به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی خانه كتاب، کتاب «آنک جنگ، اینک داستان» نوشته احمد شاکری، عصر روز سه‌شنبه ۱۱ خردادماه با حضور نویسنده اثر و محمدرضا سنگری در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب رونمایی شد.
در ابتدای این نشست، احمد شاكری نویسنده كتاب «آنك جنگ، اینك داستان» گفت: این كتاب مجموعه‌ای از گزارش‌های تفصیلی ۲۵ نشست در حوزه نظری ادبیات داستانی است. این نشست‌ها با ۲۵ محور و رویكرد در زیل عنوان كلی ادبیات داستانی دفاع مقدس برگزار شد و ۲۵ محور را مورد بررسی قرار داد. فكر برگزاری این نشست‌ها در شورای سیاست گذاری داستان بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس شكل گرفت.
شاكری به اهداف برگزاری این نشست‌ها اشاره كرد و گفت: نخستین مطلب، ضرورت چنین بحث‌هایی است. در فضای دانشگاهی و بیرون از دانشگاه كه مخاطبین آن نویسندگان و منتقدانی هستند كه در متن جامعه حضور دارند، با سوالات و موانعی در تالیف ادبیات دفاع مقدس رو به رو هستند. لوازم، حدود و ثغور، ملاك‌های ارزش گذاری، ضرورت‌ها و مشخصه‌های گونه‌های ادبیات دفاع مقدس و بازشناسی ادبیات دفاع مقدس از ضد آن باعث شد تا ضرورت این سوال‌ها از دیر باز به ذهن برسید و هچنان نیز ضرورت طرح آنها امری فعلی است.
این نویسنده افزود: جلسات نقد معمول كه در محافل و جامعه برگزار می‌شود، عموما نقد محور هستند و اثر داستانی موجود را به نقد می‌گذارند. چیزی كه برای ما اهمیت داشت، توسعه در مجموعه مسائل حوزه نظری ادبیات داستانی دفاع مقدس بود چرا كه این حوزه واجد محورها و مسائل متعددی است كه برخی از این محورها اساساً كمتر به آنها پرداخته شده یا مغفول واقع شده‌اند. بنابراین غرض ابتدایی، طرح سوال و پرسشگری بود. لذا چنین جلساتی كه جنبه چالشی داشته باشند با رویكرد مشخص و دقیقی به نقد اندیشه و آثار داستانی پرداختند. این جلسات در كمتر از دو سال برگزار شد و افراد و طیف‌های مختلفی در آن شركت كردند. منتقدانی كه در جبهه ادبیات انقلاب قرار دارند و افرادی كه در جبهه غیر از این حوزه هستند، در این جلسات حضور داشتند.
شاكری عنوان كرد: نوعاً برای هر جلسه ضمن لحاظ یك رویكرد، اثر داستانی هم در نظر گرفته شد. به گونه ای كه هر جلسه، دو ساحت ثبوتی، نظری و عقلی صرف كه مربوط به مبانی نظری است و كار تطبیقی، خارجی و بیرونی را به صورت توامان در بر می‌گرفت چرا كه هر دو ساحت مكمل هم هستند و نمی‌توان یك ساحت را به واسطه ساحت دیر مغفول داشت. بعضاً این سوال ایجاد می‌شود كه پرداخت به بحث‌های نظری كفایت نمی‌كند و مساله نویسندگان را حل نمی‌كند. این شكاف بین نظر و عمل در این سلسله نشست‌ها محل توجه بود تا حدی كه برخی از نویسندگان بحث نظری و عقلی را در این زمینه بی ثمر می‌دانند و در طرف مقابل كسانی كه نظریه پرداز هستند، نویسندگان را افراد بی اطلاع و بی توجه نسبت به این مباحث می‌دانند.
وی گفت: لذا ضرورت و كاركردی نگاه كردن اقتضا می‌كرد كه این دو ساحت به هم نزدیك شوند و هم دیگر را به رسمت بشناسند. هم نویسندگان منبع و مرجع فكری آنها به سمت نظریه باشد و هم كسانی كه بحث نظری می‌كند در حوزه عمل، تئوری‌های خام را به مولفه‌های روشن و مشخصی تبدیل كنند تا مشخص كنند به سراغ آثار رفته اند. این جلسات در نوع خود مخاطبان خود را پیدا كرد. تركیبی از نویسندگان، دانشجویان و منتقدان در این جلسه‌ها حضور داشتند. شكل جلسات به صورتی بود كه در آن سعی شد توازن علمی بین افراد رعایت شود. از این رو، از دو كارشناس با دو دیدگاه بهره بردیم تا وزن علمی این دو به هم نزدیك باشد. این توازن علمی كمك می‌كند تا بحث علمی و جدی را ارائه دهیم.
شاكری برگزاری جلساتی درباره تاریخ ادبیات به خصوص در محیط‌های خارج از دانشگاه را بسیار نادر دانست و گفت: سنت رایج، ملموس و اثبات شده تاریخی جریان شبه روشنفكری این است كه گوش شنوایی برای شنیدن فكری كه از منظر جریان انقلابی تولید شده، ندارد. فكر این گروه بر مبانی ترجمه‌ای بسته شده و افكار منجمدی در این زمینه دارند؛ به این معنا كه قائل به این نیستند كه ادبیات داستانی صاحب نظریه، فكر و تئوری است یا قائل هستند اما قائل به میدان دادن به این نظریه نیستند. اگر حرفی هم باشد گوشی برای شنیدن آن وجود ندارد. به عبارتی غلبه تئوری‌های ترجمه ای، وارداتی و غلبه غرب زدگی در مقابل تولید اندیشه داخلی قرار می‌گیرد. شاهد نبودم یك مجموعه شبه روشنفكری كه داعیه ادبیات ترجمه ای دارد، به نحو جدی از كسانی كه در حوزه ادبیات انقلاب صاحب نظریه هستند، دعوت كند و حرف آنها را بشنوند و در مرحله بالاتر به یك مناظره علمی دعوت كند.
وی ادامه داد: در جبهه ادبیات انقلاب مواجه جدی كمتری در این زمینه سراغ داریم. بین كسانی كه در این جبهه قرار می‌گیرند سلایق و مبانی متعددی وجود دارد و فضا برای طرح جدی این مبانی و پاسخ شنیدن می‌تواند حواشی ایجاد شده را كاهش دهد.
شاكری با بیان اینكه گزارش این جلسات به صورت دقیق در رسانه منعكس نمی‌شد، گفت: خبرگزاری‌ها امكانی برای طرح تفصیلی این مباحث، دقت در مباحث، تقسیم بندی، یادداشت برداری و... را نداشتند. همچنین، سطح علمی كسانی كه به عنوان خبرنگار این مطالب را منعكس می‌كنند تا حدی پایین بود چرا كه ممكن بود بعضی از مباحث برای آنها مبهم و گنگ باشد. لذا چیزی كه انعكاس و بازتاب این جلسات بود، با اصل جلسات فرق داشت و جنبه ژورنالیستی پیدا می‌كرد و تیترهایی انتخاب می‌شد كه نسبتی با خود جلسات نداشت.
این نویسنده دفاع مقدس ادامه داد: بنابراین تصمیم گرفتیم این جلسات با تنظیم دقیق، پیاده سازی شوند تا به مرحله چاپ برسند. این فكر به كتاب «آنك جنگ، اینك داستان» منتهی شد. این پیاده سازی در یك مرحله صورت گرفت. هرچند می‌توانستیم این نگاه را دنبال كنیم كه متن به تك تك حضار ارجاع داده شود و با تكمیل بحث، مجددا مورد تدوین قرار بگیرد. اما ما این نگاه را دنبال نكردیم چرا كه فكر می‌كنم در جلسه ای كه مطلب به صورت شفاهی مطرح می‌شود، پاسخ در یك لحظه به ذهن سخنران رسیده است. اما این نقض را تحمل كردیم به این دلیل كه اگر قرار بود این متن‌ها بازبینی می‌شدند زنده بودن متن از بین می‌رفت. ما به دنبال برگزاری جلسه‌های زنده و پویا بودیم. بنابراین این كتاب یك جریان زنده گفتگو را نشان می‌دهد كه اوج و فرود دارد و گاهی بحث‌ها به نقاط باریكی می‌رسند و دچار اجمال می‌شوند.
در ادامه، محمدرضا سنگری با بیان اینكه كسانی كه این كتاب را به صورت دقیق تورق كنند، ارزش‌های نهفته آن را بیشتر و بهتر كشف می‌كنند، گفت: این كتاب در آینده یكی از مرجع‌های مناسب برای شناخت ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس خواهد بود. هرچند من به تفكیك این دو عنوان هم معتقد نیستم. بلكه ادبیات دفاع مقدس را در امتداد ادبیات انقلاب اسلامی یا شاخه ای از این نوع ادبیات می‌دانم.
وی جنگ تحمیلی را سرمایه عظیم و گنج بزرگ دانست و گفت: این تعبیر را مقام معظم رهبری هم به كار برده‌اند كه به سبب پیوستگی با فرهنگ پویا به ویژه پیوستگی آن با فرهنگ عاشورا هر گاه و از هر منظر كه آن را مطالعه كنیم، چشم‌اندازهای تازه‌ای را فراروی ما قرار می‌دهد. در آینده از منظر جامعه شناختی، مردم شناختی، دین، روانشناسی، تاریخ، سیاست، ادبیات و... می‌توانیم وارد این عرصه فراخ و بزرگ شد و به فراخور توان، امكان و استعداد مباحثی را استخراج كرد. اگر كل عاشورا هشت ساعت بود و این زمان برای ما دستاوردهای زیادی داشت، هشت سال دفاع مقدس می‌تواند خاستگاه بسیاری از مسائل برای ما باشد.
سنگری ادامه داد: ما باور داریم كه ادبیات همزمان با اتفاق‌های بزرگ خلق می‌شود؛ به عبارتی خلق ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن پس از حادثه نیست. انقلاب اسلامی ما بلافاصله با خود ادبیاتی را ایجاد كرد كه دفاع مقدس در فاصله اندكی این كار را كرد. به طوری كه اولین آثار ادبیات ما بعد از وقوع جنگ در اول مهر ماه، ۱۲ روز بعد بود. شعر یك هفته بعد و ادبیات داستانی ۱۲ روز بعد آغاز می‌شود. ما سرمایه‌هایی در دوره جنگ داریم كه هر كدام از آنها می‌تواند تكیه گاهی برای مطالعات گسترده باشد. ما ۶ میلیون نامه داریم كه آزادگان در دوران اسارات با خانواده‌ها و دوستان خود رد و بدل كرده‌اند. اگر كسی بخواهد در مورد آنها تحقیق كند، می‌تواند ده‌ها مجلل در حوزه‌های گوناگون از این نامه‌ها استخراج كند.
وی عنوان كرد: حدود ۱۵ سال پیش احساس خطر كردم كه نكند در آینده كسانی بگویند كه جنگ به خاطر انگیزهای شخصی، ملیت و... اتفاق افتاده است. بنابراین به صورت تصادفی وصیت نامه هزار شهید را بررسی كردم تا ببینم چه تعدادی از آنها به دفاع از وطن دعوت كردند اما از اول تا پایان این وصیت نامه‌ها را عناصر اعتقادی تشكیل می‌دهد. حوزه‌های گوناگونی برای مطالعه دفاع مقدس داریم كه یكی از آنها حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس است. تا این لحظه حدود ۱۵ هزار و ۵۳۰ جلد كتاب در حوزه جنگ چاپ شده است. شاید هم این آمار بیشتر باشد. از این نظر كه ممكن است برخی از آثار در شهرستان‌ها منتشر شده باشند یا آثاری كه در دوران دفاع مقدس چاپ می‌شدند كه در اختیار ما قرار ندارند. حدود ۷ هزار و ۲۵۰ جلد كتاب به جشنواره «ربع قرن دفاع مقدس» ارسال شد كه در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت.
سنگری گفت: تولیدات زیادی در عصر جنگ داریم كه امروزه در اختیار ما نیست. حتی عده ای از رزمندگان در آنجا تولید اثر می‌كردند كه این تولیدات یا گم می‌شد یا از دست می‌رفت یا تعداد نسخه‌های آن بسیار كم بود.
وی مجموعه آثاری را كه در حوزه جنگ نوشته شده اند، به چند دسته آثار تحلیل- گزارشی، آثار پژوهشی، آثار ادبی و فرهنگ نامه‌ها تقسیم كرد و گفت: از مجموعه این آثار می‌توان به موقعیت كمی و كیفی آنها پی برد؛ حوزه شعر، خاطره، ادبیات داستانی، ادبیات داستانی ترجمه، حوادث در رتبه اول تا ششم قرار می‌گیرند. خاطره؛ گسترده ترین، مردمی ترین و پر مخاطب ترین حوزه است. هیچ كتابی حتی بهترین مجموعه شعری ما به پای كتاب‌های خاطره نرسیده است. تعدادی از این كتاب‌ها مانند دا، دختر شینا، پایی كه جا ماند و... بیش از چندین بار به چاپ رسیده اند. اگر كسی این كتاب‌ها را مطالعه كند به این نتیجه می‌رسد كه مجموعه آثار حوزه خاطره با تمام گونه‌های دیگر قابل رقابت است و حتی برتری داشته باشد.
سنگری ادامه داد: حوزه ادبیات داستانی خاستگاه‌های چندگانه ای دارد. اولین حوزه، جریان داستان نویسی سنتی ایران و روح داستان گرایی ایرانی است. این حوزه پیشینه چند هزار ساله دارد. با مطالعه آثار قبل از اسلام، آثار ادبیات داستانی قابل رصد هستند. گرچه از تعدادی از آنها تنها نامی باقی مانده است و تعدادی هم به دوره‌ها و نسل‌های بعدی انتقال پیدا كردند. وقتی سنت ایرانی را مطالعه می‌كنیم می‌بینم كه قصه هزار و یك شب داستان همه ایرانیان بوده كه شب‌های خود را با خواندن داستان سپری می‌كردند. جریان داستان نویسی جدید از سال ۱۳۰۱ بعد از كتاب «یكی یود یكی نبود» جمال زاده آغاز شد. افسانه نیما هم در این سال متولد می‌شود. به عبارتی این سال نقطه عطفی برای ما محسوب می‌شود.
سنگری به خاطره نگاری‌هایی كه منجر به داستان می‌شوند، اشاره كرد و گفت: گونه جدیدی با عنوان «خاطره داستان» داریم. اینكه ما دائم دنبال اصطلاح هستیم نشان می‌دهد كه ما مولود جدید داریم؛ در عرصه ادبیات ما پدیده‌های جدیدی رخ می‌دهند كه شبیه آن چیزی كه در گذشته داریم، نیست و دنبال این هستیم كه برای آنها اسم انتخاب كنیم. عده‌ای اصطلاحات «خاطره داستان»، «داستان خاطره» و... را به كار می‌برند؛ اگر وجه خاطره غالب باشد از آن به عنوان «خاطره داستان» نام می‌برند.
سنگری به مقدمه كتاب «آنك جنگ، اینك داستان» اشاره كرد و گفت: كتاب مقدمه ۳۸ صفحه‌ای دارد كه بسیار خواندنی است. این مقدمه سه سال پیش از انتشار كتاب نوشته شده است كه چند ویژگی دارد؛ اگر مقدمه كتاب بسط پیدا كند بسیاری از مطالب برای ما روشن می‌شود. مقدمه، تصویری از راه آمده ادبیات داستانی دفاع مقدس، چند و چون این راه، ویژگی‌ها و كاستی‌های آن را به ما ارائه می‌كند. نویسنده به درستی درك كرده كه گونه ادبیات داستانی دفاع مقدس با گذشت زمان از مخاطب گسترده و ژرفا و عمق بیشتری برخوردار می‌شود. به گفته نویسنده كتاب، گونه داستانی دفاع مقدس، پر مخاطب ترین گونه است.
وی تاکید كرد: نویسنده كتاب، ادبیات داستانی دفاع مقدس را در عرض و كنار ادبیات انقلاب اسلامی قرار نمی‌دهد بلكه آن را امتداد ادبیات انقلاب اسلامی می‌داند. قهر روشنفكران و شبه روشنفكران با این حوزه از دیگر مباحثی است كه نویسنده در مقدمه كتاب به آن اشاره كرده است و مقداری تلاش شده این موضوع را كاوش كند. حفظ و ثبت میراث تاریخی و معنوی به عنوان مهمترین دغدغه نویسنده است كه در مقدمه نیز به آن اشاره شده است. ما باید تلاش كنیم تا این میراث عظیم فرهنگی را حفظ كنیم و به درستی به آینده منتقل كنیم. من خطر تحریف، واژگونه‌سازی و واژگونه نگری به موضوع را می‌بینم. اگر امروز در حوزه نظری كاری نكینم در آینده چیزی جز خسران نسیب ما نمی‌شود.
این نویسنده ادامه داد: عدم تعهد به حقایق دفاع مقدس از دیگر موضوعاتی است كه نویسنده در مقدمه كتاب به آن پرداخته است. كسانی هستند كه این حقایق را رها می‌كنند. نكته مهم دیگری كه نویسنده در مقدمه نسبت به آن هشدار داده، جولان مبانی ادبی غرب و نحله‌های اومانیستی است. ادبیات داستانی دفاع مقدس هم از مباحث مطرح شده در این مقدمه است.
این پژوهشگر اظهار كرد: این كتاب حاصل ۲۵ جلسه است كه حدود ۲ سال زمان صرف آن شد. در این جلسات بحث كلی مطرح نشد بلكه به هشت داستان و سه كتاب نقد و تحلیل پرداخته شد. به عبارتی این جلسات نسبت به كتاب‌های مطالعاتی و پژوهشی بی تفاوت نبود. ۷۶ نفر در مجموعه این جلسات نقش داشتند كه همه از چهره‌های برجسته ادبیات داستانی دفاع مقدس هستند. دیدگاه‌های مختلف و متعارضی را می‌توانیم در این كتاب پیدا كنیم. به عبارتی، این كتاب آیینه ای برای فهم تفكر داستان نویسان عصر دفاع مقدس است.
سنگری با بیان اینكه ۳۰۲ سوال و موضوع در طی ۲۵ جلسه مطرح شده است، گفت: در یكی از این جلسه‌ها ۸۶ سوال و محور مطرح شد كه تنها به چهار محور پرداخته می‌شود. موضوع یابی خوبی در این كتاب انجام شده است. در این كتاب هزار موضوع برای مطالعه، پژوهش و رساله‌های دكتری بیان شده است. سهم آقای شاكری در بسیاری از جلسات، سه برابر دیگران است. امیدوارم فضایی فراهم شود تا این كتاب‌ها به دانشگاه برسند تا با استفاده از آن، موضوعات قابل توجهی برای تحقیق و پژوهش دانشجویان ارشد و دكتری در نظر گرفته شود.
نظر شما