مهمترین چالش‌های محیط زیست/ مشارکت مردم رضایت‌بخش نیست

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مهم‌ترین چالش هایی که ما در حوزه محیط زیست با آن رو به رو هستیم، فرسایش خاک است.

محمد درویش افزود: جا به جایی خاک در ایران رقم بالایی را به خودش اختصاص داده است. بر اساس رقمی که انجمن علمی خاک ایران گزارش کرده در خوش‌بینانه ترین برآوردها دست کم ۲ میلیارد تن خاک را در سال از دست می‌دهیم که به نسبت مساحت کشورمان ۷ برابر میانگین جهانی است.

وی تصریح کرد: چنین رقمی در آسیا بی‌رقیب است و ما سه برابر متوسط آسیا خاک از دست می‌دهیم و با توجه به اینکه ما در بخشی از کره زمین مستقر شده‌ایم که اصطلاحاً از آن با عنوان کمربند خشکی جهان یاد می‌شود، یعنی میزان تبخیر بسیار زیاد و بارندگی کم است و شرایط شیمیایی حاکم بر این منطقه به نحوی است که فرایند تولید خاک بسیار طولانی است و بین ۲۰۰ سال تا ۱۰۰۰ سال تولید یک سانتی‌متر خاک طول می‌کشد، پس ما سرمایه بزرگی را از دست می‌دهیم که متوجه اهمیتش نیستیم و عملاً در طول چند نسل هم برگشت پذیر نیست.

نرخ فرسایش خاک به شدت افزایش پیدا کرده است

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در توضیح چرایی میزان بالای فرسایش خاک در کشور گفت: فرسایش خاک از عملیات تکنوژنیک ناشی می‌شود یعنی از عملیات انسان ساخت ناشی از فعل و انفعالات ماشین‌افزارها و ماشین‌آلات گوناگونی که جاده می‌سازد، خطوط انتقال نفت و گاز را اجرا می‌کند، شهرک‌سازی و ویلاسازی می‌کند، اراضی جنگلی را به اراضی کشاورزی و اراضی کشاورزی را به ویلا تبدیل می‌کند.

درویش تأکید کرد: تغیییر کاربری اراضی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش نرخ فرسایش خاک در کشور ماست و در کنارش می‌توانیم به وجود بیش از حد دام در مراتع و کوهستان‌هایمان اشاره کنیم. همچنین وابستگی شدید معیشتی مردم ساکن در رویش‌گاه‌های زاگرس، ارسباران و هیرکانی به اندوخته‌های چوبی جنگل‌ها که سبب پاک تراشی آن‌ها شده، سبب تداوم روش‌هایی مثل گلازنی، تک‌زنی و صمغ‌گیری شده که منجر به خشک شدن این اکوسیستم‌ها می‌شود و این‌ها همه پایه‌هایی است که می‌تواند خاک را در مناطق کوهستانی پرشیب ما حفظ کند.

وی هشدار داد: نباید یادمان برود که ما از نظر زمین‌شناسی یک کشور جوان هستیم و همچنان ارتفاعات بسیار پرشیب‌ی داریم که مستعد فرسایش است و از هر نوع ساخت و سازی باید به شدت جلوگیری کنیم و از تغییر کاربری در رویشگاه های کوهستانی پرهیز کنیم. نباید اجازه بدهیم به بهانه خودکفایی در کشاورزی، اراضی دیم افزایش پیدا کند، در صورتی که مناظر بسیار غم انگیزی را در زاگرس، کردستان، نورآباد ممسنی و در خراسان شمالی و بسیاری مناطق دیگر می‌بینیم که هرجایی که تراکتور می‌توانسته برود، رفته و زمین شخم خورده و بعد از اینکه دیم‌زارها رها شده‌اند، نرخ فرسایش به شدت افزایش پیدا کرده است.

درویش خشک شدن تالاب‌ها را هم عامل دیگر فرسایش خاک دانست و گفت: این موضوع هم ناشی از سدسازی‌های بی رویه و برداشت بی‌رویه از آب در بالادست است و در نتیجه تالاب‌ها تبدیل به چشمه‌های تولید گرد و خاک شده‌اند و بنابراین هم فرسایش آبی و هم فرسایش بادی ما در گستره کشور به شدت افزایش پیدا کرده است و اینکه می‌بینیم در برخی روزها حتی در کلانشهرهایی مثل تهران درگیر معضل ریزگردها می‌شوند ناشی از این ماجراست.

درویش با اعلام این که ارزش هر تن خاک را ۲۸ دلار برآورد کرده‌اند و بنابراین هرسال چیزی حدود ۵۶ میلیارد دلار از سرمایه ملی‌مان را با فرسایش خاک از دست می‌دهیم گفت: بعد از فرسایش خاک موضوع افت سفره‌های آب زیرزمینی و برداشت بی‌رویه از اندوخته‌های آبی و در نتیجه نشست زمین دومین بحران جدی کشور ماست.

کیفیت آب هم در مخاطره است

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه بحران آب فقط به کمیت مربوط نیست و کیفیت آب هم به شدت به مخاطره افتاده است بیان کرد: متاسفانه سیستم‌های بازچرخانی آب در کشور ما فعال نیست. پساب‌های فراوانی وارد رودخانه ها و اندوخته‌های زیرزمینی ما می‌شود و سبب افت کیفیت تنوع زیستی در این قلمروهای آبی شده است.

درویش سومین بحران محیط زیستی کشور را بحران تنوع زیستی عنوان کرد که سبب شده تا سهم بزرگی از گونه‌های جانوریمان را از دست بدهیم.

وی گفت: در تحقیقی که اخیراً در جمهوری فدرال آلمان درباره بیدهای روزپرواز ایران انجام شد و در این باره کتابی هم با عنوان «دختران شاه ایرانی» منتشر کردند، آشکارا اشاره می‌شود که علاوه بر گونه هایی که پیش چشمانمان می‌بینیم که از بین می‌رود، گونه‌های دیگری هم در حال از میان رفتن است و خطرات این موضوع می‌تواند حتی بیشتر باشد و نشان دهنده مرگ اکوسیستم است.

میزان مشارکت مردم در حوزه محیط زیست رضایت‌بخش نیست

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست توضیح داد: وقتی حدود ۶۰ گونه بید روزپرواز ما در معرض خطر انقراض قرار می‌گیرد یعنی که اندوخته‌های غذایی در مراتع و رویشگاه‌های جنگلی ما چنان فقیر شده که حتی جوابگوی این بیدهای روزپرواز نیست یا میزان استفاده از سموم آن‌چنان زیاد شده که آن‌ها دیگر نمی‌توانند به حیات خود ادامه دهند.

درویش اضافه کرد: بعد از تنوع زیستی که نماد از میان رفتن آن وضعیت یوزپلنگ آسیایی است که تعدادش به ۷۰ یوزپلنگ کاهش یافته، بحران چهارم بحران هواست. آلودگی هوا متأسفانه همچنان وضعیت نامطلوبی دارد و هر سال در رده‌بندی‌های جهانی دست کم از یکی از شهرهای ما به عنوان آلوده‌ترین شهر دنیا یاد می‌شود و هرساله دست کم ۸ میلیارد دلار به دلیل آلودگی هوا خسارت می‌دهیم و خود این آلودگی هوا روی کیفیت زیست سالم انسان‌ها، ضریب هوشی آن‌ها و راندمان و کارایی آن‌ها اثر می‌گذارد و اثر هم گذاشته و باعث ناامیدی و افزایش افسردگی می‌شود.

وی آخرین حوزه‌ای که در وضعیت محیط زیست کشور مؤثر است را نرخ مشارکت مردم دانست و گفت: مشارکت مردم آن چیزی است که از آن با عنوان سرمایه اجتماعی در حوزه محیط زیست یاد می‌شود. درست است که مسئولیت مردم نسبت به محیط زیست نسبت به چند دهه گذشته افزایش پیدا کرده و ایرانیان اکنون حساسیت بیشتری نسبت به حفظ محیط زیست از خود نشان می‌دهند اما همچنان وضعیت رضایت بخش نیست و هنوز کارهای نکرده و حرف‌های نگفته فراوانی داریم که باید ارائه شود. باید به شیوه‌ای مؤثر آموزش‌های محیط زیستی را در کشور غنا ببخشیم تا بتوانیم نسلی را پرورش دهیم که آن نسل عمیقاً اعتقاد داشته باشد که سر مواهب طبیعی نباید معامله کند.