خبرگزاری مهر، گروه جامعه-نعمت الله امیریان*: روز سه‌شنبه ۱۱ آبان ۱۳۹۵ نقطه عطفی بود برای سازمان های مردم نهاد و تشکل های محلی فعال در زمینه محیط زیست به دلیل این که پس از سال ها تلاش بی وقفه تعدادی از فعالیت های انجام شده توسط معاون محترم رییس جمهور و ریاست محترم سازمان حفاظت محیط زیست، سرکار خانم دکتر ابتکار، مورد تقدیر و تشکر قرار گرفتند. جشنواره تجربه های موفق از ساعت ۱۰ تا ۱۲ در سالن همایش های بین المللی سازمان حفاظت محیط زیست برای اولین بار توسط دفتر آموزش و مشارکت های مردمی برگزار شد.
در این جشنواره که بالغ بر ۱۰۰ طرح محیط زیستی شرکت کرده بودند، ۳۵ طرح برتر انتخاب و جوایزی با مشارکت بخش خصوصی به آنان اهدا شد. به جرئت می توان گفت بیش از جوایز نقدی یا کالایی، آنچه که بیش از هر چیز تشکل ها و فعالان محیط زیست کشور را راضی و خوشحال خواهد کرد، الگوبرداری سازمان های دولتی و غیره از این طرح های موفق است. در حقیقت بیست سالی است که در ایران تشکل های مدنی به طور جدی برای حفظ محیط زیست از جمله حفظ و احیا جنگل، مرتع، دریا، تالاب و مناطق خشک کویری تلاش می کنند، اما باید گفت که آنان هرگز حامی مطمئنی نداشته اند و با مشکلات فراوان مالی و غیره روبرو بوده اما همچنان به تلاش های خود ادامه داده اند. بخش عمده کار در این تشکل های مردمی به صورت خودجوش و داوطلبانه انجام می شود و آن چه موتور محرک آنهاست، انگیزه برای «بهبود وضعیت محیط زیست کشور» است. همانطور که در اصل پنجاه قانون اساسی هم آمده است «حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد.»
علاوه بر این، آنچه که در این جشنواره جلب توجه نمود، تعدد طرح ها و تشکل هایی بود که در برنامه کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF/SGP/UNDP) شکل گرفته و در دهه گذشته مورد حمایت، آموزش و توان افزایی قرار گرفته بودند. از این جمله می توان به طرح هایی در زمینه حفظ و احیا تالاب سیران گلی، ایجاد مسیر سبز در کوهستان پراو، حفظ گونه های منحصر به فرد گیاهی (مانند کرفس کوهی) و جانوری (مانند لاک پشت فراتی، خرس سیاه بلوچی، هوبره، لاک پشت پوزه عقابی ساحل شیب دراز) و تبدیل پسماند به کمپوست در جنگل های هیرکانی، احیا جنگل های بلوط توسط عشایر قشقایی فارس و بازتاب آن در نگاره های بومی و صنایع دستی اشاره نمود. برنامه کمک های کوچک از سال ۱۳۸۰ در دفتر عمران سازمان ملل در ایران شروع به کار کرد و حمایت از تشکل های محلی و سازمان های مردم نهاد برای ارتقا محیط زیست را در دستور کار خود قرار داد. این برنامه طرح های مختلف محیط زیستی را در مناطق مختلف کشور مورد حمایت قرار داد تا جایی که تا به امروز بیش از دویست طرح در ایران با مشارکت سازمان های مردم نهاد و تشکل های محلی به اجرا گذاشته شده اند. جالب این که تقریبا یک سوم تشکل هایی که در جشنواره انتخاب شدند، تشکل هایی بودند که از سال ها پیش با برنامه کمک های کوچک کار کرده و تجارب ارزشمندی را در حفظ و احیا سرزمین و تنوع زیستی به دست آورده بودند. آیا می توان گفت که جشنواره تجربیات موفق محیط زیستی امروز، جشنی بود برای موفقیت الگوی برنامه کمک های کوچک در ایران؟
با توجه به تعدد تشکل ها و طرح های موفق جشنواره که از همکاران برنامه کمک های کوچک نیز بوده اند، این پرسش پیش می آید که چه عناصری در این برنامه وجود داشته تا منجر به موفقیت هایی از این دست شده است؟ بدون شک یکی از ارکان این برنامه که در موفقیت طرح هایش موثر بوده، نگاه «پایین به بالا» و «مشارکت مدار» است. در این برنامه کلیه فعالیت ها از پروژه نویسی تا اجرا و گزارش دهی و ارزیابی توسط ذی نفعان اصلی از جمله جوامع محلی انجام می گیرد، رویکردی که کمتر در سازمان های دولتی و بخش خصوصی یا دانشگاهی مورد توجه قرار می گیرد. همچنین ایجاد ارتباط افقی بین ذی نفعان اصلی در سطح محلی و ایجاد ارتباط عمودی با لایه های بالایی (برنامه ریزی و سیاست گذاری)، از نوآوری های این برنامه در جهان است. تاکید بر روش های تحقیق میدانی و کیفی، بهره جویی از دانش بومی و سرزمینی مردم و نزدیک شدن «علم و عمل» در این برنامه، دستیابی به منافع جمعی و چند منفعتی و پایداری فعالیت های محیط زیستی را تسهیل می کند. امید است با توجه به دستاوردهای ارزشمند این طرح ها و تشکل ها، و موفق ارزیابی شدن این الگو، شاهد تغییر نگاه دولتمردان، بخش خصوصی و دانشگاهیان در حفاظت و احیا محیط زیست کشور باشیم و پتانسیل بزرگ مشارکت مردم و جوامع محلی، دانش بومی و سرزمینی و نقش آن در بهبود وضعیت محیط زیست کشور را باور کنیم و آن را عملا به کار بگیریم.
* برنده جایزه سازمان ملل متحد در زمینه راه‌اندازی مدارس طبیعت
نظر شما