خبرگزاری مهر، گروه جامعه- علی اعتصامی*: از دیرباز بلایای طبیعی از مواردی بوده است که بشر با آن روبرو بوده و با پیشرفت در زمینه‌های علمی و تکنولوژیکی و به‌کارگیری آن پیشرفت‌ها در صحنه واقعیات زندگی تا اندازه‌ای اثرات منفی آن بلایا در زندگی بشر کاسته شده‌است.
از جمله می توان به پیشرفت‌های علمی بشر در شناخت سازوکار زلزله و به تبع آن طراحی و اجرای ساختمانهای مقاوم در برابر زلزله اشاره کرد که موجب کاهش قابل ملاحظه تبعات منفی آن از جمله نابودی انسانها و دارایی های ایشان شد.
افزایش جمعیت که ناشی از بهبود بهداشت و تغذیه بوده است، باعث شده است شهرها و دیگر مراکز جمعیتی، صنایع و کشاورزی توسعه یابد. این توسعه به دلیل آسان بودن دسترسی به آب، «مایه حیات» و همچنین به دلیل مطلوبیت های دیگر عمدتا در حاشیه رودخانه ها شکل گرفته است. مطلوبیت ها شامل سرسبزی و لطافت هوا است که به خاطر آسان بودن برداشت آب و به تبع آن آسان شدن ایجاد باغها و فضای سبز است. از سوی دیگر سیلاب رودخانه‌ها در جهت مقابل با موارد یاد شده در بالا، موجب مخاطرات برای انسانها و دارایی ها می شود. در این شرایط است که امروزه پیشرفت تکنولوژی سدسازی همراه با دیگر روشهای مقابله با سیلاب مانند آبخیزداری میتواند نقش بسیار موثری برای مقابله با این بلایای طبیعی فراهم کند.
در بارندگی های اواخر فروردین ماه ۹۵ به دلیل سدهایی که بر روی رودخانه های پر آب کشور ساخته شده بود کشور از وقوع فجایع بزرگ نجات یافت.
شاید بارندگیهای فروردین ۱۳۹۵ با بارندگیهای بهمن سال ۱۳۵۸ قابل مقایسه باشد. در بهمن ماه ۵۸ به دلیل این که هنوز سدهای کارون ۴، کارون ۳ و گتوند روی رودخانه کارون و سدهای کرخه و سیمره روی رودخانه های کرخه و سیمره ساخته نشده بود، چنان آثار مخربی در خوزستان به‌جا گذاشت که تا مدتها منابع کشور را برای رفع خسارتها صرف خود میکرد و مدتها بخشهای قابل توجهی از صنعت نفت و صنایع دیگر در منطقه با مشکلات روبرو بوده و خسارات عظیمی را بوجود آورد.
در بارندگی های فروردین ۹۵ وجود سدهای یادشده باعث شد تا از این دو رودخانه اصلی (کارون و کرخه) آورد چندانی به کارون وارد نشود و تنها به‌خاطر بخشی از آورد رودخانه دز که آن هم به دلیل وجود سد دز میزان سیلاب به شدت کاهش یافت موجب نگرانی هایی شد. (ورودی سیلاب به سد دز به ۸۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه و خروجی آن در مدت محدودی به ۴۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه رسید). اگر سدهای یاد شده ساخته نشده بود، علاوه بر جسارات جانی و اجتماعی، خسارات وارده مالی ناشی از این سیل به تنهایی چندین برابر کل هزینه ساخت این سدها بود.
علاوه بر این، حجم آبهایی که در مخازن سدها ذخیره شد، که در صورت عدم وجود این سدها از دست می رفت، به میلیاردها متر مکعب می رسد. اگر توجه کنیم که امروزه به دلیل محدودیت‌های موجود منابع آبی داخلی، کشور مجبور است برای تامین آب مورد نیاز مناطق خشک ایران مانند استان های کرمان، یزد، اصفهان، سمنان، سیستان و بلوچستان، خراسان‌ها از خلیج فارس، دریای عمان و دریای مازندران هزینه های سرسام‌آوری بکند. (هزینه تامین آب به برخی مناطق شده از خلیج فارس و دریای عمان از متر مکعبی ۵۰۰۰۰ ریال بیشتر است.) ارزش اقتصادی آبهای ذخیره شده بارندگیهای فروردین ۹۵ در مخازن سدهای یاد شده، در مقیاس ملی به چندین هزار میلیارد تومان می رسد.
علاوه بر ارزش آب یادشده، ارزش برق قابل تولید از آبهای ذخیره شده نیز قابل ملاحظه است. علاوه بر ارزش اقتصادی، برق تولیدی به‌وسیله نیروگاه‌های آبی موجب کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای که در صورت استفاده از نیروگاه های سوخت فسیلی تولید می شود، خواهد بود.
موضوع تغییر اقلیم نیز مطرح است. براساس نظر کارشناسان در اثر تغییر اقلیم، در سال‌های آتی با سیلاب‌های شدیدتری مواجه خواهیم بود.
در حوزه آبریز دز پتانسیل‌های بزرگی برای احداث سدهای مخزنی بزرگ وجود دارد که هنوز به‌کار گرفته نشده است. مهمترین آن ها موقعیت سد بختیاری است که در آن موقعیت امکان ساخت بلندترین سد بتن جهانی وجود دارد. در صورت ساخت این سدها نه تنها امکان ذخیره میلیاردها مترمکعب آب است و خطر سیلاب نیز کاملا از بین می رود، بلکه هزاران گیگا وات ساعت در سال برق پاک تولید می کند. همچنین با تله اندازی رسوبات در این مخازن مشکل کاهش یافتن حجم مخزن سد دز نیز از بین می رود.
همه موارد گفته شده شاهد بر آن است که برای مواجهه با سیل باید برنامه‌ریزی های مناسب صورت گیرد. به نظر می رسد راه حل احداث سد، همراه با راه حل‌های دیگر و با رعایت جنبه های زیست محیطی گزینه مناسبی باشد و نباید تحت تاثیر تبلیغات ضد سدسازی که متاسفانه با هیاهو و بدون پشتوانه علمی در جامعه فراوان شده است، قرار گرفت.
* کارشناس ارشد صنعت آب
نظر شما