۱۷کتابخانه مشارکتی و دو کتابخانه مستقل در استان سمنان فعالیت دارند که به گفته شاه‌حسینی درسال جاری۱۲هزار و ۵۰۰جلد کتاب از سوی نهادها، سازمان‌ها، نویسندگان، ناشران و خیران به کتابخانه‌های استان اهداء شده است.
وی البته کتاب‌خوان‌های استان سمنان را نیز فراموش نمی‌کند و درباره این قشر، می‌گوید: ۴۱ هزار و ۱۸۸ نفر عضو فعال کتابخانه‌های عمومی استان هستند همچنین سمنان نسبت به جمعيت ازنظر تعداد كتاب و تعداد كتابخانه به اعضای کتابخانه‌های عمومی‌اش، دارای رتبه برتر کشوری است.
تأسیس ۶باب کتابخانه عمومی جدید در استان سمنان
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان اما خبرهای خوبی را نیز از کتاب و کتاب‌خوانی به همراه دارد: شش باب کتابخانه شهری و روستایی توسط انجمن خیران کتابخانه ساز در استان، ارتقاء پنج‌درصدی شاخص عضویت در کتابخانه‌های عمومی، و ایجاد ۱۰۰درصدی بخش کودک در کتابخانه‌های عمومی، افزایش۱۹درصدی منابع در کتابخانه‌های عمومی و افزایش شش‌درصدی امانت کتاب در کتابخانه‌های عمومی نسبت سال گذشته ازجمله خبرهای خوب شاه‌حسینی است.
این خبرهای خوب در کنار افتتاح پنج باب ایستگاه مطالعه در شهرستان‌های شاهرود، گرمسار و دامغان و ایجاد۴۰بخش استان شناسی در کتابخانه‌های عمومی اصلی شهرستان‌های استان سمنان نوید روزهای خوب را در کتاب‌خوانی می‌دهد.
خبرهای خوب شاه‌حسینی اما هنوز تمام نشده است او از راه‌اندازی بخش نویسندگان و ناشران دیداری و شنیداری، پایان‌نامه‌ها، نگهداری کتب شخصی اهدایی به کتابخانه، استان شناسی و کتابخانه ویژه نابینایان خبر می‌دهد و می‌گوید: علاوه بر این اقدامات در سال جاری رونمایی از۵۰ عنوان کتاب به‌منظور معرفی و شناساندن منابع علمی به مخاطبان، برگزاری سه نشست ویژه کتاب‌خوانی، اجرای برنامه‌های فرهنگی شامل ۴۲ مورد مسابقات، جشن‌های کودک و بازدید دانش آموزان از کتابخانه‌های استان نیز صورت پذیرفته است.
اعتبارات دولتی اندک است
از مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان درباره اعتبارات دولتی می‌پرسم و وی با ابراز تأسف از اینکه اعتبارات دولتی برای اداره کتابخانه‌های عمومی بسیار ناچیز است، گفت: متأسفانه ۰.۵ درصد درآمد شهرداری‌ها که باید به کتاب و کتاب‌خوانی تعلق گیرد نیز به‌موقع پرداخت نمی‌شود حال شما به اعتبارات دانه‌درشت دیگر بیندیشید.
استان سمنان کتابخانه کم ندارد همچنین کتاب‌خوان نیز کم ندارد اما با این اعتبارات دولتی اندک نمی‌توان به موارد موردنظر دست‌یافت همان‌طور که شاه‌حسینی می‌گوید: همان‌طور که بیان شد هشت کتابخانه نهادی، ۱۷کتابخانه مشارکتی و دو کتابخانه مستقل در استان فعالیت دارند اما با کمبود اعتبارات نمی‌توان بیش از این اقدامی کرد.
نگاهی به این آمار در کنار این مهم که در طی یک سال گذشته ۷۸۳ هزار و ۴۲۵ جلد کتاب از کتابخانه‌های استان به امانت‌گرفته شده، جای خشنودی دارد چراکه به‌طور متوسط هر عضو ۱۹کتاب به امانت‌گرفته است، اما ای‌کاش مسئولان نیز کمی بیشتر به یار مهربانمان رسیدگی کنند.
شاه‌حسینی که گویا حرف دلش را یکجا بیان کره‌ایم، با تائید این امر، می‌گوید: اعتبارات دولتی اداره کتابخانه‌های عمومی کافی نیست جالب است بدانید بودجه جاری کتابخانه‌های عمومی از محل ۰.۵درصد درآمد شهرداری‌ها تأمین می‌شود که آن‌هم یا دریافت نمی‌شود و یا به‌واسطه قرار داشتن در تابع درآمد شهرداری‌ها متناوب است.
انس با کتاب از کودکی
از این‌همه مشکلات در حوزه نشر و کتاب و کتاب‌خوانی در شگفتم مگر بدن نحیفِ کتاب، چقدر توان دارد تا وزن موارد پیرامون چاپ و نشر، معضلات اقتصادی ناشران و نویسندگان، مشکلات اقتصادی مردم، فرهنگ، مشت‌های بی‌امان فضای مجازی، گرانی کاغذ و چاپ، خروج از سبد خانوار، عدم تولید محتوای مناسب و صدها دلیل و علت دیگر را تاب بیاورد؟
شاید اگر تک‌تک ما آدم‌ها هرکدام باریک برگ از کتاب‌های موجود در کشورمان را به دوش بکشیم کتاب بیشتر تاب بیاورد.
این یار مهربانمان که از روزهای نخست سوادآموزی تاکنون کنارمان بوده و بدون هیچ چشم‌داشتی ما را بر بال خیال روانه سرزمین‌های بی‌کران کرده است و ما درازای این‌همه سخاوت، کتاب را از سبد خانوار حذف کردیم تا شاید جا برای تفریحمان بیشتر باز شود تا بتوانیم امروز را با چند لطیفه و عکس و پیام به شب برسانیم و فردا باز به دنبال پاسخ پیام‌های دیروزمان در شبکه‌های مجازی مدام به چشمانمان فشار بیاوریم بدون آنکه حس خوب‌تر کردن انگشت شست برای ورق زدن کتاب مدیر مدرسه آل احمد را با آن کاغذ کاهی و رنگ‌پریده احساس کنیم.
خبرنگار: اعظم سالار
نظر شما