در حال حاضر عرصه مستندسازي به صورت فيلم و مجموعه هاي چند قسمتي در شبكه هاي تلويزيون هاي مشهور جهان اهميت و گستردگي فراواني دارد، به گونه اي كه مديران اين شبكه ها بخش عمده اي از شهرت خود را مديون ساخت آثار مستندي هستند كه هر سال در گونه هاي مختلف موضوعي توليد و همزمان به چند كشور فروخته مي شود.
نمايي از مستند موفق "رژه پنگوئن ها"
تلويزيون ما در عرصه مستندسازي شرايط و روند مشخص و مداومي شبيه روند مجموعه ها و فيلم هاي داستاني ندارد. روند توجه به مستند زماني در دهه 40 تا نيمه دهه 50 از سوي تلويزيون جدي گرفته شد و در آن زمان به توليد آثار قابل توجهي در اين بخش انجاميد. در دهه 60 ساخت مستند شكل جدي تري در تلويزيون داشت. ساخت مستندهايي با مضامين جنگي، اجتماعي و گاه زيست محيطي به عنوان يكي از بخش هاي مهم فعاليت تلويزيون محسوب مي شد. اما از دهه 70 اين رويكرد دستخوش تغيير شد و مجموعه هاي تلويزيوني داستاني بيشترين بخش برنامه سازي شبكه ها را به خود اختصاص داد.
اكنون در تلويزيون هر شبكه براي خود بخش تفكيك شده اي براي توليد آثار مستند دارد، اما مشكل اصلي اين گروهها كمبود بودجه و نبود انسجام و برنامه ريزي دقيق و كامل براي توليد مستند است. در چند سال اخير شبكه چهار سيما با توجه به اينكه براي جلب نظر مخاطبان خاص در نظر گرفته شده در زمينه توليد فيلم و مجموعه هاي مستند اقدام هايي انجام داده، ولي اين تلاش ها به اندازه اي نبوده كه بتواند نيازهاي اين شبكه را به طور كامل در زمينه پخش رفع كند.
از حدود دو سال پيش تلويزيون براي اينكه بتواند به توليد عرصه مستند شكل جديتر و فراگيري بدهد، اقدام به ايجاد مركز مستندسازي سيما كرد. اين مركز به عنوان يكي از بخش هاي معاونت سيما فعاليت مي كند و وظيفه اصلي آن سازماندهي و برنامه ريزي براي توليد آثار مستند در تمام شبكه هاي تلويزيون است. اين مركز در بدو تشكيل اقدام به دعوت از كارگردانان و تهيه كنندگان مستندساز تلويزيون كرد و سپس به دنبال جلب نظر كارگردانان مستندي برآمد كه بيرون از سازمان فعاليت مي كردند، اما در عرصه مستندسازي تجارب و آثار ارزشمندي داشتند.
مهرداد اسكويي درباره فعاليت مركز مستندسازي سيما به خبرنگار مهر گفته است: "شروع به كار اين مركز اتفاق مهم و خوبي بود. هنگام شروع به كار بخش مستندسازي سيما از مستندسازان حرفه اي و برجسته دعوت به عمل آمد كه به نظر مي رسيد اين بخش قصد دارد با استفاده از تجربه و توانايي هاي مستندسازان با سابقه به سطح خوب و قابل قبولي از كار دست پيدا كند، اما در عمل اين اتفاق نيفتاد و از اين مستندسازان استفاده چنداني نشد."
شبكه هاي تلويزيوني با هماهنگي مركز مستندسازي سيما در چند سال اخير آثار مستندي را توليد و عرضه كرده اند كه "سفر به آفريقا" حاصل تلاش همين بخش است، اما در اين زمينه دو مساله حائز اهميت است. نخست اينكه در عرصه توليد آثار مستند مسائل و موضوع هاي زيادي از جمله ورزشي، اقتصادي، سياسي، هنري، اجتماعي، زيست محيطي، تاريخي، حيات وحش و گردشگري وجود دارد كه هر كدام جذابيت ها و ويژگي هاي خاص خود را دارند. ولي آثار مستندي كه در تلويزيون توليد مي شوند محدود و بيشتر در زمينه تاريخ، سياست و اقتصاد است.
نكته مهم ديگر اينكه مستندسازي همانند ساير توليدات تلويزيون نيازمند برنامه ريزي دقيق و منسجم و استفاده از افراد باتجربه است، ولي شيوه ساخت مستند در تلويزيون نشان مي دهد مركز مستندسازي سيما موفق به ايجاد يك رويه مشخص و منسجم نشده است. به همين دليل هر كدام از شبكه هاي تلويزيوني اقدام به توليد آثار مستند در ژانرهاي مختلف بر اساس سياست هاي داخلي شبكه و احساس نياز مخاطبان خود مي كنند. ساخت مستند را نيز به افرادي مي سپارند كه بر اساس همين سياست ها و خط مشي انتخاب و تعيين مي شوند.
پويان شاهرخي، كارگردان مستند "خداحافظ ارنستو"، درباره شيوه فعاليت مركز مستندسازي سيما و ساختار توليد آثار مستند در شبكه هاي تلويزيوني گفته است: "براي نخستين بار در يكي از روزنامه ها از وجود مركز مستندسازي سيما اطلاع پيدا كردم و برايم بسيار جالب توجه و جذاب بود. زيرا اين اميدواري در من به وجود آمد كه در عرصه مستندسازي تلويزيون گام موثري برداشته مي شود، اما به نظر مي رسد اين مركز بيشتر به ساخت مستندهاي سياسي توجه نشان مي دهد و در زمينه ساخت مستندهاي اجتماعي كمتر فعاليت مي كند."
مشكل ديگري كه در بخش مستندسازي تلويزيون وجود دارد بي توجهي به پخش منظم آثار مستند است. مجموعه مستند "انسان و خدا" به كارگرداني فرشاد فرشته حكمت از جمله آثاري است كه سه سال پيش ساخته شده، اما هنوز زماني براي پخش آن در نظر گرفته نشده است. اين اثر 13 قسمتي به مساله انسان و نوع و شيوه ارتباط وي با خداوند مي پردازد.
فرشته حكمت درباره فعاليت مركز مستندسازي سيما گفت: "من اين مركز، نوع فعاليت و مديران آن را نمي شناسم. تاكنون دعوتي از سوي آنها براي همكاري صورت نگرفته و من هم به اين مركز براي ساخت مستند مراجعه نكرده ام. مستندسازي در تلويزيون جدي گرفته نمي شود و مديران با اين گزينه از پيش تعيين شده مواجه هستند كه فيلم و مجموعه مستند مخاطب ندارد. در حالي كه ما فيلم هايي از جمله "رژه پنگوئن ها" را ديده ايم كه مخاطبان زيادي در سطح جهان به خود جلب كرده اند."
وي ادامه داد: "در تلويزيون با مستند مثل اثر درجه دو رفتار و به آثار داستاني بهاي بيشتري داده مي شود. متاسفانه وقتي قصد دارند به فردي امكان تجربه كردن را بدهند به او مي گويند كه برود فيلم مستند توليد كند و شخص هم از دم دستي ترين و پيش پا افتاده ترين موضوع ها در اين زمينه استفاده مي كند."
تلويزيون براي دستيابي به سطح قابل قبول و باكيفيتي از توليد آثار مستند بايد بتواند مديريت حساب شده، امكانات توليد قابل قبول با توجه به فناوري روز جهان، توجه به تمامي گونه هاي مستند، استفاده از افراد باتجربه در زمينه توليد، تربيت نيروي انساني جوان و بااستعداد و پخش منظم و برنامه ريزي شده را رعايت كند تا توليد و پخش مستند بخش جدايي ناپذيري از آثار تلويزيوني را دربر بگيرد. همانطور كه در حال حاضر توليد و پخش فيلم و سريال هاي تلويزيوني در شبكه ها امري بديهي محسوب است.
نظر شما