خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه : تاريخ طريقه هاي باطني و عرفاني ايران در دوره اسلامي به رغم منابع كثيري كه در اختيار ما است هنوز به طور كامل شناخته نشده است و مسائل فراواني درباره آن وجود دارد. از همه دوره ها ناشناخته تر دوران نخستين يا دوران شكل گيري اين طريقتها و مكاتب عرفاني است.
ما هنوز به درستي نمي دانيم كه آيين اهل فتوت يا جوانمردي و اهل ملامت يا ملامتيان چگونه در قرن سوم يا شايد دوم شكل گرفتند. آيا قبلا هم در دوره پيش از اسلام طريقه هايي مشابه وجود داشته است يا نه؟ مكتبي كه حكيم محمد ترمذي بدان تعلق داشته است چگونه پديد آمده است؟ آيا كراميان را هم كه رابطه مريد و مرادي داشتند و بنيانگذار خانقاه بودند بايد يكي از طريقه هاي باطني دانست؟ وضع اين طريقه ها و مكاتب در شهرهاي مختلف مانند بخارا و نشاپور و بسطام و اصفهان و شيراز و اورميه و كرمان چگونه بوده است و چه فرقي با هم داشتند؟
سرگذشت شخصيتهاي تاريخي عالم عرفان مانند ابراهيم ادهم و بايزيد بسطامي نيز براي ما با افسانه آميخته است و از بسياري از مشايخ جز نام چيز زيادي نمي دانيم. ما تقريبا مطمئنيم كه پيران و استادان ايراني مانند بايزيد بسطامي و حكيم محمد ترمذي و ابوحفص آهنگر و حمدون گازر و علي بن سهل اصفهاني و سهل بن عبدالله شوشتري به پارسي سخن مي گفتند و تعاليم خود را به اين زبان به شاگردان و پيروان خود منتق مي كردند و بسياري از ايشان حتي عربي نمي دانستند. در قرن چهارم بود كه سخنان ايشان به تازي برگردانده شد و سپس به كتابهاي صوفيانه كه مملو از اين سخنان است راه يافت.
مقالاتي كه در اين مجموعه گردآوري شده است حاصل پژوهشهايي است كه نگارنده عمدتا در اين نوع منابع كهن انجام داده است.
در مقاله اول منبعي كهن در باب ملامتيان معرفي شده و مورد بررسي قرار گرفته است. در اين مقاله درباره ملامتيان قديم نشاپور در قرن سوم و چهارم و منابع موجود درباره آنها صحبت شده است. دومين مقاله درباره يكي ديگر از آثار ابوسعيد خرگوشي است. اثري به نام "كتاب الاشاره و العباره " كه تا كنون نسخه اي خطي از آن پيدا نشده است.
جستجو در منابع قديم براي شناخت شخصيت و آراء صوفيانه ابن يزدانيار ارموي موضوع مقاله سوم است. در چهارمين مقاله دو دستينه عرفاني معرفي شده اند. حكايتهاي جوانمردان كه به عنوان پنجمين مقاله در اينجا آمده است مجموعه اي از بيست و سه حكايت اخلاقي به زبان پارسي است. سير اصطلاحات صوفيان از نهج الخاص ابومنصور اصفهاني تا فتوحات ابن عربي مقاله اي است كه در آن تعداد 16 لفظ و معاني آنها كه ابتدا در رساله صوفي حنبلي قرن چهارم و پنجم ابومنصور معمر اصفهاني آمده بوده و سپس از آنجا به آثار صوفيه راه يافته مورد بررسي قرار گرفته است.
اصالت "صد ميدان" خواجه عبدالله انصاري، "رونق المجالس"، "لطايف قرآني در مجالس سيف الدين باخرزي" و "مثنوي جمال و جلال" از جمله عناوين اين مجموعه هستند.
نظر شما