به گزارش خبرنگار مهر، نمايشگاه كتب سبك زندگي اسلامي ايراني، به مدت ۶ روز در گالري خانه عكاسان حوزه هنري به همت كانون انديشه جوان و با حمايت دبيرخانه جايزه و نمايشگاه مرآت برقرار شد. امروز ( چهارشنبه ۱۹ اسفندماه) آخرین روز این نمایشگاه کتاب است. در آخرين روز اين نمايشگاه با محمدرضا یقینی، مدیرعامل كانون انديشه جوان درباره برگزاری این نمایشگاه گفتگو کردیم. وی در این گفت‌وگو ضمن بیان مطالبی در باب تعريف سبك زندگي، مباني و كليات آن، در خصوص روند پژوهش و ارزيابي كتب حوزه‌ي سبك زندگي ایرانی- اسلامی كه توسط پژوهشگران كانون انديشه جوان انجام شده بود توضیحاتی ارائه داد.
*آقاي يقيني جايزه و نمايشگاه مرآت آخرين روز خود را سپري مي‌كند ضمن خداقوت به شما و همكارانتان در خصوص نمايشگاه كتب سبك زندگي اسلامي ـ ايراني، در ابتدا خواهش مي‌كنم در مورد منظور از سبک زندگی و مفهوم آن توضیح دهید و سپس در خصوص مرآت توضيح بفرمايید.
سبک زندگی همان سلیقه ما در عرصه زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی است. اموری پشتوانه سبک زندگی ما هستند و آن اندیشه و جهان‌نگری و جهان‌بینی ماست که این جهان‌نگری ما به گرایش‌هايمان شکل میدهد و این گرایش‌ها منشأ رفتار ما می‌شود. این رفتار گاهی مطابق سلیقه است و گاهی مطابق سلیقه نیست یعنی گاهی الزامات قانونی و الزامات نهادهای ضامن اجرای قانون ما را وادار به رفتاری می‌کنند که چه بسا نتوان این را جزو سبک زندگی به شمار آورد، یعنی مثلاً تا وقتی که دوربین وجود دارد من از چراغ قرمز عبور نمی‌کنم؛ پس توقف پشت چراغ قرمز جزو نمونه‌های سبک زندگی من نیست (یا به عبارت دقیقتر: این، سبک زندگی من است که تا زور نباشد تن به قانون و نظم نمی دهم). اما مواردی در رفتار من است که با سلیقه خودم آنها را انتخاب کرده‌ام و انجام می‌دهم که اینها سبک زندگی است که خود اینها هم ممکن است تحميل شده از جانب هنجارهاي اجتماعي و یا از مبانی فکری ما نشات گرفته باشد، مثلاً شرکت در راهپیمایی ۲۲ بهمن يا شور و هیجان مردم برای شرکت در انتخابات و شرکت در نماز عید فطر نمونه‌هایی از سبک زندگی اجتماعی و معنوی ماست که خودمان انتخاب کردیم و ریشه در باورها و گرایش‌هايمان دارد. ولی مثلاً گرایش به تجملات، چشم و هم‌چشمی‌ها، گرایش ما به تشریفات، به زندگی مسرفانه، كه شاید اگر خودمان بودیم و خودمان، این نحوه زندگی را برای خودمان انتخاب نمی‌کردیم و تحميلي هنجارهاي اجتماع به ما باشد که البته این مورد از جمله آفت‌های سبک زندگی می‌شود. این سبک زندگی شخصیت فردی و اجتماعی ما را می‌سازد، که این شخصیت فردی و اجتماعی نشات گرفته از هویت فردی و اجتماعی است.
*در خصوص ارکان هویت ما صحبت زياد مي‌شود نظر شما در خصوص ایرانیان مسلمان چیست؟
یک عنصر، اسلام به خصوص اسلام اهل‌بیت علیهم السلام است، و یکی دیگر هم عنصر ایرانیت و تاریخ ما و امور باستانی است که به مَنش ما شکل داده است. این امور شکل‌دهنده به فرهنگ و تمدن ما هستند؛ پس بنابراین سبک زندگی می‌تواند به شکلی معرفی‌کننده فرهنگ و تمدن ما باشد، اگرچه ممكن است اين سنن باستاني، در مواردي، خود آسيب و تهديد براي زيست ما به شمار رود.
مقام معظم رهبری حدود سال ۹۱ در این زمینه صحبتی داشتند كه لازم مي‌بينم در اينجا بخوانم، «اگر ما پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن‌سازی نوین ایران اسلامی در نظر بگیریم این تمدن نوین دوبخش دارد، یک بخش، بخش ابزاری است و یک بخش دیگر، بخش متنی و اصلی و اساسی است و به هردو بخش باید رسید. بخش ابزاری عبارت است از همین ارزش‌هایی که ما امروز به عنوان پیشرفت کشور مطرح میکنیم اما بخش حقیقی آن چیزهایی است که متن زندگی ما را تشکیل میدهد که همان سبک زندگیست که عرض کردیم. این بخش حقیقی و اصلی تمدن است، مثل مسئله خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، خط، زبان، مسئله کسب و کار، رفتار ما در محلّ کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مامور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه، اینها آن بخش‌های اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است». مشاهده می‌فرمایید چه استقصاي مناسبی در مؤلفه‌های مختلف سبک زندگی در این فرمایش مقام معظم رهبری وجود دارد.
*به عقیده شما آسيب‌هايي كه در سبک زندگی ایرانیان ديده مي‌شود چيست؟
رکن اصلی هویت ما اسلام است اما نمودهایی از سبک زندگی ما وجود دارد که هیچ تناسبی با اسلام ندارد، مسئله بی‌نظمی، مسئله هرج و مرج در رانندگی، مسئله حرص، پرخاش‌های اجتماعی، بی‌ملاحظه‌گی نسبت به آبروی دیگران، گویا در این جاها طوری رفتار میکنیم که گویی به کلّی سکولار هستیم. ما متدینین و انقلابی‌ها و حزب‌اللهی‌ها وقتی بحث ارزش‌ها و شعارهای انقلاب هست، مثلا جایی که می‌خواهیم رابطه دین و دنیا، علم و دین، سیاست و دین و ... را مشخص کنیم کاملاً در مقابل دیدگاه‌های سکولاریستی موضع می‌گیریم، امّا در جاهایی ديگر برخي از ما ـ متاسفانه ـ کاملاً سکولار هستیم. اینها معضلاتی در زمینه سبک زندگی ماست که باید در این زمینه فکر و کار کرد.
*در خصوص مرآت و انجام اين پژوهش توضيح بفرمايید.
کانون اندیشه جوان با هدايت کارگروه تخصصی کتاب، پژوهشی را در زمینه کتب سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی شروع کرده كه در فاصله سال‌هاي ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۴، ۵۵۰ اثر در اين رابطه شناسايي شده، از اين تعداد، ۳۵۰ اثر طبقه بندي و ۲۳۰ اثر مورد معرفی و بررسی و ۵۰ اثر به طور تفصیلی مورد تحلیل و ارزیابی و بررسی قرار گرفت.
كتب مورد ارزيابي در اين پژوهش، در سه بخش کلی قابل ارائه و دسته بندي است: دسته نخست کتب بنیادین و تبیینی سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، دیگری کتب ترویج سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی؛ و سوم کتب ترویج سبک زندگی غیر همسو. كتب دسته نخست به معنای سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی امکان تحقق، ضرورت محقق ساختن این سبک زندگی در عرصه حیات فردی و اجتماعی و شاخص‌ها و ملاک‌های این سبک زندگی پرداخته است.
دسته دوم کتب ترویج زندگی ایرانی ـ اسلامی است که به سبک زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی مي‌پردازد. دسته اخير، خود شامل زير شاخه‌هاي سبک زندگی اسلاميِ فردی، خانوادگی و اجتماعی است. همچنين كتب دسته دوم را مي‌توان به كتب سيره و سرگذشت معصومان، شهدا و شخصیت‌های ایرانی ـ اسلامی، كتب مربوط به کودکان و نوجوانان و آثار جامع كه به وجوه مختلف سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی پرداخته دسته بندي نمود، بارزترین مصداق کتب جامع، کتاب مفاتیح‌الحیات حضرت علامه جوادی آملی است.
دسته سوم کتب سبک زندگی که دیگر ارتباطی با سبک زندگی ایرانی – اسلامی ندارد مروج سبک زندگی غیر همسو با اسلامیّت و ایرانیّت ماست در قالب‌هايي نظير رمان، شعر، ادبیات عامه‌پسند، روانشناسی موفقیّت، کتب تربیتی سکولار و بی‌اعتنا به مبانی تربیتی و روانشناختی اسلامی، کودک، مهارتی، هنری و آموزشی.
*ملاک ها وشاخص های بررسی این کتب چیست؟
ملاکها و شاخص‌های بررسی کتب، شامل شاخص‌های گرافیکی و شاخص‌های محتوایی مي‌شوند. شاخص‌های گرافیکی خود، دربرگيرندۀ بررسي جلد کتاب از جهت تصویر روی جلد و عنوان اصلی است. تطابق تصویر جلد با موضوع و محتوای کتاب ، تصویر گرافیکی زیبا، هدفمندی و پیام‌دار بودن تصویر، انتقال آسان و گویای مفاهیم، استفاده از پشت جلد برای انتقال پیام، صفحه‌آرایی و چیدمان صحیح داخل کتاب، فضای مناسب برای تنفس مخاطب، فاصله مناسب بین سطور و حاشیه‌ها، از ديگر شاخص‌هاي گرافيكي است از جمله معيارهاي فني، صفحه فهرست و شناسنامه مناسب ، تصویرسازی و رنگ‌بندی مناسب صفحات و کیفیت چاپ کتاب مي‌باشد.
شاخص‌های محتوایی نيز شامل، محتوای علمی نظير غنای محتوایی اثر، منطقی بودن مطالب، ارائه عقلاني و عقلایی معارف اسلامی، بهره‌برداري مناسب از منابع ديني و علمي مي‌شود.
از دیگر شاخص‌های محتوایی مؤلفه‌های پژوهشی است؛ یعنی استانداردهای پژوهشی به درستی رعایت شده باشد، اتقان در نقل مستندات و بهره‌‌گیری از منابع معتبر، ارتباط موضوع کتاب با مطالب مطرح‌شده، تطابق عناوین و سرفصل‌ها با محتوا، فصل‌بندی مناسب، ارجاع صحیح و روش‌مند منابع مورد استفاده و ...
مؤلفه سوم از شاخص‌های محتوایی، مؤلفه‌های موضوعی مخاطب‌شناسانه است. نظير توجه به‌ضرورت انتشار کتاب در تغییر سبک زندگی موجود به سبک زندگی مطلوب، مرتبط بودن تمام کتاب با موضوع، رویکرد ایجابی یا سلبی در تبیین سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، ترويج مستقیم یا غیرمستقیم سبک زندگی ایراني ـ اسلامی و ...
همچنين در اين پژوهش ناشران از جهت توجه به جنبه‌هاي گرافيكي كتاب، محتوای كتاب، جامعيت موضوعات انتخاب شده و پرداختن به مؤلفه‌های مختلف سبک زندگی و تنوع در موضوعات نيز مورد ارزيابي قرار گرفته‌اند.
*بالاترین تعداد کتاب سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در چه زمینه ای بوده است؟
بالاترین تعداد کتاب سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در زمینه سبک زندگی فردی بوده است؛ تعداد کتاب سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی در زمینه زندگی فردی ۳۴ درصد کتب نشر یافته در این حوزه از سال ۷۰ تا سال ۹۴ است که از این ۳۴ درصد، حدود ۴۰ درصدش در زمینه معنویت و خودسازی بوده است، یعنی بحث‌های اخلاقی در سبک زندگی؛ که این ۴۰ درصد هم رویکرد نظری و غیرکاربردی داشتند که البته این نسبت نامناسبی نیست. وقتی می‌گوییم ۴۰ درصد از این ۳۴ درصد جنبه نظری داشته یعنی ۶۶ درصد جنبه کاربردی داشته و به نظر می‌رسد نسبت خوبی است. همچنين ۳ درصد از آثار به مباحث بنيادي در زمينه سبك زندگي ايراني اسلامي پرداخته است که تصور می‌کنم این نسبت سه درصد هم نسبت نامناسبی نباشد.
در فاصله بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ باتوجه به فرمایشات مقام معظم رهبری در ارتباط با پرداختن به سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی حدود ۱۶۰ کتاب چاپ گرديده كه این نشان میدهد بعد از فرمایش رهبرمعظم، تحقیق و پژوهش در زمینه سبک زندگی به صورت گسترده توسط مؤلفان و محققان آغاز شده و در سال ۹۳ به نتیجه رسیده است. یعنی مبدا آن پژوهش و تحقیق و سپس تالیف از همان حدود سال ۹۱ و به ثمر رسیدن آن در سال ۹۳ بوده است، یعنی فرمایش هاي رهبري دو سال بعد به بار نشسته است. اما آمار سال ۹۴ ـ که هم اكنون هم در پایان سال ۹۴ هستیم ـ نشان میدهد آثار چاپ شده در اين سال باز همان پژوهش‌ها و تحقیقات آغاز شده در حدود سال ۹۱ است که به سال ۹۳ نرسیده و در سال ۹۴ چاپ شده و این نمايانگر آن است كه بعد از فرمایشات رهبري عزيز یک موجی در جامعه نویسندگان، محققان و پژوهشگران در این ارتباط به وجود آمده که آن موج اكنون در حال افول است و نبايد اين اتفاق بيفتد که خود این جایزه و نمایشگاه اقدامی در این راستا است.
با رایزنی‌ای که در دبیرخانه جایزه و نمایشگاه سبک زندگی به عمل آمد و با بررسی آثار و ناشران و مؤلفان، سه ناشر به عنوان ناشر برتر مشخص شدند که عبارتند از: انتشارات امیر کبیر، انتشارات بوستان کتاب قم و نشر معارف و همچنین یکی از مؤلفان محترم که، هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی می‌شود گفت یکی از پرکارترین‌ها و بهكارترين‌ها در این عرصه به شمار مي‌روند جناب آقای محمد هادی محمودی به عنوان مؤلف برتر معرّفی گردیدند.
نظر شما