يونسكو و اهداف توسعه پايدار

خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: امیرحسین نوری حسامی، کارشناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با ترجمه و تالیف مقاله‌ای با عنوان «يونسكو و اهداف توسعه پايدار» به اهمیت ابعاد مختلف مقوله توسعه پایدار و برنامه‌های یونسکو در این رابطه پرداخته است.

متن این یادداشت در ذیل از نظر می‌گذرد:

مسئله «توسعه پایدار» به‌عنوان اساسى‌ترین، حیاتى‌ترین و محورى‌ترین مناظره در قرن بیست و یکم به شمار می‌آید. این اصطلاح امروزه به‌عنوان یكی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث كنفرانس‌ها، مؤسسات پژوهشی، نهادهای بین‌المللی و بخصوص برنامه‌ریزان رشد و توسعه اقتصادی كشورها درآمده است؛ تا جایی كه امسال سران كشورها، رهبران دولت‌ها، نمایندگان بلندمرتبه جامعه جهانی جهت شركت در هفتادمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورك حضور یافتند تا دستورالعمل هایی را به تصویب برسانند كه هدف از آنها پایان دادن به فقر، حفاظت از كره زمین و ایجاد رفاه برای همگان است. آنچه كه در این دستورالعمل ۱۷بندی مهم به نظر می‌رسد، قرار دادن فرهنگ در قلب سیاست‌های توسعه پایدار، به منزله سرمایه‌گذاری ضروری در قبال آینده‌ دنیا است.

اصطلاح «توسعه پایدار» یا «پایا» در اوایل سال‌های دهه ۱۹۷۰ و از سوی برخی از اندیشمندان حوزه مطالعات اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته شد. تعاریف متعددی از صاحبان فكر و نظریه درباره این مقوله صورت گرفته است كه در ادامه با برخی از آنها آشنا می‌شویم:

- توسعه پایدار فرآیندی است كه برای به‌دست آوردن پایداری در هر فعالیتی استفاده می‌شود که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد.
- توسعه پایدار در کنار رشد اقتصادی و توسعه بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، سعی در كسب توسعه مستمر، ورای توسعه اقتصادی دارد.
- توسعه پایدار عنصر سازمان دهنده‌ای است که موجب پایداری منابع تجدیدناپذیر و محدودی می‌شود که برای زندگی نسل آینده بر روی کره زمین ضروری هستند.
- توسعه پایدار راه حل هایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌ دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسانهای حال و آینده جلوگیری کند.

در كنار تعاریف ارائه شده فوق‌الذكر كه همگی به نوعی جنبه‌ای از جنبه‌های مختلف توسعه پایدار را به درستی ترسیم می‌كنند، مایكل تودارو، نویسنده شهیر كتاب «اقتصاد و توسعه» و از چهره‌های شناخته‌شده در عرصه اقتصاد بر این عقیده است كه : «توسعه از نظر اندیشمندان علوم اقتصادی و اجتماعی، به‌معنای ارتقای مستمر كل جامعه و نظم اجتماعی به‌سوی زندگی بهتر یا انسانی‌تر است؛ اما توسعه‌اى كه نیازمندی‌های حاضر را بدون لطمه زدن به توانایى نسل‌هاى آتى در تأمین نیازهاى خود برآورده می‌سازد، توسعه پایدار  نام دارد [۱].»

آنچه در تعاریف مربوط به توسعه پایدار مشترک است، جنبه پویایی آن، رفع نیازهای اساسی، توجه خاص به حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب و آلودگی آن است.

اولویت‌دادن به سرمایه انسانی به‌ویژه جوانان در جهت پایداری توسعه، نقش مدیریت در به دوش‌کشیدن و بالابردن تلاش‌هادر راستای تحقق توسعه، نقش سازمان‌های مدنی اجتماعی برای پیش‌راندن توسعه از پایین به بالا، آمیختن توسعه با ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه مقصد و ... عموما از جمله عواملی هستند كه می‌توانند در نیل به توسعه پایدار در یك جامعه موثر باشند.

بنا به‌دعوت کنفرانس سازمان ملل پیرامون محیط زیست انسانی، در سال ۱۹۷۱ و در كشور سوئیس اجلاسی با حضور کارشناسان با هدف ایجاد ارتباط بین توسعه اقتصادی و محیط زیست تشکیل شد. این حرکت در اجلاس «استکهلم» در سال ۱۹۷۲ قوت بیشتری گرفت و در اعلامیه کوکویوک در سال ۱۹۷۴ تفسیر جامع تر و عمیق‌تری از آن عرضه شد.

چالش جدیدی که در آغاز، توسعه بوم‌شناسانه خوانده می‌شد، سرانجام با عنوان توسعه پایدار عالم گیر شد تا به طرح الگویی برای توسعه اقتصادی بپردازد که برای محیط زیست بشری نیز مضر نباشد.

اجلاس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه پایدار که یكی از بزرگترین و معتبرترین گردهمایی های سازمان ملل متحد به شمار می‌آید، در سال ۱۹۹۲ میلادی (۱۳۷۱خورشیدی) در شهر ریودوژانیرو برزیل آغاز به کار کرد و در آن نماینده هایی از ۱۷۲ کشور دنیا و ۲۴۰۰ نفر از سازمان های مردم نهاد (NGO) شرکت نمودند. این اجلاس با عناوینی همچون «اجلاس ریو»، «کنفرانس ریو» و «اجلاس زمین» نیز شناخته می‌شود.

یكی از مهم‌ترین مصوبه های این اجلاس، تصویب «۲۱ Agenda» بود. كلمه Agenda به معنی دستور كار و ۲۱ به منزله ورود به قرن ۲۱ یا سال ۲۰۰۰ میلادی است.سرفصل‌های این دستور كار، خود در چهل فصل تدوین شد و هدف اصلی آن رسیدن به توسعه پایدار همه جانبه بود.

مبارزه با فقر، تغییر الگوی مصرف، جمعیت و پایداری، حفظ و توسعه بهداشت انسان، مدیریت پایدار منابع زمینی، مبارزه با جنگل زدائی، مدیریت صحیح فناوری های زیستی، حفاظت و مدیریت اقیانوس‌ها، حفاظت و مدیریت كودكان و نوجوانان در توسعه پایدار، تقویت نقش مردم بومی، تقویت نقش سازمان‌های مردم نهاد و غیره از جمله مهم‌ترین این سرفصل‌ها به شمار می‌رفتند.

کشورهای جهان از  زمان شروع به کار این اجلاس متوجه شدند  برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار، تنها به حضور دولت‌هانباید اكتفا كرد. بنابراین نیاز است که تمام گروه‌های جامعه و همه اقشار مردم از جمله، کشاورزان، کارمندان، تجار، دانش آموزان، دانشجویان، محققان، اساتید دانشگاه‌ها و ... در این زمینه مشارکت فعال داشته باشند.

از آن به بعد، بر مسئله توسعه پایدار به‌عنوان اساسى‌ترین، حیاتى‌ترین و محورى‌ترین مناظره در قرن بیست و یکم تأکید بسیار مى‌شود به طوری كه اصطلاح «توسعه پایدار» امروزه به عنوان یكی از اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث كنفرانس‌ها، مؤسسات پژوهشی و نهادهای بین‌المللی و بخصوص برنامه‌ریزان رشد و توسعه اقتصادی كشورها درآمده است.

در طول همه این سال‌ها جلسات متعددی درباره شناخت و تفسیر زوایای مختلف توسعه پایدار از سوی دولت‌های پیشرفته و یا در حال توسعه در اقصی نقاط دنیا برگزار شده است. تا جایی كه امسال سران كشورها، رهبران دولت‌ها، نمایندگان بلندمرتبه سازمان ملل و جامعه جهانی جهت شركت در هفتادمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورك حضور یافتند تا در كنار ملاقات با یكدیگر، تصمیمی تاریخی را نیز اتخاذ كرده و اهداف جدید برنامه توسعه پایدار را به تصویب برسانند.

این تصمیم، دستورالعملی جهانشمول، بلندپروازانه و دستوراتی در راستای توسعه پایدار را دربرمی‌گیرد و در واقع دستور كاری «از مردم، بوسیله مردم و برای مردم» به شمار می‌آید كه با مشاركت فعال یونسكو طرح ریزی شده است.

در طی این نشست برای كشورها این امكان فراهم شد تا یك سری از اهداف را برای پایان دادن به فقر، حفاظت از كره زمین و ایجاد رفاه برای همگان به عنوان  بخشی از «اهداف جدید توسعه پایدار» تنظیم کنند.

این اهداف جدید سرفصل‌هایی از قبیل مردم، كره زمین، رفاه، صلح و مشاركت را در بر می‌گیرد. هر هدف، خود از اهداف مشخصی تشكیل شده است كه باید نهایتا تا ۱۵ سال آینده محقق شوند.

برای نیل به این اهداف، همه آحاد جامعه، از دولت و بخش خصوصی گرفته تا جوامع مدنی و مردم باید وظیفه خود را به طور صحیح انجام دهند.

نهایتا در  روز  ۲۵ سپتامبر  ۲۰۱۵ (۳ مهر ۱۳۹۴)، طبق قطعنامه شماره ۱/۷۰ سازمان ملل متحد [۲] كه در  چهارمین جلسه عمومی آن مطرح شد، دستورالعمل ۲۰۳۰ جهت نیل به اهداف توسعه پایدار در ۱۷ بند ذیل به تصویب مجمع عمومی رسید:

۱- ریشه كن كردن فقر: فقر را در هر جایی و به هر شكلی كه وجود دارد پایان دهیم.

۲- ریشه كن كردن قحطی غذا: قحطی غذا را پایان بخشیم و كشاورزی پایدار را توسعه دهیم.

۳- بهداشت و سلامت مناسب: زندگی بهداشتی و رفاه را برای تمامی سنین تضمین نماییم.

۴- برابری آموزش: آموزش مكفی و با كیفیت را برای همگان فراهم آوریم.

۵- آب و سیستم فاضلاب: دسترسی به آب سالم و فاضلاب را برای همه فراهم آوریم.

۶- انرژی پاك و مقرون به صرفه: دسترسی به انرژی پاك، مقرون به صرفه، قابل اعتماد، پایدار و مدرن را برای همگان تضمین نماییم.

۷- رشد اقتصادی: رشد اقتصادی پایدار و همه جانبه را برای همگان فراهم نماییم.

۸- نوآوری های صنعتی: زیرساخت های انعطاف پذیر بسازیم، صنعتی سازی پایدار را ارتقا بخشیم و نوآوری‌هارا پرورش دهیم.

۹-  كاهش نابرابری ها: نابرابری‌هارا بین خود كشورها و جوامع بشری كاهش دهیم.

۱۰-  شهرها و جوامع پایدار: شهرها را به طور نسبی امن، قابل سكونت و پایدار نماییم.

۱۱-  تولید و مصرف مسئولانه: الگوهای تولید و مصرف مسئولانه را تضمین نماییم.

۱۲-  اقدام درباره وضعیت آب و هوا: فورا  برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی و تاثیرات آن اقدام نماییم.

۱۳-  دنیای زیر آب: منابع دریایی، اقیانوسی و زیرآبی را بطور پایدار مصرف نماییم.

۱۴-  زندگی بر روی كره زمین: به طور پایدار جنگل‌هارا مدیریت نماییم، با بیابان زایی مبارزه كنیم، تخریب زمین را متوقف نموده و به جای آن در حفظ زمین كوشا باشیم،   تخریب تنوع زیستی را متوقف كنیم.

۱۵- صلح و عدالت: جوامع صلح طلب و عدالت جو را توسعه و ارتقا بخشیم.

۱۶-  مشاركت برای نیل به اهداف: همكاری جامعه جهانی برای نیل به اهداف توسعه پایدار را دوباره احیا نماییم.

بعد از آن سازمان یونسكو موارد ذیل را برجسته كرده و اهمیت آنها را مجددا مورد تاكید قرار داده است:

آموزش فراگیر و مكفی برای همگان جهت دستیابی به توسعه پایدار.
محافظت از میراث فرهنگی و مبارزه با قاچاق غیرقانونی اشیاء فرهنگی.
حل بحران آموزشی [۳]STEM در زمینه های دانش، فناوری، مهندسی و ریاضیات كه امروزه دنیا با آنها مواجه هستند.
سرمایه گذاری در زمینه جوانان و دسترسی به آموزش مكفی جهت مقابله با افراط گرایی خشونت آمیز.
نقش آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات و دانش در توسعه پایدار.

آموزش:

یونسكو به طور مستمر كمك می‌كند تا مقوله آموزش، به عنوان هدف شماره ۴ اهداف توسعه پایدار، در چهارچوب دستورالعمل برنامه آموزش [۴] ۲۰۳۰ گنجانده شود. مقوله آموزش در واقع در تحقق بسیاری از اهداف از قبیل تولید و مصرف پایدار، تغییرات آب و هوایی، اشتغال و بهداشت، مهم و ضروری به حساب می‌آید. بیانیه «اینچئون» كه در انجمن آموزش جهانی در ماه می ‌۲۰۱۵ در كشور كره جنوبی تصویب شد، در حقیقت كار را به یونسكو سپرد تا برنامه آموزشی ۲۰۳۰ را از طریق حمایت‌های فنی و طبق دستورالعمل كلی اهداف توسعه پایدار، هدایت و راهنمایی کند.

علوم طبیعی:

در واقع دستورالعمل جدید ۲۰۳۰ جهت توسعه پایدار، قدم قابل توجه و رو به جلوئی را در جهت به رسمیت شناختن علم، فناوری و نوآوری برای توسعه پایدار ارائه می‌كند.

علوم انسانی و اجتماعی:

هدف برنامه علوم انسانی و اجتماعی یونسكو این است كه در اجرای برنامه‌های توسعه پایدار پس از ۲۰۱۵، از ارزش‌هاو اصول جهانشمول از قبیل همبستگی جهانی، احساس همدردی با انسان‌ها، رفتارهای ضد تبعیض نژادی و پاسخگویی و احساس مسئولیت به نحوی پایدار و در عین حال مستحكم محافظت شود.

فرهنگ:

قرار دادن فرهنگ در قلب سیاست‌های توسعه پایدار، به منزله سرمایه‌گذاری ضروری در قبال آینده دنیا است. این امر پیش شرطی برای فرآیندهای جهانی موفقیت آمیز به حساب می‌آید كه اصول تنوع فرهنگی را تشكیل می‌دهند.

ارتباطات و اطلاعات:

یونسكو از به رسمیت شناخته شدن نقش حیاتی‌ای حمایت می‌نماید كه آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات و دانش در توسعه پایدار در فرآیندهای پس از توسعه بازی می‌كند.

.....................................

[۱] ۱ - تودارو، مایكل؛ توسعه اقتصادى در جهان سوم، ترجمه غلامعلى فرجادى، تهران، سازمان برنامه و بودجه،

[۲]  ۷۰/۱. Transforming our world: the ۲۰۳۰ Agenda for Sustainable Development

[۳]  STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics) education crisis

[۴] The global education agenda (Education ۲۰۳۰)