موزه‌ای از جنس سفال/ رازهایی که «کلپورگان» روایت می‌کند

به گزارش خبرنگار مهر، کلپورگان نام روستایی در جنوب شرقی بلوچستان و نزدیکی مرز پاکستان است. این روستا در ۲۵ کیلومتری شهرستان سراوان و در ۳۹۰ کیلومتری جنوب زاهدان قرار دارد. از این‌رو سفالی که هنر دست زنان این منطقه است را سفال کلپورگان می‌دانند.

سفال کلپورگان را در هیچ کجای جهان نمی‌توان یافت، چرا که در ساخت این سفال، به هیچ عنوان از چرخ استفاده نمی‌شود و روش ساخت آن از هزاران سال پیش تاکنون تغییر نکرده است. طرح‌ها و نقش‌های این سفال، کاملا هندسی و یادآور نقش‌های باستانی است؛ تـزیینات روی سفالینه‌ها، نمادهای تجریدی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند.

زنان بلوچ، برای تزیین و نقاشی بر این سفالینه‌ها از سنگ «تیتوک» استفاده می‌کنند. رنگ این سنگ، معمولا قهوه‌ای یا سیاه و جنس آن از نوعی سنگ منگنز است. این سفالینه‌ها، بیشتر به شکل کاسه، کوزه، جام، قدح، پارچ و لیوان قلک و... ساخته می‌شوند و بیشتر ظرف‌های ساخته شده، سرپوش دارند که گاه خود این سرپوش، به عنوان ظرفی مستقل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اما سفال استان سیستان و بلوچستان و شیوه منحصر به فرد ساخت آن تنها به منطقه کلپورگان تعلق ندارد. بلکه به گفته کامبیز مشتاق گوهری، مربعی در منطقه بلوچستان وجود دارد که مکوران نامیده می شود و کوه متیک، هلونچکان، فنوج و کلپورگان را دربرمی‌گیرد. سفال این منطقه شهرت بسیار دارد و متعلق به دوره پیشاچرخ است یعنی شیوه ساخت آن به روش ۷۰۰۰ سال پیش باقی مانده و سفال به یک قطعه موزه ای شباهت دارد.  

پیش از مشتاق گوهری، در گفتگو با خبرنگار مهر، سفال کلپورگان و منطقه مکوران را کالای متفاوتی دانسته و گفته بود: سوزن‌دوزی، مخاطب عام دارد. اصلا هرچه به خانم‌ها تعلق دارد هم گسترده تر و متنوع تر است. هم روزآمد می شود هم از فروش بالاتری برخوردار است. ضمن این که زنان هستند که سنت‌ها را زنده نگه می‌دارند. در استان ما هم  زنان بلوچ هستند که بسیار بیشتر از مردان، اصرار بر پوشیدن لباس محلی دارند. اما وضعیت سفال، متفاوت است. سفال در این بازار اقتصاد قرار نمی‌گیرد چرا که یک قطعه موزه‌ای و نشان دهنده تمدن پیشاچرخ است؛ پس لایه معرفی آن هم با سوزن دوزی فرق دارد.

نه تنها سفال کلپورگان که حصیربافی و سوزن‌دوزی زنان بلوچ هم منحصر به فرد است. حصیری که از «داز» بافته می شود و این درخت در زندگی مردم بلوچ، تاثیر و نقشی مهم و جدی دارد. اما افسوس که هنر این منطقه به درستی معرفی نشده و ای کاش سیستان و بلوچستان، به عنوان استانی با جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری بسیار، به درستی معرفی شود.