آيت الله سيد محمد خامنه اي، رئيس بنياد حكمت اسلامي صدرا در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به اين پرسش كه دلايل غفلت تاريخ نويسي فلسفه اسلامي به صورتي جامع و پيوسته كه در يك سنت مدون بوده باشد چيست؟ و چرا تاكنون تاريخ مناسبي از فلسفه اسلامي ارائه نشده است، گفت: غفلت از تاريخ نويسي فلسفه اسلامي بصورت جامع و دقيق دلايل متعددي داشته كه برخي اجتماعي و برخي فرهنگي است.
وي افزود : يكي از دلايل اين كوتاهي نوعي بي اعتقادي و كم توجهي به تاريخ فلسفه در ميان فلاسفه و انديشمندان ما بوده است. كمتر فيلسوفي در انديشه آن بود تا مطالبي را كه از اساتيد و بزرگان فلسفه فراگرفته و درباره آن تأمل يا آن را تدريس مي كند، در چه جامعه و محيط و فرهنگي بوجود آمده يا ريشه تاريخي و بشري آن چيست؟ چرا برخي از فلسفه‌ها خشك و بي روح و برخي ديگر ذوقي و عرفاني و اشراقي است؟ چرا در برخي جوامع ناگهان يا بتدريج شك جاي جزم و يقين را مي‌گيرد؟ و چرا فلسفه ها گاهي الهي و آسماني و گاه مادي و زميني محض مي‌شود؟ و بسياري چراهاي ديگر كه همه در بررسي و پاسخ مسائل فلسفه مؤثر بوده است.
آيت الله خامنه اي در ادامه متذكر شد كه در دوره ما و شايد پيش از ما پرداختن به تاريخ فلسفه نوعي بيسوادي و پراكنده كاري بود و فاضل و محقق كسي بود كه تنها به خود فلسفه بپردازد.
وي به يكي ديگر از دلايل غفلت از تاريخ نويسي فلسفه اسلامي اشاره كرد و اظهار داشت: علت ديگر اين غفلت وجود ظاهري كتبي در تاريخ فلسفه بود. كه برخي در قرون پيش نوشته شده ولي روائي و فاقد تحقيق بودند مانند تاريخ الحكماء قفطي يا قرون اخير مثل محبوب القلوب اشكوري. برخي ديگر كتبي بود كه به صورت ترجمه يا اقتباس از كتب اروپائيان به فارسي نوشته شد و برخي از مترجمين گاه نسنجيده كتب دور از تحقيق و تعصب آميز ضد اسلامي و ضد ايراني آنها را ترجمه و به خورد حوزه و دانشگاه ما دادند.
رئيس بنياد حكمت اسلامي صدرا تصريح كرد: به استثناي برخي كتب تحقيقي و مفيدي كه در دهه‌هاي اخير توسط فضلا و متخصصان نوشته شده، كتب تاريخ فلسفه كه بوسيله ايرانيها نوشته شد تمام يا اغلب آنها برگرفته و تقليد از انديشه غربيها بود، به علاوه هيچكس در انديشه تدوين تاريخي جامع كه شايسته عنوان تاريخ الحكماء يا تاريخ عمومي و جامع فلسفه و انديشه فلسفي باشد نبوده است.
وي افزود: درباره تاريخ فلسفه اسلامي نيز غير از چند مورد استثنائي كتابها خالي از اشتباه نيست و گاهي به نظرات بيگانگان تكيه شده و تحقيقات شايسته و بايسته به انجام نرسيده، از اين رو تقريباً خلائي در تاريخ دقيق فلسفه اسلامي وجود دارد. زندگي فلاسفه ما و كل فلاسفه همواره در هاله‌اي از ابهام و تاريكي بوده و هست و حتي اگر كتابي از آنها بدست ما نرسيده باشد از عقايد آنها هم خبر نداريم.
آيت الله خامنه اي همچنين در پاسخ به اين پرسش كه براي نگارش تاريخ فلسفه اسلامي چه مقدماتي را بايد فراهم كرد گفت : مقدمات لازم براي تدوين تاريخ فلسفه اسلامي را مي توان به دو دسته تقسيم كرد، اول مقدمات مادي مانند منابع تاريخي و منابع فلسفي (كارشناسان مجرب اين كار) منبع كافي مالي كه بتواند آن دو را تغذيه كند و طرح را زنده نگهدارد (كتاب شناسي و كتاب كافي).
وي افزود : مقدمات غيرمادي اين كار عبارت است از آشنائي كافي به تاريخ اسلام و تاريخ عام فلسفه يعني فلسفه‌هاي پيش از اسلام در مشرق و مغرب و ريشه‌هاي فرهنگي آنها و نيز توجه كافي به اوضاع و احوال اجتماعي كه فلاسفه در آن مي‌زيسته‌اند و جريانهاي فكري ديگري مانند علم كلام، تصوف و عرفان اسلامي و مهمترين مقدمه نوعي برداشت انتقادي و بدبينانه به تاريخها و نوشته‌هاي آن دوران است كه بايد در بررسيها حاكم باشد و از گرايش محققان به اشتباهات تاريخي جلوگيري كند .
رئيس ينباد حكمت اسلامي صدرا به مباني معرفتي "تاريخ فلسفه اسلامي" اشاره كرد و گفت : تاريخ فلسفه اسلامي بيش از هرچيز تحت تأثير اسلام، قرآن و سنت نبوي بوده و به همين دليل است كه ما اعتقاد داريم فلسفه ما فلسفه اسلامي است و فلسفه مسيحي و يهودي وجود ندارد و طرح اين موارد نوعي ادعاي باطل است.
وي تصريح كرد : پيش از ورود فلسفه ايراني و يوناني به حوزه اسلامي، تفكر فلسفي حاكم بر مسلمانان تفكري قرآني بود كه به صورت كلام شيعي، كلام اشعري و كلام معتزلي ظاهر شد و تصوف هم از ميان آن درآمد. پس از ترجمه كتب فلسفه از زبان سوري و يوناني تفكرات به هم آميخته شد و با تركيبي از نبوغ ايراني، فلسفه‌اي سخت كه امروز به آن فلسفه اسلامي مي‌گوئيم ابداع شد.
آيت الله سيد محمد خامنه اي، رئيس بنياد حكمت اسلامي صدرا، در ادامه گفتگو با خبرنگار "مهر" در مورد اينكه "بنياد حكمت اسلامي صدرا" در نظر دارد پروژه جامعي از تاريخ فلسفه تدوين نمايد، گفت : بنياد حكمت اسلامي درگير طرحهاي مهمي است اما اهميت و جاي خالي يك تاريخ جامع فلسفه و نياز شديد جامعه علمي از حوزه تا دانشگاه اقتضاء داشت كه بنياد حكمت به اين كار عظيم و تاريخي بپردازد.
وي افزود : فهم بهتر فلسفه نياز به دانستن تاريخ آن دارد. در تاريخ فلسفه علاوه بر يافتن ريشه تفكرات مسئله فلسفي حتي مي توان نگاه تطبيقي و مقايسه اي هم به سير مسئله در طول تاريخ و در جوامع و حوزه هاي فكري مختلف داشت.
آيت الله خامنه اي تأكيد كرد : جهان غرب كه همواره بر اساس تعصب جغرافيائي و قومي عمل مي كرده و مي كند، در زمينه تاريخ نويسي نيز بيكار ننشسته، زمام تاريخ را بدست گرفته و از زمان قديم تا عصر حاضر بصورتهاي مختلف آثاري در تاريخ فلسفه به وجود آورده و همواره سعي نموده كه كم و بيش سهم مشرق به ويژه ايران و اسلام را ناديده بگيرد يا ناچيز وانمود كند.
وي تصريح كرد : متأسفانه و از آن بدتر اينكه مؤلفان و محققان ما نيز با كمال حسن ظن آن همه تحريفات و گاه تهمتها را درست انگاشته و ترجمه كرده يا به تحرير درآورده و به خورد جامعه ما داده اند. با توجه به اين فقر و خلاء و اين خطر دور شدن از هويت فلسفه ايراني و اسلامي و افتادن در دام اشتباه و توطئه مغرضين غربي اين بنياد بر خود واجب و لازم دانست كه دستي بالا كند و اين طرح را به اجرا درآورد.
رئيس بنياد حكمت اسلامي صدرا در پاسخ به اين پرسش كه تاريخ فلسفه اي كه بنياد قصد دارد تدوين نمايد تا چه اندازه مي تواند خلاء علمي را كه در جامعه فلسفي ايران حاكم است برطرف نمايد، گفت : طرح اين بنياد براي تدوين تاريخ عام و جامع فلسفه اگر به لطف الهي و كمك علما انجام گيرد شامل تاريخ سير فلسفه از فجر تاريخ و در سراسر نقاط متمدن فلسفه خيز جهان تا فلسفه معاصر خواهد بود و ممكن است بيش از چهل جلد بشود.
وي افزود : اين دوره تاريخ جامع كه در جهان سابقه نداشته و بنابر آن است كه مبتني بر منابع معتبر و حقايق تاريخي و دور از تعصب جغرافيائي و مذهبي باشد، نه فقط راهگشاي فكر و تحقيق جامعه فلسفي ايران خواهد بود، بلكه حتي مي تواند درجوامع فلسفي جهان تأثير عميقي بگذارد. اين دوره تاريخ چون تحليلي و تحقيقي است مي تواند نه فقط خلاء علمي جامعه فلسفي ما را پركند بلكه آنها را از اشتباهات سنتي تاريخ فلسفه نيز برهاند.
آيت الله خامنه اي به شيوه و ساختار پروژه تدوين تاريخ فلسفه اشاره كرد و گفت: اين طرح از نظر شكلي به چهار بخش تقسيم شده كه پيش از سقراط و پس از او تا فلسفه اسلامي، ترجمه كتب يوناني و سير فلسفه اسلامي تا عصر حاضر، فلسفه قرون وسطاي غرب، فلسفه امروز جهان از آغاز دوره تجدد در اروپا، اين چهار بخش را تشكيل مي دهند .
وي افزود : هر گروه به بخشهاي متعددي تقسيم شده اند و محدوده و حوزه زماني خاصي را شامل فلاسفه و تفكرات فلسفي آن دوره را بررسي مي كنند. زحمت اين طرح بر دوش اساتيد مجرب حوزه و دانشگاه قرار دارد كه جزء سرمايه هاي علمي دوره معاصر و داراي مهارتها و تجربه هاي قابل تحسيني هستند. خوشبختانه همه اين اساتيد به نوعي به خلاء موجود اعتقاد داشته، نظر نقاد و باريك بيني در مسئله تاريخ فلسفه دارند و به كار خود مؤمن و علاقمند هستند.
رئيس بنياد حكمت اسلامي صدرا در پاسخ به اين پرسش كه آيا مؤسسات علمي و فلسفي خارج از كشور كه در تدوين تاريخ فلسفه صاحب تجربه هستند با بنياد حكمت صدرا همكاري خواهند داشت، گفت : در برنامه اجرائي اين طرح، همكاري با همه مراكز و اساتيد توانا در خارج از كشور پيش بيني شده است. هم اكنون با برخي مراكز فلسفي در كشورهاي مختلف مذاكره شده و قراردادهائي به امضاء رسيده است. با برخي اساتيد متخصص غربي نيز مذاكره انجام گرفته، موافقت خود را اعلام كرده اند و قول داده اند متخصصان و همكاران ديگري را نيز معرفي كنند.
وي افزود : اين همكاري هم در حوزه تاريخ فلسفه اسلامي است و هم در غير آن. قرار است سير (هر‌‌چند محدود) فلسفه و عرفان اسلامي در كشورهائي كه در آنجا مسلمانان هستند و طبعاً از فلسفه اسلامي بهره مند بوده اند نيز مورد توجه و تحقيق قرار گرفته و سهم هريك از اين ملتها در حركت تاريخي فلسفه اسلامي با همكاري و مشاركت خود آنها بررسي شود.
وي يادآور شد : از كشورهاي حاشيه درياي سياه گرفته تا چين و مناطق بين اي ندو داخل اين محدوده هستند. به عنوان مثال هم اكنون از دانشگاهها و برخي از دست اندركاران در كشور چين و بوسني و هرز‌گوين و نقاط ديگر دعوت به همكاري شده است و در جريان كار از آنها نيز استفاده خواهد شد.
آيت الله خامنه اي به زمان اجراي اين طرح اشاره كرد و گفت : در اين طرح روي دوره زماني خاصي تكيه نشده و دقت فداي سرعت نخواهد شد ولي پيش بيني نمي شود از يك دهه بيشتر طول بكشد .
نظر شما