وقتی که هنر زبان گفتگو می شود/از قالی کرمان تا پته

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: هنرهای بی‌نظیر دست هنرمندان کرمانی زینت‌بخش خانه‌های مردمان این دیار بوده و می‌توان در هر گوشه خانه زبان گویای هنرمندان را مشاهده کرد هرچند در گذشته از این ابزار بنا به کاربردشان استفاده می‌شد اما امروز اکثر استفاده از این آثار هنری جنبه تزیینی دارد.

اقلام صنایع‌دستی فلزی، مس، فرش، پته، شال، خورجین بافی، سفره بافی، حصیربافی، گلیم، جاجیم، سفالگری و صنایع چوبی از جمله صنایع‌دستی بومی دیار کریمان است. تولید صنایع‌دستی در بین عشایر از رونق بیشتری برخوردار است و ساکنان عرصه‌های طبیعی استان که دل‌هایی به پهنای دشت‌های سرسبز دارند فعال‌ترین افراد عرصه صنایع‌دستی به شمار می‌روند.

به گفته مسئولان اخیراً ۳۰ مورد از صنایع‌دستی استان کرمان مُهر اصالت کشوری و تأیید اعتبار دریافت کردند و در آینده نزدیک جز مجموعه‌های مورد تأیید یونسکو قرار خواهند گرفت.

شمال تا جنوب کرمان گستره ای از صنایع دستی

معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان در گفتگو با مهر با اشاره به وسعت کرمان می‌گوید: در هر گوشه از این استان پهناور مردم دستی در هنر داشته و از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه درزمینهٔ سنگ‌های قیمتی، نیمه قیمتی، مس و الیاف صنایع‌دستی بی‌نظیری را خلق می‌کنند.

غلامرضا فرخی ادامه می‌دهد: از ۳۰۰ رشته صنایع‌دستی موجود در کشور تعدادی منحصر به کرمان و صنایع‌دستی بومی این دیار هستند که از این میان می‌توان به پته و گلیم سیرجان اشاره کرد.

وی از پی گیری‌ها برای ثبت سیرجان به‌عنوان شهر جهانی گلیم خبر می‌دهد و می‌افزاید: هنرمندان مس گر کرمانی با دستان خود ذره‌ذره آثار هنری را خلق کرده و گویی از روح خود در آن دمیده‌اند.

فرخی می‌گوید: در واقع صنایع‌دستی الهام گرفته از ایده‌ها و افکار درونی هنرمندان است و به تولیداتی اطلاق می‌شود که ۱۰۰ درصد مواد به‌کاربرده شده در آن طبیعی بوده و ۷۰ درصد آن نیز کار دست باشد.

وی به راه‌اندازی یک فروشگاه بزرگ مس به‌صورت «ورک شاپ» در مجموعه بازار مسگرها کرمان اشاره می‌کند و می‌گوید: میراث در این زمینه تسهیلاتی برابر ۱۰۰ میلیون اختصاص داده و عملاً در این فروشگاه قلم‌زنی مس انجام می‌شود.

فرخی ادامه می‌دهد: به دنبال این هستیم که مس گری در کرمان احیا شود و مجدد مردم و توریست‌ها تولید زنده مس و قلم‌زنی را در بازار شاهد باشد که برای این منظور مجموعه بسیار بزرگی در بازار مس گرها برای این منظور راه‌اندازی شده است.

وی از رتبه اول کرمان در بحث نوآوری و فروش صنایع‌دستی در سطح کشور خبر می‌دهد و می‌افزاید: کرمان امسال نشان ملی ازلحاظ کیفیت صنایع‌دستی در جنوب شرق کشور را به خود اختصاص داد که نشان می‌دهد صنایع‌دستی این دیار از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است.

مس گری هنر ماندگار کریمان

استان کرمان به بهشت معادن شهرت داشته و وجود معادن بزرگ مس در شهربابک، بردسیر و سرچشمه باعث شد مردم خوش‌ذوق دیار کریمان به سمت مس گری و قلم‌زنی مس سوق داده شوند؛ وجود حفاری‌هایی در منطقه «تل ابلیس» در شهرستان بردسیر کرمان نشان از وجود کوره‌های مس پنج‌هزارساله در این دیار دارد.

در هنر قلم‌زنی به روش سطح کاری که خاص منطقه کرمان است صنعتگر از ایجاد هرگونه فرورفتگی در سطح ظروف مسی پرهیز می‌کند و فقط بر اساس طرح موردنظر با قلم‌هایی بر روی مس خط می‌اندازد یا با قلم‌هایی که بافت‌های گوناگون دارند بر سطح فلز بافت ایجاد می‌کند و بیشترین کاربری این هنر برای ظروف و وسایل تزیینی است.

بازار مسگرهای کرمان یکی از جاذبه‌های گردشگری دیار کریمان است که هرچند رونق گذشته را ندارد اما هنوز گردشگران فراوانی را به سوی خود فرا می‌خواند و این افراد با خرید هنر دست استادکاران یادگاری ارزشمند و مانا از استان کرمان را به همراه می‌برند.

پته؛ هنر دست زنان کرمانی

پته یکی از هنرهای زنان کرمانی است که کاربردهای مختلفی نیز در زندگی مردم کرمان دارد در واقع این هنر از جمله کارهایی است که اکثر زنان از مادرانشان آموخته‌اند و در خانه‌های کرمانیان پته‌ها در کاربردهای مختلف دیده می‌شود.

گفته می‌شود این هنر از زمان صفویان در کرمان به وجود آمده است و قدیمی‌ترین پته کرمانی نیز مربوط به سال 1280 هجری قمری است که توسط 16 زن کرمانی و در زمانی معادل دو سال دوخته شده است.

زنان کرمانی پارچه ای به نام عریض انتخاب می‌کنند که می‌توان رنگ‌های مختلفی داشته باشد اما به طور معمول رنگ اصلی عریض قرمز رنگ است اما می‌توان رنگ‌های دیگری نیز داشته باشد. در مرحله بعد طرح‌هایی به روی پارچه چاپ می‌شود که به اصطلاح زنان کرمانی به ان گرته زدن می گویند.

طرح‌ها نخست بر روی کاغذ ترسیم می‌شود در نهایت بر روی پارچه قرار می‌گرفته و جای طرح‌ها با سوزن سوراخ می‌شده و درنهایت با زنگ طرح‌ها بر روی پارچه نقش می‌بستند. در مرحله بعد زنان کرمانی با نخ‌هایی به نام ریس که از رنگ‌های مختلف نیز بوده‌اند با سوزن نخ‌ها را روی نقشه ای ترسیم شده بر روی پارچه می‌دوزند.

شهرت جهانی قالی کرمان

قالی کرمان سابقه ۵۰۰ ساله در تاریخ و تمدن مردمان کویر دارد و استفاده از موارد اولیه مرغوب و اصالتی که فرش کرمان دارد باعث شده این کالا از برند بسیار مطلوبی برخوردار باشد.

قالی و فرشی که بافندگان کویری تولید می‌کنند همچون تابلویی نقاشی، در کنار زیبایی‌های منحصر بفرد خود، آن چنان کیفیتی دارد که زبانزد خاص و عام شده است.

هرچند طی سال‌های اخیر مستقیماً مشمول تحریم شد و از ورود این کالا به اروپا جلوگیری شد، اما در همین ایام هم قالی‌های دست‌بافت کویر در حراج کریستی و حراجی‌های معتبر میلیون‌ها دلار قیمت می‌خورد و نشان می‌داد بازارهای جهانی تشنه قالی کرمان است.

نکته جالب اینکه قالی‌های کرمانی که در بازار داخلی به زیر پا انداخته می‌شود در آن‌سوی دنیا زینت‌بخش دیوارها و تالارهای مجلل هستند و به گفته تاجران کرمانی وجود هر قالی کرمانی در خانه‌های مردم آمریکا و اروپا افتخار و سبب فخرفروشی است.

قالیچه‌های افشار
در منطقه سیرجان قالیچه‌هایی موسوم به افشاری بافته می‌شود که دارای معروفیت خاصی است. این قالیچه‌ها توسط ایل افشار که به کرمان کوچ کرده‌اند بافته می‌شود.
از نظر قالیبافی، ایلات افشار و روستاییان این منطقه هر یک از دیگری چیزهایی اقتباس کرده‌اند و اگر رنگ‌ها ایلاتی است، برخی نقش‌ها کاملاً با طرح‌های ایلاتی متفاوت است. با این همه چادر نشینان گره ترکی و روستائیان گره فارسی به کار می‌برند.

نقش‌ها شکستگی خاصی دارند (مانند نقش مرغی) و یا نقش ترنجی که بافتن هر یک پوشیده از نگاره‌های کوچک است. در واقع اصالت قالیچه‌های کرمان را در کارهای ایلات افشار باید جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آن‌ها وجه مشترکی از هنر مردم آذربایجان و کرمان است که به خوبی با هم آمیخته شده‌اند

.

گلیم «شریکی پیچ» سیرجان

صدای گلیم‌بافی در کوچه‌ها و محله‌های قدیمی شهر سیرجان و روستاهای این دیار همچنان به گوش می‌رسد، هنرمندان این منطقه گرد هم جمع می‌شوند و گلیم‌های زیبا و رنگارنگ شریکی پیچ را می‌بافند و با هر تاروپودشان سعی می‌کنند از این هنر اصیل مردمان سیرجان گرد فراموشی را دور کنند و تازگی و پویایی به آن بدهند.

حتی نام برخی روستاهای سیرجان بانام این گلیم‌ها عجین شده است، روستای «دارستان» یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید گلیم‌هایی است که حالا رفته‌رفته نام پایتخت گلیم جهان را نصیب سیرجان کرده است و میراث فرهنگی سعی دارد این شهرستان را با این عنوان در جهان شهره کند.

دلیل اینکه اسم این گلیم شریکی پیچ نامیده شده است این است که نوع بافت و همچنین همکاری چند نفر با یکدیگر برای بافت این گلیم است. پشم این گلیم‌ها از دام‌های محلی تأمین می‌شود و در نهایت پس از فصل پشم‌چینی این محصول به کارگاه‌های ریسندگی می‌رود و بعدازآن در کارگاه‌های رنگرزی با رنگ‌های محلی و گیاهی رنگ‌آمیزی می‌شود و در نهایت به گلیم‌بافان می‌رسد.

نقش‌ها برپایه طرح‌های قدیمی که از پیشینیان به ما رسیده شکل می‌گیرد و راهی بازار می‌شود. بافت این گلیم‌ها که به دلیل بافت و طرح کاملاً متفاوت از نمونه‌های دیگر در کشور است و باقیمت‌های مناسبی نیز در بازار جهانی به فروش می‌رسند ظرفیت‌های قابل‌توجهی را در بازار جهانی ایجاد کرده است.

این گلیم در کنار استفاده از نقش اصلی، برای ساخت تابلو، رویه صندلی، کیف و کفش نیز به کار می‌رود و مشتریان قابل‌توجهی در بازارهای جهانی دارد.

داشته‌های این گلیم و موقعیت جهانی آن باعث شده است اسم سیرجان به‌عنوان پایتخت جهانی گلیم در جهان پیشنهاد شود.

شال‌بافی هنر سنتی بومی کریمان
شال‌بافی یکی از رشته‌های قدیمی و اصیل صنایع‌دستی در "هوتک" کرمان است. معمولاً خانگی است و کارگاه در خانه قرار دارد.

شال‌بافی از صنایع نساجی سنتی محسوب می شودکه جنس آن پشم است، شال‌بافی کرمان هنر سنتی بومی است که امروزه در روستای هوتک کرمان در نزدیکی چترود کرمان  بیشترکار می‌شود و  برخواسته از ذوق و سلیقه ذهنی و نمایانگراعتقادات و باورهای پاک و زلال مردمان ساده و صمیمی این صنعتگران است که در قالب صنایع‌دستی سنتی کرمان جلوه می‌نماید.

علاوه بر جنبه‌های فنی، شال  حاوی نقوشی است که علاوه  بر زیبایی و ظرافت، رابطه مستحکمی با اصول فرهنگی و اصالت آن در شهر کرمان دارد که همه برگرفته از طبیعت و ذهنیت بافنده‌اند و با توجه به نمونه‌های باقی‌مانده مهم‌ترین نقوش در شال در گذشته به هفت گروه تقسیم می‌شده که به این قرارند: نقش لاکی، نقش لاجوردی، نقش بوته‌ای، نقش شال گوزن، نقش اهرامی، نقش ترمه و زنگاری اما امروزه نقشی که مانده است و بیشتر کار می‌شده است در دوران معاصر عبارت است از نقش بته، نقش گل، نقش محرمات، نقش شاخ گوزنی و نقش افشان.

البته لازم به ذکر است که در دوره معاصر در کرمان به‌ویژه روستای هوتک تنها نقش بته در شال کرمان بافته می‌شود.

شال ترمه کرمان محصولی است که با کمک دستگاه‌های ساده بافندگی از نوع چهاروردی  در یک فضای سرپوشیده به‌عنوان کارگاه بافته می‌شود، در این نوع بافت پیوستگی نخ‌های تاروپود و درگیری آن‌ها به‌مراتب بیشتر از انواع دیگر بافت است.

عریض بافی
عریض پارچه دستباف پشمی و نسبتاً ضخیم است که برروی آن زنان پته دوز، پته‌دوزی انجام می‌دهند. درگذشته از عریض استفاده‌های دیگری نظیر کت و پالتو می‌شد ولی امروزه مصرف عریض بسیار کم شده و حتی در پته‌دوزی نیز محدودشده است.